«انتفاضه» در میدان سریال‌سازی/توطئه «ام هارون» چگونه خنثی می‌شود؟

خبرگزاری مهر - گروه هنر- عطیه موذن: این روزها سریال‌های عرب‌زبان که به بهانه ماه رمضان در شبکه‌های مختلف تلویزیونی کشورهای منطقه پخش شده و می‌شود، جنجال زیادی به پا کرده‌اند. این سریال‌ها شاید به لحاظ صنعت سریال‌سازی و ساختارهای فنی چندان قوی و قابل توجه نباشند اما دغدغه‌ها و سوژه‌ها و محورهایشان آنقدر بر ساختار و تکنیک غالب شده که همین کافیست تا در طول ماه رمضان تیتر بسیاری از رسانه‌ها شوند و یک تقابل جدی ایدئولوژیک را صورت دهند.

نکته قابل تأمل اینکه برخی از این آثار از طرف محور مقاومت و به سردمداری کشورهایی مثل سوریه و مصر و جبهه مقاومت به تولید رسیده است و آنقدر نافذ و جریان ساز عمل کرده است که گاه جبهه دشمن را هم به واکنش واداشته است؛ البته واکنش‌هایی نه از جنس بیانیه و پروپاگانداهای سیاسی و خبری، بلکه در قالب ساخت سریال؛ مجموعه‌ای نمایشی در راستای اهداف و پروژه‌های خودشان؛ این میدان جدید یک تقابل است؛ سریال در برابر سریال. اینگونه است که مساله فلسطین و انتفاضه از بیانیه‌های سیاسی و رویارویی رسانه‌ای به ساختارهای تازه‌ای در میدان جنگ نرم رسیده و سریال‌های تلویزیونی نمود تازه‌ای از آن شده است.

«ام هارون» جدیدترین اثر ضدفلسطینی از میان سریال‌هایی است که در رمضان امسال توسط شبکه ام بی سی عربستان به تولید رسید و در راستای پروژه عادی‌سازی روابط اعراب با رژیم صهیونیستی پخش شد. این سریال موجی از واکنش‌های منفی را هم در جهان عرب و اسلام در پی داشت با این حال این واکنش‌های منفی باعث نشد که پخش آن متوقف شود.

جنجال‌ها پیرامون این سریال و البته سریال‌هایی که در طرف دیگر جبهه مقاوت و در دفاع از انتفاضه فلسطین ساخته است همچون «نگهبان قدس» باعث شد به مرور این اتفاقات در چند سال اخیر بپردازیم.

پیمان جبلی معاون برون مرزی سازمان صداوسیما و سجاد اسلامیان مسئول بخش جهان اسلام دفتر مطالعات جبهه فرهنگی در گفتگو با خبرنگار مهر، به نکات مهمی درباره این میدان تقابل جدید رسانه‌ای و نقشی که جمهوری اسلامی ایران در این میدان می‌تواند ایفا کند، اشاره کرده‌اند که در این گزارش می‌خوانید.

سریال‌سازی برون‌مرزی در دستور کار رسانه ملی هست؟

پیمان جبلی معاون برون‌مرزی سازمان صداوسیما است که به تازگی گلایه‌هایش از سهل‌انگاری‌های دولت که منجر به توقف پخش برنامه‌های شبکه «الکوثر» از ماهواره یوتل‌ست شد، بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌ها داشت.

جبلی که بر تأثیر مهم سریال‌سازی روی مخاطب فرامرزی تاکید دارد، در این باره به خبرنگار مهر گفت: یکی از رسالت‌های شبکه‌های برون مرزی پرداختن به حوزه‌های نمایشی در کنار حوزه‌های خبری و تحلیلی است که مخاطب ویژه و تاثیر خاص و ویژه‌تری هم دارد. در همه دنیا هم همین گونه است که تاثیر ساختار نمایشی بیشتر است چراکه می‌توان در لایه‌های عمیق نکات مهمتری را به مخاطب منتقل کرد. شبکه‌های عمومی‌تر مثل شبکه سحر، الکوثر و آی فیلم دستور کاری دارند که می‌توانند در این حوزه هم ورود کنند با این حال ما برای تولید و تامین سریال‌های نمایشی چه ایرانی و چه خارجی تلاش می‌کنیم.

وی بخش اولیه این مساله را با منابع مالی مرتبط دانست و بیان کرد: آی فیلم عربی مرجع زبان‌گردانی تمام کارهای نمایشی و سریال‌های خوب ایران است. برای تامین سریال‌های خارجی در برخی مواقع اقدام شده است اما تولید و تامین کار نمایشی نیاز به بودجه و هزینه‌های سنگین دارد. تولید کارهای نمایشی از ابتدا در ماموریت شبکه‌های برون مرزی نبوده است و بیشتر تامین کار نمایشی دیده شده است. با این وجود ما از حداقل بودجه تولیدات نمایشی استفاده می‌کنیم تا کارهایی که هم ظرفیت نمایش در داخل کشور را داشته باشد و به نوعی به‌صرفه بوده و هم به اهداف بین المللی می‌پردازد که قطعاً اینها کافی نیست و ما باید به صورت دائم به تامین سریال بپردازیم.

پیمان جبلی: روشنگری راه کافی برای مقابله نیست و باید سریال و اثر فاخر تولید کرد. اگر تفاوت‌های نسلی را هم در نظر بگیریم نمی‌توان اطمینان داشت که نسل‌های جدید مثل نسل‌های ۲۰ سال پیش که در برابر این تبلیغات گمراه کننده مقاوم بود همینقدر استقامت داشته باشند جبلی با مثالی به تاثیر کارهای ایرانی اشاره و عنوان کرد: کارهای نمایشی بیشترین جذابیت را در میان ژانرها دارد ما سرویسی را به نام یورمدیوم راه انداخته‌ایم چراکه دائم سرویس‌های ما در یوتیوب بسته می‌شود. یکی از قسمت‌های سریال «ستایش» در این سرویس که هنوز ناشناخته است، ۲۵ هزار بار دیده شد و قطعاً سریال‌های ما مخاطب میلیونی خواهد داشت.

وی درباره نقش آفرینی ایران در منطقه و انتفاضه قدس و اینکه چقدر می‌تواند ایران می‌تواند در حوزه ساخت سریال‌هایی با محور مقاومت موثر باشد، عنوان کرد: این بستگی به توان حرفه‌ای ما دارد ما مجموعه از افراد حرفه‌ای را داریم که باید بستر مادی و حمایت‌ها برایشان فراهم شود. اگر ما نتوانیم در عرصه رقابت فعالیت کنیم. ما به هیچ وجه نمی‌گوییم بودجه‌های نجومی ام‌بی‌سی عربستان و ترکیه را داشته باشیم اما درخواستمان این است که همان حداقل‌ها را داشته باشیم.

معاون برون مرزی صداوسیما با اشاره به اقدامات این معاونت برای مقابله با سریال‌هایی چون «ام هارون» به تاثیر ساخت سریال اشاره و تاکید کرد: ما اخیراً با سریال‌های گمراه کننده‌ای که در عربستان تولید شده است مثل ام هارون به‌صورت خبر و تحلیل سعی کردیم روشنگری کنیم و نشان دهیم که تلاش این‌ها عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی است. با این حال روشنگری راه کافی برای مقابله نیست و باید سریال و اثر فاخر تولید کرد. اگر تفاوت‌های نسلی را هم در نظر بگیریم نمی‌توان اطمینان داشت که نسل‌های جدید مثل نسل‌های ۲۰ سال پیش که در برابر این تبلیغات گمراه کننده مقاوم بود همینقدر استقامت داشته باشند. گسترش فضای مجازی مفاهیم را تغییر داده است و ماموریت‌ها بسیار سخت‌تر شده است.

تأثیرگذاری «یوسف (ع)» و «مختار» در جهان عرب

سجاد اسلامیان که مسئولیت بخش جهان اسلام دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب را بر عهده دارد با اشاره به نقشی که ایران می‌تواند در این معادلات و برای تاثیرگذاری در این حوزه ایفا کند به خبرنگار مهر بیان کرد: سریال‌سازی ما در گذشته تاثیر داشته است ما «یوسف پیامبر (ع)» یا «مختارنامه» را داشته‌ایم که در دنیای عرب به خوبی دیده شده است و بازخورد آن ساخت تولیداتی از طرف جهان عرب بود. سریال‌های مجعولی مثل «الحسن و الحسین» پاسخی به بخشی از سریال‌های ما بود که البته روایتی غیرواقعی از صدر اسلام داشتند و یا سریال «امام الفقها» که ادامه‌ای بر سریال ما درباره امام رضا (ع) با نام «ولایت عشق» بود.

این کارشناس رسانه افزود: کار دیگر تولید مشترک صداوسیما با کشورهای حوزه مقاومت یا ایجاد رغبت در بین شبکه‌های اتحادیه رادیو تلویزیون‌های اسلامی از سوی این اتحادیه برای تولید در این زمینه است.

وی درباره مساله فلسطین که این روزها به مساله اول سریال سازی در جهان عرب تبدیل شده است اظهار کرد: این مساله چیزی نبوده است که از فضای سریال‌سازی در جهان عرب حذف شود و همیشه مورد توجه بوده است. شاید در سال‌های اخیر به دلیل جنگ در سوریه این مساله در آنجا کمرنگ شد با این حال در همین سال‌ها هم در خود فلسطین سریال‌هایی ساختند که با توانایی و امکاناتی که داشتند تا حدی مناسب بود.

این کارشناس رسانه با اشاره به برجسته شدن این مساله در فضای رسانه‌ای کشور و منطقه با توجه به مناسبات سیاسی اظهار کرد: این روزها این مساله پررنگ شده است چون از طرفی مساله توجه به فلسطین بوده و در طرف مقابل آنها هم برنامه‌ریزی‌هایی برای دشمنی‌ها صورت گرفته است که در راستای معامله قرن و پیشنهاد صلح بین اسرائیل و فلسطین است. برنامه‌ریزی‌هایی که عربستان سعودی و کشورهای دیگر انجام می‌دهند.

اسلامیان با اشاره به کشورهای موثر در این حوزه که بدون داشتن صنعت سینما به سریال‌سازی اقدام می‌کنند، گفت: دنیای عرب به جز مصر و سوریه صنعت سینما ندارند اما جایگاه سریال‌سازی در این کشورها قدیمی است. عربستان هم حدود ۱۰ سال است که به‌صورت جدی به سریال‌سازی ورود کرده است و از طریق شبکه ام‌بی‌سی و روتانا وارد میدان شده و رقیبی برای مصر و سوریه هستند.

برخلاف کشور ما، در این کشورها وقتی عملیات سیاسی و اقتصادی انجام می‌شود مثل پروژه «معامله قرن» برای آن یک پیوست رسانه‌ای هم در نظر می‌گیرند این کارشناس رسانه در حوزه جهان اسلام درباره فضای سریال‌سازی در جهان عرب و موضوعاتی که محور قرار می‌گیرد، بیان کرد: نگاه سریال‌سازان جهان عرب به مخاطب جهان عرب است و تنوع گسترده‌ای از موضوعات اجتماعی و… را دنبال می‌کنند اما در هر دوره‌ای موضوع یا دسته‌ای از این موضوعات موردتوجه بوده است مثلاً در دوره‌ای سریال‌های دینی و در دوره‌ای سریال‌های عاشقانه و ملودرام و در دوره کنونی هم تاریخ معاصر مساله شده است.

وی با اشاره به یک نکته تاکید کرد: ویژگی سریال‌های رمضانی مثل «ام هارون» و یا «مخرج هفت» این است که در راستای سیاست‌های آن‌ها ساخته شده است. برخلاف کشور ما، در این کشورها وقتی عملیات سیاسی و اقتصادی انجام می‌شود مثل پروژه «معامله قرن» برای آن یک پیوست رسانه‌ای هم در نظر می‌گیرند و امسال با تمام مخالفت‌هایی که در برابر پخش «ام هارون» وجود داشت به پخش این سریال‌ها ادامه داده‌اند چون پیش از این سابقه داشته که مخالفت‌ها باعث شده سریالی از روی آنتن پایین بیاید و پخش آن متوقف شود.

اسلامیان درباره انتفاضه فلسطین و جدی شدن این مساله در جهان عرب که تولید سریال‌هایی چون «ام هارون» را از طرف عربستان سعودی در پی داشت گفت: ما در جریان مقاومت دو کشور را داریم که بیشترین سریال‌ها را با این محور می‌سازند ابتدا سوریه و در مرحله بعدی مصر است چون مصر روابط دیپلماتیکی با رژیم صهیونیستی هم دارد و برای همین در فضای ملایم‌تری در این حوزه کار می‌سازد. این جریان امسال بیشتر دیده شده است چراکه فضای رسانه‌ای نسبت به آن بهتر بوده است و برای همین رسانه‌های خود ما هم با شدت و حدت بیشتری سراغ انتفاضه فلسطین و مساله روابط فلسطین با صهیونیست‌ها رفته‌اند.

وی با اشاره به ترجمه و انتشار سریال «حارس القدس» در سایت «عماریار»، اضافه کرد: ما از لحاظ رسانه‌ای به این نتیجه رسیدیم که این سریال می‌تواند برای مخاطب مهم باشد. ما یک هدف‌گذاری داریم که نسبت به همسایه‌های‌مان اشنایی بیشتری داشته باشیم. پیش از این هم از فیلم‌های جهان عرب را در سینماتک گذاشته‌ایم ولی این اولین سریال است.

اسلامیان با اشاره به ویژگی‌های این سریال تصریح کرد: «حارس القدس» یا «نگهبان قدس» در کشور سوریه ساخته شده و درباره یکی از شخصیت‌های معروف جهان عرب است که مورد تایید امام موسی صدر هم بوده است. این سریال براساس پرتره‌ای از یک کشیش کاتولیک است که در جریان مقاومت فعالیت می‌کرده و در زندان رژیم صهیونیست زندانی می‌شود.

مسئول بخش جهان اسلام دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب درباره انتشار این سریال از طریق سایت عماریار گفت: توجه به جهان عرب و جهان اسلام به این معنا که ما همگن هستیم و دشمن مشترک داریم یکی از دلایلی بود که باعث شد این سریال در دستور کار قرار بگیرد. این سریال در کشورهای عربی هم خیلی دیده شد. معمول نیست که شبکه‌های خبری سریال پخش کنند اما المیادین خیلی هوشمندانه این سریال را پخش می‌کند.