فلسفه «رنج» در زندگی چیست؟ / «سوره» و قصه خوانی قرآنی

به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، آیت‌الله سید ابوالحسن مهدوی شب گذشته ۲۸ اردیبهشت‌ماه در قسمت ۲۴ از ویژه‌برنامه «سوره» گفت: علمی که به انسان تکبر بدهد سبب می‌شود انسان خود را بالاتر از دیگران حساب کند. در این صورت وقتی انسان به سراغ قرآن بیاید نمی‌تواند بهره ببرد. انسان متکبر شبیه به زمینی است که مرتفع است و هنگام باران زودتر به آن آب می‌رسد، اما در آن نمی‌ماند.

این مفسر قرآن افزود: قرآن در سوره نور می‌فرماید: «الْمِصْبَاحُ فی زُجَاجَة». یعنی این چراغ درون یک شیشه قرار دارد. «یُرِیدُونَ لِیُطْفِئُوا نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِم». برخی تصور می‌کنند با فوت کردن می‌توانند این نور خدا را که نور ولایت است خاموش کنند. اما خبر ندارند که شیشه‌ای دور این نور است که از آن محافظت می‌کند. در تفاسیر آمده که این شیشه، حضرت فاطمه (س) است. مثل شیشه زلال است و نور می‌تواند به بیرون منتقل شود، اما درعین‌حال از خاموش شدن نور هم جلوگیری می‌کند.

عضو مجلس خبرگان رهبری سپس گفت: علم انسان عالم هم به همین صورت به بیرون منتقل می‌شود و جامعه می‌تواند از آن استفاده کند و از خودش هم مراقبت می‌کند. باید مراقب باشیم که برخی چیز‌هایی که به‌ظاهر نور هستند در واقع همان حجاب ما می‌شوند. علم به انسان بصیرتی می‌دهد که دشمن نمی‌تواند در انسان نفوذ کند و از ما مراقبت می‌کند. به تعبیر قرآن به انسان فرقان یعنی قوه تشخیص حق و باطل می‌دهد.

وی اضافه کرد: باید مراقب بود که علم، حجاب از درون به بیرون نشود. یعنی حجاب از علم به عمل؛ به این صورت که قرآن را خوب بفهمیم، اما به آن عمل نکنیم. حتی ممکن است برای دیگران تفسیر هم بگوییم، اما هدف‌مان این باشد که دیگران را مرید خودمان کنیم. این برای انسان حجاب می‌شود. در درون انسان نور وجود دارد، اما این حجاب نمی‌گذارد به عمل منجر شود و به خودمان که نگاه می‌کنیم می‌بینیم انواع صفات بد را داریم.

سید ابوالحسن مهدوی ادامه داد: حجاب ظلمانی گناه است و همه آن را متوجه می‌شوند، اما این حجاب از نوع حجاب نورانی است و باید از خدا بخواهیم که ما را از آن حفظ کند. در حجاب ظلمانی معمولاً افراد متذکر به گناه‌شان هستند؛ مثل کسی که می‌داند بیمار است. اما در حجاب نورانی انسان در غفلتی مرکب از ۲ غفلت به سر می‌برد: غفلت از نورانیت خود و همچنین از این غفلت خود غافل می‌شود. این غفلت دوم کار دست او می‌دهد. وقتی انسان نداند مریض است برای معالجه هم اقدام نمی‌کند.

وی در پایان گفت: این است که بزرگان همیشه توصیه می‌کنند که هیچ‌وقت خود را کامل ندانید و در هر حالی که هستید خود را محتاج بدانید و دل‌تان را برای موعظه شنیدن همواره باز بگذارید. گاهی ممکن است حتی یک بچه به ما چیزی یاد بدهد، چه اشکالی دارد؟ عبرت‌ها در دنیا خیلی زیاد است، اما عبرت گرفتن کم است.

در بخش دیگری از این برنامه گفتگوی مسعود دیانی با نعیمه پورمحمدی و وحید سهرابی‌فر درخصوص «قرآن و مسئله رنج» پخش شد.

نعیمه پورمحمدی در این گفتگو گفت: واژگان «عُسر»، «ضُر»، «بأس»، «مصیبت» و «شر» در قرآن به مفهوم رنج نزدیک هستند. هنگام رنج رابطه انسان با خدا آسیب می‌بیند و انسان احساس بی‌پناهی می‌کند. قرآن سعی می‌کند در همین فضا رابطه شخصی انسان با خدا را ترمیم کند. آیات قرآن هم به دنبال تسلی دادن به انسان هستند و هم به دنبال این‌که رنج را برای انسان معنادار کنند.

این پژوهش‌گر فلسفه دین افزود: در سوره بقره می‌فرماید: «وَ إِذَا سَأَلَکَ عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیب». می‌گوید انسان‌ها وقتی رنج می‌کشند از من سؤال می‌کنند من کجا هستم؟ خدا به پیامبر می‌گوید بگو من نزدیک هستم و حرف‌هایتان را می‌شنوم. قرآن کریم به مسئله رنج کاملاً انسان‌گرایانه و نه فیلسوفانه و عقلی نگاه می‌کند. یعنی به دنبال این نیست که به انسان بگوید دلیل رنج چیست. در جای دیگری می‌فرماید: «یُرِیدُ اللَّهُ بِکُمُ الْیُسْرَ وَ لَا یُرِیدُ بِکُمُ الْعُسْر».

وی ادامه داد: سوره ضحی و انشراح کانون بحث قرآن کریم درباره رنج هستند. سوره ضحی، سوره تسلی‌بخش رنج است و سوره انشراح، سوره معنای رنج است. در سوره انشراح بیان می‌کند که در دل سختی آسانی هست. آن آسانی‌ها این است که اولاً سختی موجب شرح صدر می‌شود. از طرفی زنجیر‌ها و بار‌های اضافی و وزر و وبالی که انسان خود را اسیر آن‌ها کرده و پشت انسان را خم کرده باز می‌شوند. چون همیشه وقتی یک سختی بزرگ می‌رسد سختی‌های کوچک اصلاً اهمیت خود را برای انسان از دست می‌دهند. در ادامه سوره می‌گوید برای کسی که سختی می‌کشد نام نیک باقی می‌ماند.

نعیمه پورمحمدی سپس خاطرنشان کرد: اگر رنج برای انسان بی‌معنا باشد زندگی ما و ایمان ما را نیز برای ما بی‌معنا می‌کند. در سوره ضحی ابتدا خدا قسم می‌خورد که انسان را رها نکرده و به حال خود نگذاشته است. در ادامه می‌گوید غایت هر رنجی بهتر از ظاهر آن است. آن‌قدر خوب است که در نهایت راضی خواهد شد. در ادامه می‌گوید یادت نیست که یتیم و بی‌کس بودی و به تو پناه دادیم؟ همچنین گمراه بودی و خدا تو را هدایت کرد و نیازمند بودی و خدا نیاز تو را برطرف کرد. درست است که خطاب سوره پیامبر است، ولی ما انسان‌ها هم مخاطب قرآن هستیم.

وحید سهرابی‌فر در ادامه گفت: قرآن می‌فرماید: «لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ فِی کَبَد». یعنی انسان را در سختی آفریدیم. حضرت علی (ع) نیز می‌فرماید: «الدّنیا دارٌ بالبلاء محفوفة». دنیا جهانی پیچیده و آکنده از بلا‌ها و دشواری‌هاست. در خلقت هیچ‌چیزی بی‌حکمت نیست و شرور و رنج‌ها نیز از این قاعده مستثنی نیستند. برخی از رنج‌های ما نتیجه اعمال ما عنوان شده است. گاهی نیز بحث ابتلا و آزمایش مطرح شده است. «الَّذِی خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَیَاةَ لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا». شما را خلق کردیم تا ببینیم کدام از شما بهتر عمل می‌کنید.

این دین‌پژوه افزود: گاهی هم رنج‌ها زمینه بخشش گناهان ما هستند که سبب کمال ما خواهند شد. یکی از نکاتی که کمتر به آن می‌پردازیم این است که امام صادق (ع) می‌فرمایند خداوند در آخرت از انسان‌های فقیر به خاطر فقرشان در دنیا عذرخواهی می‌کند. خوبی و بدی در این دنیا گم نخواهد شد. اگر ما به خاطر یک امر خوب سختی و رنجی را تحمل کنیم به ما باز خواهد گشت. اما ما عجول هستیم و به همین خاطر توصیه شده کار را به حکمت خداوند واگذار کنیم که تمام نقشه در برابر او گشوده است.

در این برنامه همچنین یوسفعلی میرشکاک به قصه‌خوانی قرآنی از روی بخشی از کتاب «روض الجنان و روح الجنان» پرداخت. بررسی کارنامه قرآن‌پژوهی بانو نصرت امین نیز بخش دیگری از قسمت ۲۴ برنامه «سوره» بود.

برنامه تلویزیونی «سوره» که به موضوع قرآن اختصاص دارد، در شب‌های ماه مبارک رمضان هر شب ساعت ۲۲:۴۵ دقیقه از شبکه چهار سیما پخش می‌شود. تکرار این برنامه نیز ساعت ۱۷ است.