دوسال بعد از فیلتر شدن تلگرام در ایران؛ رقابت پیام رسان های داخلی به کجا رسید؟

دوسال بعد از فیلتر شدن تلگرام در ایران؛ رقابت پیام‌رسان‌های داخلی به کجا رسید؟ 
دو سال بعد از فیلترینگ تلگرام در ایران این شبکه اجتماعی هنوز جزو پرمخاطب‌ترین پیام‌رسان‌ها در میان ایرانیان است. نظرسنجی‌های داخلی در ایران نشان می‌دهد تلگرام که در نهایت روز دهم اردیبهشت ۱۳۹۷ مسدود شد، از نظر تعداد کاربران با فاصله کمی بعد از واتس‌آپ، پیام‌رسان فیلتر نشده در ایران قرار گرفته است.

به گزارش بی بی سی،پیام‌رسان‌های بومی که در اولین روزها بعد از فیلترینگ تلگرام به عنوان رقیب و جایگزین این شبکه اجتماعی مطرح شده بودند هم آن‌طور که آمار دانلود و نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد،با ‌اقبال چندانی روبرو نشده‌اند.

از جمله سروش، پیام‌رسانی که در مالک آن صدا و سیمای ایران بود و در اسفندماه سال ۹۸ به مزایده گذاشته شد؛ اتفاقی که برخی آن را شکست پروژه پیام‌رسان بومی تعبیر کردند. بقیه پیام‌رسان‌های ایرانی هم این‌طور که آمار دانلودشان نشان می‌دهد، در مقایسه با تلگرام مخاطب بالایی ندارند.

آیا ممکن است توقف عرضه "گرام" باعث رفع فیلتر تلگرام شود؟

در میان دلایلی که برای فیلترینگ تلگرام عنوان می‌شد،‌ جلوگیری از"اخلال در نظام اقتصادی" به واسطه عرضه "گرام" پول دیجیتال این پیام‌رسان به چشم می‌خورد. جواد جاویدنیا،‌ معاون قضایی دادستان کل ایران در امور فضای مجازی اواخر سال ۱۳۹۷ در گفت‌وگو با خبرگزاری ایرنا، "گرام"‌ را به "هیزم زیر خاکستری" تشبیه کرده بود که "غارت جدی" به دنبال خواهد داشت و ناآرامی‌هایی در سطح کشور ایجاد خواهد کرد. او از جمله هشدار داده بود که،‌ تلگرام جایگزین شبکه بانکی ملی شده، "امکان تعیین ارزش پول ملی کشور و تعیین هر سیاست برای اقتصاد کشور" را خواهد داشت.

تلگرام روز ۱۲ ماه می ۲۰۲۰ رسما اعلام کرد،‌ این پروژه را متوقف کرده است. اما تاکنون نشانه‌ای از تغییر نظر حکومت ایران دیده نشده است. علی، کارشناس حوزه استارتاپ‌های مالی دراین‌باره می‌گوید: "در ایران به دلیل وجود مجمع‌الجزایر قدرت و پخش بودن تصمیم‌گیرنده‌ها عملا اتفاق واحدی در مورد فیلترینگ رخ نمی‌دهد. به طور ویژه، در مورد تلگرام نیازی به رفع فیلتر وجود ندارد چون برنامه‌های حاکمیت در حال پیشروی است."

کاربران شبکه‌های اجتماعی چقدر به تلگرام وفادار مانده‌‌اند؟

نظرسنجی‌ها از وضعیت کاربران شبکه‌های اجتماعی در ایران، آمار تولید محتوا و بازدیدهای کانال‌های فارسی تلگرام نشان می‌دهد که، کاربران ایرانی هنوز به طور قابل‌ملاحظه‌ای از تلگرام استفاده می‌کنند.

براساس آمار نظرسنجی ایسپا (مرکز افکار‌سنجی دانشجویان ایران) در تیرماه ۱۳۹۸ حدود ۴۲ درصد کاربران همچنان از تلگرام استفاده می‌کنند. این آمار در مهر۱۳۹۷ ، حدود ۴۷ درصد بود.

‍بررسی داده‌های آزمایشگاه شبکه‌های اجتماعی دانشگاه برق و مدیریت دانشگاه تهران که وضعیت فعالیت کاربران در کانال‌های عمومی تلگرام فارسی را منتشر می‌کند هم نشان می‌دهد، تغییر محسوسی در فعالیت کاربران تلگرام رخ نداده است.

بنا به این آمار، در روز سه‌شنبه ۱۱ اردیبهشت ۹۷ (روز آغاز فیلترینگ تلگرام) ۱.۷۶میلیارد بازدید از کل پست‌های تلگرام فارسی رخ داده بود. در طول یک سال گذشته نیز این آمار روزانه بین ۱.۵ تا ۲ میلیارد بازدید روزانه بوده است. در روزهای خاص که اتفاق مشخصی جامعه ایرانی را درگیر کرده، این آمار افزایش داشته است. مثلا در ۱۸ دی‌ماه، روزی که هواپیمای اوکراینی سقوط کرد، ۳.۵ میلیارد بازدید از کل پست‌های تلگرام فارسی صورت گرفت.

پیام‌رسان‌های ایرانی جایگزین تلگرام شدند؟

آمارهای کافه‌بازار، فروشگاه محصولات اندرویدی در ایران نشان می‌دهد که،‌ تعداد کاربران پنج پیام‌رسان اصلی ایرانی در مجموع کمتر از ده درصد کل کاربران شبکه‌های اجتماعی در ایران است. برخی گزارش‌ها تعداد این کاربران را حدود هشت میلیون نفر عنوان می‌کنند.

یکی از این شبکه‌های اجتماعی، "سروش" پیام‌رسان سازمان صدا و سیمای ایران و از دریافت‌کنندگان وام حمایتی پنج میلیارد تومانی دولت، اواخر اسفندماه ۱۳۹۸ کل سهامش را به مزایده گذاشت.

مدیران سروش درباره دلیل این مزایده توضیحی ندادند اما سید جعفر خورشاد، مدیرعامل شرکت "توسعه فناوری رسانه سروش" دراین‌باره به خبرگزاری ایرنا گفته: "این تصمیم را مدیران ارشد صداوسیما گرفتند و باید از آنها درباره چرایی آن پرسید. شرکت توسعه فناوری رسانه سروش شرکت توسعه‌دهنده این ابزار است. مالک کامل و ۱۰۰ درصدی پیام‌رسان، صداوسیما است."

برخی از کارشناسان این مزایده را نشانه شکست طرح پیام‌رسان بومی عنوان می‌کنند اما در سمت مقابل نیز گروهی این تغییر مالکیت را ناشی از بهتر شدن فضا ارزیابی کرده‌اند.

فارغ از گمانه‌زنی‌ها، براساس آمار تعداد کاربران می‌شود دید که‌ پیام‌رسان‌های داخلی نتوانسته‌اند جایگزین تلگرام شوند.

طاها یاسری، استادیار علوم اجتماعی محاسباتی دانشگاه آکسفورد درباره این‌که چرا پیام‌رسان‌های بومی در این رقابت جا مانده‌اند، می‌گوید: " پیام‌رسان‌های داخلی از نظر فنی مشکلی بنیادی ندارند. اکثر نرم‌افزارهای موردنیاز این سیستم‌ها متن‌باز هستند و بومی سازی پیامرسان‌ها به لحاظ فنی کار دشواری نیست."

به اعتقاد او مشکل "اعتماد" است: "در طول دو سال گذشته هیچ اتفاقی نیفتاد که کاربران بتوانند به پیام‌رسان‌های دولتی یا وابسته به نظام اعتماد بیشتری پیدا کنند. در همین دوره زمانی، اتفاقات ناگواری مثل سانحه پرواز هواپیمایی اوکراین و خبر رسانی (رسمی) در مورد آن باعث از دست رفتن بخش بیشتری از این سرمایه اجتماعی شد."

حتی بعضی از پیامرسان‌های داخلی، ظاهرا متعلق به شرکت‌های خصوصی هستند. اما باز هم مسئله "اعتماد" پیش می‌آید. طاها یاسری می‌گوید" بین شهروندان این برداشت وجود دارد که اگر شرایط خاصی پیش بیاید،‌ حاکمیت می‌تواند به آن شرکت فشار وارد کرده و به پیام‌های کاربر دسترسی پیدا کند."

زمانی که تلگرام فیلتر شد، از سخنان مقامات ایران چنین برمی‌آمد که آنها امید زیادی به جایگزین کردن پیام‌رسان‌های داخلی دارند، اما در عمل این پروژه‌ها به جایی نرسیدند، و تلگرام و واتس‌اپ، همچنان بازیگران اصلی میدان هستند. با این حال بعضی از چهره‌های تندروی حکومت ایران، حتی به دنبال تلاش برای قطع دسترسی به واتس‌اپ و اینتستاگرام و حتی جایگزین شدن اینترنت با یک شبکه داخلی هستند. این سناریو عمل پارسال در جریان اعتراضات آذر و دی ماه آزموده شد.


فیلمها و خبرهای بیشتر در کانال تلگرام پیک ایران