بدون پاکسازی قلب نمی‌توان به تکامل رسید/مرا در دریای رحمتت غرق کن

خبرگزاری مهر گروه دین و اندیشه: در آخرین ساعات ماه مبارک رمضان و در دعای روز بیست و نهم، از خدای متعال می‌خواهیم که لباسی از جنس رحمتش بر تمام وجود ما بپوشاند و می‌گوئیم: «اللَّهُمَّ غَشِّنِی فِیهِ بِالرَّحْمَةِ؛ [۱] ای خدا در این روز مرا به رحمت خود درپوشان.» رحمت الهی، موضوعی است که در تمام سوره‌های قرآن به آن پرداخته شده و سراسر کلام الهی را با خود عجین کرده است. «رحمت»، گاهی درباره مهربانی و نرم‌دلی و گاهی در معنی احسان و نیکی کردن به کار می‌رود. [۲] متضاد آن، غضب است. رحمت در مورد خداوند، به معنای احسان و عفو و بخشش است.

در برخی از ادعیه، رحمت الهی بیش از غضب خدا دانسته شده مثل اینکه می‌خوانیم: «یَا مَنْ سَبَقَتْ رَحْمَتُهُ غَضَبَهُ؛ [۳] ای کسی که رحمتش بر خشمش سبقت گرفته است!» با این توصیف، رحمت خدا، مرواریدی است که باید قدر آن را دانست و از آن به خوبی بهره برد. رحمت الهی، بهترین تکیه‌گاه برای بندگان مؤمن خداست؛ چنانکه از رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) نقل شده که فرمودند: «لَو تَعلَمُونَ قَدْرَ رحمَةِ اللّه تعالی لاَتَّکَلتُمْ علَیها؛ [۴] اگر اندازه رحمت خداوند متعال را می‌دانستید، حتماً به آن تکیه می‌کردید.»

آرزوی موفقیت حقیقی

موفقیت، از جمله مفاهیمی است که افراد مختلف، تعاریف متفاوتی از آن دارند؛ اما از نگاه دینی، انسان موفق، کسی است که در راه اطاعت خدای متعال موفق باشد. خواسته ما از خدای متعال نیز همین است که: «وَ ارْزُقْنِی فِیهِ التَّوْفِیقَ وَ الْعِصْمَةَ؛ [۵] و هم توفیق و حفظ از گناهان روزی فرما.» از جمله معارف قرآنی آن است که اساساً مؤمن، خداوند را یاری‌گر اصلی خود در هر موفقیت می‌داند و می‌گوید: «وَ ما تَوْفیقی‏ إِلاَّ بِاللَّه‌؛ [۶] و توفیق من جز به [یاری‏] خدا نیست.» از امام صادق (علیه السلام) در مورد همین گزاره قرآنی سوال شد که ایشان در پاسخ، به تشریح موفقیت حقیقی پرداخته و فرمودند: «إِذَا فَعَلَ الْعَبْدُ مَا أَمَرَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنَ الطَّاعَةِ کَانَ فِعْلُهُ وِفْقاً لِأَمْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ سُمِّیَ الْعَبْدُ بِهِ مُوَفَّقاً وَ إِذَا أَرَادَ الْعَبْدُ أَنْ یَدْخُلَ فِی شَیْ‏ءٍ مِنْ مَعَاصِی اللَّهِ فَحَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی بَیْنَهُ وَ بَیْنَ تِلْکَ الْمَعْصِیَةِ فَتَرَکَهَا کَانَ تَرْکُهُ لَهَا بِتَوْفِیقِ اللَّهِ تَعَالَی‏؛ [۷] هر گاه بنده‌ای عمل شایسته‌ای را که خدا به او دستور داده انجام داد، این کردارش مناسب و موافق با فرمان خدا است که به او بنده موفّق گویند. و هر گاه بخواهد مرتکب گناهی شود پروردگار مانعی میان بنده و آن معصیت ایجاد می‌فرماید که در نتیجه، آن را انجام نمی‏‌دهد، که ترک آن معصیت به کمک و مدد خدای تعالی بوده است‏.»

قلبی که باید پاکیزه شود

راه هر نوع رشد و تعالی انسان، از کانال قلب او می‌گذرد؛ تا جایی که بدون پاکسازی قلب، نمی‌توان تکامل فرد را ضمانت کرد. یکی از موانع رشد معنوی انسان، اوهام و خیالات باطلی است که سد راه حرکت انسان به سوی حقیقت می‌شوند. از این رو از خدای متعال می‌خواهیم که قلب ما را از هر نوع شک یا خیال باطلی پاک سازد تا آماده دریافت حقایق و نور هدایت شویم. «وَ طَهِّرْ قَلْبِی مِنْ غَیَاهِبِ التُّهَمَةِ؛ [۸] و دلم را از تاریکی‌های شکوک و اوهام باطل پاک دار.» اگر قلب انسان آلوده باشد دارایی‌های دنیا او را سود نمی‌بخشد چنانکه قرآن کریم می‌فرماید: «یَوْمَ لَا یَنفَعُ مَالٌ وَ لَا بَنُونَ إِلَّا مَنْ أَتیَ اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِیم‏؛ [۹] روزی که هیچ مال و فرزندی سود نمی‌‏دهد، مگر کسی که دلی پاک به سوی خدا بیاورد.»

روز قیامت که روز انکشاف حقایق و جدا شدن آنها از موهومات است و روزی است که دیگر اسباب و مؤثرات اعتباری، از سببیت می‏‌افتد، مال به مالیتش و فرزند به عنوان فرزندیش، و خویشاوند به عنوان قرابتش نیز از اعتبار می‌‏افتد. [۱۰] از سویی دل‌های پاک از هر گونه آلودگی، بهترین ظرف‌ها برای پذیرفتن رحمت الهی هستند. چنانکه حضرت مسیح (علیه السلام) نیز به آنها تبریک گفته و می‌فرماید: «طُوبَی لِلْمُطَهَّرَةِ قُلُوبُهُمْ أُولَئِکَ یَزُورُونَ اللَّهَ یَوْمَ الْقِیَامَة؛ [۱۱] خوشا به حال پاکدلان، ایشانند که در روز قیامت با [بخشش و نعمت‏] خداوند مواجه شوند.»

سهم ویژه مؤمنان از رحمت الهی

در انتهای دعای این روز، باز هم با یادآوری رحمت بیکران الهی او را صدا زده و می‌گوئیم: «یَا رَحِیماً بِعِبَادِهِ الْمُؤْمِنِین؛ [۱۲] ای خدای مهربان بر اهل ایمان. رحمت خدای متعال، دو گونه عام و خاص دارد. رحمت عام خدای متعال شامل همه موجودات و انسان‌ها اعم از کافر و مؤمن می‌شود. اما مهربانی خداوند در مورد مؤمنان، ویژه است و با توجه به ایمان مؤمنان به خداوند، آنها را برای خارج شدن از تاریکی‌ها به سوی نور یاری می‌کند چنانکه می‌فرماید: «هُوَ الَّذی یُصَلِّی عَلَیْکُمْ وَ مَلائِکَتُهُ لِیُخْرِجَکُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَی النُّورِ وَ کانَ بِالْمُؤْمِنینَ رَحیما؛ [۱۳] اوست کسی که با فرشتگان خود بر شما درود می‌فرستد تا شما را از تاریکی‌ها به سوی روشنایی برآورد، و به مؤمنان همواره مهربان است.» نعمت هدایت، دو نوع است. گاهی به تو آدرس می‌دهند و باید خودت بروی. در این صورت، معلوم نیست کی و چگونه به مقصد برسی! اما گاهی دستت را می‌گیرند و به مقصد می‌رسانند. این، مخصوص کسانی است که با ایمان به خدا، دستشان را در دست خدا قرار داده‌اند. خدا هم، مهربانانه آنها را از تاریکی‌ها عبور داده و بالاخره به مقصد نهایی می‌رساند.

پی‌نوشت:

[۱]. مفاتیح الجنان، دعای روز بیست و نهم.
[۲]. ‏حسین بن محمد راغب اصفهانی، ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن با تفسیر لغوی و ادبی قرآن (مرتضوی: تهران، ۱۳۷۴)، ج ۲, ۵۷.
[۳]. مفاتیح الجنان، دعای جوشن کبیر.
[۴]. کنز العمّال، ۱۰۳۸۷.
[۵]. مفاتیح الجنان، دعای روز بیست و نهم.
[۶]. سوره هود، آیه ۸۸.
[۷]. ‏محمد بن علی ابن‌بابویه، معانی الأخبار (جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی: قم، ۱۳۶۱)، ۲۱.
[۸]. مفاتیح الجنان، دعای روز بیست و نهم.
[۹]. سوره شعراء، آیه ۸۸ و ۸۹.
[۱۰]. محمد حسین طباطبایی، تفسیر المیزان (ترجمه) (جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی: قم، ۱۳۷۸)، ج ۱۵, ۴۰۳.
[۱۱]. ‏حسن بن علی ابن‌شعبه، تحف العقول (جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامی: قم، ۱۳۶۳)، ۵۰۱.
[۱۲]. مفاتیح الجنان، دعای روز بیست و نهم.
[۱۳]. سوره احزاب، آیه ۴۳.