عبدالرشید دوستم؛ مارشالی در افغانستان چه جایگاهی دارد؟

حق نشر عکس Getty Images/Social Media/ VPO1 Image caption از راست به چپ، عبدالرشید دوستم، مارشال شاه ولی خان و مارشال محمد قسیم فهیم

در بخشی از توافقنامه سیاسی که اخیرا میان محمد اشرف غنی و عبدالله عبدالله امضا شد، آمده که ژنرال عبدالرشید دوستم با فرمان رئیس جمهوری به بلندترین رتبه نظامی مارشالی ارتقاء داده می‌شود و در عین زمان عضویت شورای عالی دولت و شورای امنیت ملی را خواهد داشت.

در طول تاریخ افغانستان به جز از آقای دوستم، تا حالا دو چهره دیگر رتبه مارشالی داشته‌اند. مارشال شاه ولی خان، عموی محمد ظاهر، پادشاه پیشین افغانستان و مارشال محمد قسیم فهیم، معاون پیشین رئیس جمهوری که پس از کشته شدن احمدشاه مسعود، فرمانده نیروهای ائتلاف شمال شد.

مارشالی در افغانستان چه جایگاهی دارد و از چه قدرتی برخوردار است؟

عتیق الله امرخیل، ژنرال بازنشسته ارتش افغانستان می‌گوید که در قانون اساسی افغانستان و قانون امور ذاتی افسران به عنوان مهم‌ترین قانون نظامی این کشور، رتبه مارشالی وجود ندارد. به گفته او این رتبه همیشه در افغانستان براساس توافق سیاسی اعطا شده است.

آقای امرخیل می‌گوید که اعطای رتبه مارشالی در قوانین شماری از کشورها وجود دارد و شرایط اعطای آن این است که فرد باید فرمانده یک جبهه جنگ باشد که در آن پیروزی بزرگی را بدست آورده است، آموزش عالی او نسبت به دیگر نظامیان کشورش بالاتر باشد، دانش سوق و اداره استراتژیک داشته باشد و اثر علمی نوشته باشد که برای نظامیان کشورش راهنما باشد.

او می‌گوید علاوه بر موارد ذکر شده، این فرد نباید به هیچ جرم جنگی و جنایی متهم شده باشد، چهره شناخته شده در منطقه و جهان باشد و جایگاه رتبه مارشالی باید در قانون اساسی و قانون امور ذاتی افسران یک کشور مشخص باشد.

به گفته آقای امرخیل حتی در صورت موجودیت شرایط فوق، رئیس جمهوری نمی‌تواند برای کسی رتبه مارشالی بدهد، بلکه این شورای نظامی است که این رتبه را به پارلمان کشور پیشنهاد می‌کند و بعد از تایید پارلمان، رئیس جمهوری آنرا امضا می‌کند.

حق نشر عکس Sapidar Image caption پایان ۵ ماه جنجال؛ موافقت‌نامه بین غنی و عبدالله امضا شد رتبه مارشالی در سایر کشورها

مارشال عالی‌ترین رتبه نظامی در گذشته و حال کشورهای بریتانیا، فرانسه، آلمان، روسیه (پیشتر اتحاد جماهیر شوروی سابق) و چین به حساب می‌آید که به نام 'فیلد مارشال' هم یاد می‌شود.

در نیروهای زمینی آمریکا ژنرال پنج ستاره را که معادل مارشال است، ژنرال ارتش می‌نامند و چیزی به نام مارشال وجود ندارد. در ایران نیز رتبه بالاتر از ارتشبد است.

براساس نوشته دایرة المعارف بریتانیا (بریتانیکا) این مقام از عنوان فرمانده سواره نظام پادشاهان اولیه فرانک‌ها منشا گرفته است.

براساس این نوشته اهمیت سواره نظام در جنگ‌های قرون وسطایی باعث شد تا مارشال با واحد فرماندهی در تماس باشد؛ این درجه‌داران وظایف نظم و ترتیب را در دادگاه و همچنین در اردوگاه نظامی و تصمیم گیری به عهده داشتند.

با این حال در قرن ۱۹ میلادی نقش مارشال به یکباره به عنوان فرمانده نیروهای سلطنتی و یک افسر بزرگ برجسته شد.

دفتر مارشال فرانسه در زمان پادشاهی فیلیپ دوم (۱۱۸۰-۱۲۲۳) تأسیس شد و مارشال به یکی از افسران بزرگ پادشاهی تبدیل شد.

بعد از آن شمار مارشال‌های فرانسوی به تدریج افزایش یافت و در قرن سیزدهم به دو نفر، در قرن شانزدهم به چهار و در قرن هجدهم شمار آنان به ۲۰ نفر افزایش یافت.

بعد از انقلاب کبیر فرانسه در سال ۱۷۹۳ این دفاتر بسته شدند، ولی ناپلئون در سال ۱۸۰۴ در قلمرو امپراتوری خود ۱۸ پست مارشالی ایجاد کرد.

جانشینان ناپلئون این پست را به عنوان مارشال فرانسه تبدیل کردند و شمار آنان را کاهش دادند. سپس این پست کاملا از بین رفت و به عنوان افتخار منحصر به فرد در زمان جنگ برای افراد اعطا میشد.

عبدالرشید دوستم

براساس توافق حکومت جدید میان آقایان اشرف غنی و عبدالله عبدالله؛ ژنرال دوستم به عنوان سومین مارشال افغانستان بزودی به این درجه نظامی دست خواهد یافت.

حق نشر عکس Enayatullah Babur Farahmand/FAcebook Image caption ژنرال میلر به ژنرال دوستم نشان ناتو داد

آقای دوستم، بنیانگذار جنبش ملی اسلامی افغانستان، از چهره‌های بحث برانگیز سیاسی افغانستان و از مهمترین رهبران ازبک‌تبار این کشور به شمار می‌رود.

• ژنرال دوستم در هالیوود؛ فیلم '۱۲ جنگاور' به سینما آمد
• فرمانده نیروهای آمریکایی با ژنرال دوستم در شبرغان دیدار کرد

ژنرال عبدالقادر، اولین وزیردفاع افغانستان بعد از کودتای چپ‌گرایان در ۱۳۵۷ خورشیدی، در خاطرات سیاسی خود درباره آقای دوستم نوشته است: "در همان روزهای اول پس از هفت ثور کسی پیشم آمد. گفت که نجیب نام دارم و دبیر سازمان اولیه شهر کابل هستم."

دکتر نجیب الله آخرین رئیس جمهوری حکومت چپ‌گرای افغانستان بود که دولتش توسط مجاهدین سرنگون شد.

ژنرال قادر می‌نویسد که دکتر نجیب را چند سال بعد، زمانی که معاون ببرک کارمل، سومین رئیس جمهوری حکومت چپ‌گرای افغانستان بوده، دیده است. او نوشته است که نجیب نزدم آمد و گفت:"پیشنهادی دارم و کسی را می‌خواهم مقرر کنم."

نجیب به او گفته است، فردی را که خواستار تقررش است "از کارمندهای سابقه‌دار اداره نفت و گاز در شبرغان است. از رفقای فدایی و سر تیر (جان برکف) ماست. می‌خواهیم او را به حیث خُردضابط (گروهبان) در امنیت دولتی مقرر کنید."

قادر می‌نویسد که از نجیب پرسیدم که "این فرد کی است؟ و نجیب در پاسخ گفت تخلصش دوستم است."

او نوشته که "از این کار سرباز زدم ولی با دخالت ببرک کارمل مجبور شدم تا حکم تعیین شدن دوستم را امضا کنم"

به گفته قادر، دوستم به رتبه ژنرالی هم به امضای او رسید، در زمانی که ژنرال قادر وزیر دفاع افغانستان بوده است.

دوستم که از حمایت گسترده ازبک‌های افغانستان برخوردار است، در سال‌های پایانی حکومت نجیب‌الله در اوایل ۱۹۹۲، تغییر جهت داد و به همکاری با مجاهدین آغاز کرد.

نیروهای به رهبری ژنرال دوستم که در اواسط ۱۹۹۰ میلادی بعد از پیروزی مجاهدین در کابل حضور داشتند، یکی از طرف‌های اصلی جنگ‌های خونین داخلی افغانستان به شمار می‌روند.

او پیش از سقوط دولت مجاهدین به رهبری برهان الدین ربانی توسط طالبان علیه او جنگید و حتی مدتی را نیز با گلبدین حکمتیار، رهبر حزب اسلامی افغانستان متحد شد.

حق نشر عکس . Image caption حامد کرزی (راست) باری وظیفه آقای دوستم را تعلیق کرد و سپس در دومین انتخابات ریاست جمهوری با او سازش کرد

ژنرال دوستم در اوج قدرت خود در ۱۹۹۷، در شمال افغانستان قسما یک مستقل ساخته بود، تمامی امور این مناطق را کنترل می‌کرد و پول جداگانه چاپ کرده بود. در این سال‌ها بود که هوادارانش، به او لقب "دوستم پادشاه" داده بودند.

بعد از سقوط طالبان، او در انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۰۴ به عنوان نامزد شرکت کرد ولی رای نیاورد. حامدکرزی بعد از پیروزی‌اش او را به عنوان فرمانده ستاد مشترک نیروهای مسلح افغانستان تعیین کرد ولی این پست بعد از ادعای اکبربای،رئیس شورای ترک‌تباران افغانستان که گفت از سوی افراد دوستم ربوده شده و مورد ضرب و شتم قرار گرفته به حالت تعلیق درآمد.

در انتخابات سال ۲۰۱۴ او معاون اول محمد اشرف غنی شد. این معاونت نیز برای آقای دوستم زیاد دوام نکرد و بعد از مطرح شدن اتهام سوء رفتار جنسی توسط احمد ایشچی، آقای دوستم بار دیگر خانه‌نشین و بعد به تبعید خودخواسته به ترکیه رفت و در تازه‌ترین انتخابات ریاست جمهوری به ائتلاف عبدالله عبدالله پیوست.

مارشال محمد قسیم فهیم

آقای فهیم دومین مارشال افغانستان بود. او که در دوران حکومت حامد کرزی، به عالی‌ترین رتبه نظامی - مارشالی - رسید، به دنبال کشته شدن احمد شاه مسعود، فرمانده ارشد جبهه متحد ضد طالبان در یک حمله انتحاری، به شهرت رسید.

آقای فهیم رهبری نیروهای مجاهدین را در مبارزه علیه طالبان به عهده گرفت و نقش مهمی را در فروپاشی رژیم طالبان با حمایت هوایی جنگنده‌های آمریکایی بازی کرد.

حق نشر عکس Getty Images Image caption آقای فهیم دومین مارشال افغانستان بود

پس از فروپاشی رژیم طالبان و برگزاری اجلاس بن، آقای فهیم به عنوان معاون اول دولت موقت و وزیر دفاع افغانستان تعیین شد.

مارشال فهیم پس از فروپاشی طالبان نیز در صحنه سیاسی افغانستان حضور داشت، به استثنای پنج سال اول دوره ریاست جمهوری حامد کرزی، که به دلیل عدم حضور در دولت، خانه‌‎نشین شد.

در پنج سال ریاست جمهوری آقای کرزی، مارشال فهیم گوشه نشینی اختیار کرد اما هر از گاهی از اداره آقای کرزی در زمینه آنچه که او کنار زدن مجاهدین از قدرت می خواند، به شدت انتقاد می‌کرد.

تا آنکه حامد کرزی در دومین دور انتخابات ریاست جمهوری‌، یک بار دیگر به سراغ آقای فهیم رفت و او را بار دیگر به عنوان معاون اول خود معرفی کرد. آقای فهیم هنوز دور دوم ریاست جمهوری آقای کرزی پایان نیافته بود که به دلیل سکته قلبی در سال ۲۰۱۴ جان داد.

مارشال شاه ولی خان

شاه ولی خان نیز اولین مارشال افغانستان بود. او ازشخصیت‌های سیاسی و نظامی این کشور محسوب می‌شد. از خانواده سلطنتی افغانستان بود. مارشال شاه‌ولی عموی محمد ظاهر، پادشاه پیشین و محمد داوود خان، اولین رئیس جمهوری افغانستان بود.

برادر اصلی او شاه محمود خان، نخست وزیر افغانستان در زمان سلطنت چهل ساله‌ ظاهرشاه بود.

حق نشر عکس BBC Sport Image caption شاه‌ولی خان اولین مارشال افغانستان

مارشال شاه ولی در سال ۱۹۰۶ میلادی فرمانده گارد شاهی افغانستان بود. در سال ۱۹۲۱ نیز فرماندهی نیروهای سواره نظام را به عهده داشت و از سپاهیان شاه امان الله محسوب می‌شد.

شاه ولی خان فرماندهی نیروهای را به عهده داشت که در سال ۱۹۲۹ میلادی باعث سقوط پادشاهی حبیب‌الله کلکانی شد و به همین دلیل از او به عنوان "غازی و فاتح کابل" نیز یاد می‌شود.

بخشی از خاطرات او در شماره ۱۹ مجله وحید ایران چاپ شده و در آن آمده است که "اولین سفر من به تهران به عهد رضا شاه ... سر سلسله دودمان پهلوی بود و در آن زمان من از اروپا به کابل باز می‌گشتم.

او می‌نویسد: "اثاثیه و لباس‌های خودم را از راه هند به کابل فرستاده بودم و با لوازم سفر به ایران آمدم تا به کشور خودم بروم. در تهران شاه از آمدن من مستحضر شده و آقای علم، وزیر دربار وقت به دیدن من آمد و گفت که شاه مایل است که شما را ببینند. مرا نیز اشتیاق فراوان بود، لیکن با خود لباس رسمی آماده نداشتم و به آقای علم گفتم که لباس‌های خود را از طریق هند به کابل فرستاده‌ام و زیبنده نیست که با این لباس‌ها به خدمت پادشاه برسم."

او می‌نویسد: "علم مطلب را به شاه رسانده و شاه اظهار داشته بود که ما خود ایشان را می‌خواستیم ببینیم نه لباس‌هایشان را."