سمرقند و بخارا، پیش از شوروی

مطلبی از آموس چپل، رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی

سرگئی پروکودین-گورسکی (نفر دوم از چپ) در انتظار کنار رفتن ابرها برای مشاهده خورشیدگرفتگی. یکم ژانویه ۱۹۰۷. کوه‌های تیان‌شان در آسیای میانه.

۱۱۳ سال پیش، چند سال پیش از این‌که از سوی تزار روسیه مأمورِ به تصویر کشیدن امپراتوری روسیه با دوربین تازه خود شود، سرگئی پروکودین-گورسکی با همین دوربین راهی آسیای میانه شد تا خورشیدگرفتگی آن سال را ثبت کند.

ابری ماندن هوا از موفقیت او در رصد این خورشیدگرفتگی جلوگیری کرد اما سفر دور و دراز او بی‌حاصل نبود و او توانست برای اولین بار با دوربین آلمانی خود عکس‌هایی رنگی از کوچه‌پسکوچه‌های دو شهر قدیمی فارسی‌زبان سمرقند و بخارا به یادگار بگذارد؛ عکس‌هایی بی‌سابقه و کمیاب:

یک درودگر در حال تراشیدن الوار در یکی از کوچه‌های سمرقند.

مزاری قدیمی در داخل مجموعه تاریخی بهاءالدین در حومه بخارا. بر روی این مزار مرمت زیادی انجام شده و همچنان پابرجاست.

پخت کباب در یکی از آشخانه‌های سمرقند. واژه آشخانه در آسیای میانه به معنی سفره‌خانه و رستوران است. زیر آفتاب زمستانی سمرقند.

در جلوی درب مدرسه دینی سمرقند.

گورسکی روش اولیه‌ای را برای ایجاد عکس رنگی به‌کار می‌گرفت که برای آن نیاز به برداشت سه تصویر جداگانه از هر صحنه بود. با بر روی هم گذاشتن این سه تصویر و تاباندن نورهای قرمز، سبز و آبی بر روی آنها عکسی رنگی به‌دست می‌آمد.

نمای مرکز شهر سمرقند از سمت میدان ریگستان.

پیرمردی با جامه تاجیکی پس از شکار چند پرنده وحشی. سمرقند.

زنی برقع‌پوش در جلوی منزلی در سمرقند.

پروکودین-گورسکی به منطقه ازبکستان امروزی سه سفر انجام داد. این منطقه در آن زمان بخشی از امپراتوری روسیه به‌شمار می‌آمد.

دوافروش‌های خیابانی در سمرقند.

بازرگانان در میدان ریگستان. سمرقند

اولین سفر پروکودین-گورسکی به آسیای مرکزی برای ثبت خورشیدگرفتگی ۱۹۰۷ انجام شد که در این امر ناکام ماند. دومین و سومین سفرهای او به این منطقه در سال ۱۹۱۱ و در قالب مأموریت عکاسی از اطراف و اکناف امپراتوری روس صورت گرفت.

یکی از میرزایان در جلوی قصر امیر بخارا.

تاریخ دقیق برخی از بیش از ۲۰۰ عکسی که پروکودین-گورسکی در آسیای مرکزی گرفته مشخص نیست اما این عکس از وزیر داخلی امارت بخارا احتمالاً در سال ۱۹۱۱ و با نشان دادن توصیه‌نامه تزار به مقامات محلی گرفته شده است.

دستگاه‌های ریسندگی در داخل یک کارخانه پنبه‌ریسی، احتمالاُ در تاشکند.

دو زندانی با غل و زنجیر در جلوی سیاه‌چال معروف بخارا.

محل عکاسی این عکس در فاصله چندمتری از دخمه‌ای قرار دارد که دو افسر بریتانیایی در آن شکنجه شدند تا این‌که در سال ۱۸۴۲ امیر بخارا سر از تنشان جدا کرد.

بخش «بدهکاران» در سیاه‌چال بخارا.

آن دسته از اهالی بخارا که مالیات حکومت را کامل پرداخت نکرده یا به افرادی دیگر بدهی داشتند به زندان انداخته می‌شدند اما به آنها اجازه داده می‌شد به سر کار بروند تا این‌که بتوانند مبلغ بدهی را کامل بپردازند.

عمارتی در محوطه قصر امیر بخارا.

یک تاریخدان محلی به رادیو اروپای آزاد/ رادیو آزادی می‌گوید که این عمارت در حمله ۱۹۲۰ شوروی به شهر کهن بخارا نابود شد.

پرتو آفتاب بر مسجد شاه زنده سمرقند، یکی از مهم‌ترین مزارهای این شهر.

پروکودین-گورسکی پس از انقلاب ۱۹۱۷ بلشویکی از روسیه گریخت و در پاریس ساکن شد کمی پس از درگذشت او در سال ۱۹۴۴، کتابخانه کنگره ایالات متحده ۱۹۰۲ قطعه عکس از مجموعه او را از بستگان این عکاس برجسته خریداری کرد که ۲۰۰ مورد از آن مربوط به آسیای میانه است.