هفته هنر و فرهنگ؛ شهرها آنلاین، روز موزه‌های تعطیل، شب شعر زنده

کرونا خبر اول است و ماه رمضان به پایان رسیده. هیات‌های مذهبی، نوحه‌خوانان و روضه‌خوانانی که "ماه مبارک" همیشه موقع کسب درآمدشان بود، از کسادی امسال، به روضه و نوحه زیر زمینی اکتفا کردند. آخرین روزهای روضه‌داری بود که کنسرت آن‌لاین کیوان کلهر، مقدمه‌ای شد بر عید فطری بی‌نماز جماعت.

کنسرت‌ها و نمایش‌های آن‌لاین، و جلسات درس و سخنرانی‌ها، با آدمیانی دور که روی صفحه‌ای با هم نشسته‌اند، تصویر تازه از جهانشهرهای تخیلی به دست داده است. چه عجب اگر در جشن تولد هشتادم احمدرضا احمدی شاعر موج نو علاقه‌مندانش حاضر شدند بی‌آن که قرنطینه شاعر به نقاشی مشغول را به هم بزنند، به تماشای فیلم بانو مرا دریاب مشغول شوند که ناصر صفاریان ساخته درباره شاعر. در جلسه خانه هنرمندان برای یادکردن از زنده یاد نجف دریابندری، کسانی از سوی دیگر زمین هم حاضر بودند. در شب شعرلایو به میزبانی هیلا صدیقی، شاعرانی از همه فارسی زبانان حاضرند، بی‌منع و بند.

انگار شهرهای قرنطینه‌زده کرونایی، آن‌لاین شده. شب‌های تاریک با روشنایی پنجره‌ها، در خبرست که برخی را هم نگران کرده است که از این همه ارتباطات کنترل نشده چه زاید سحر.

حق نشر عکس Amir Ghadimi Image caption در خانه نو، به تماشای پیام رهبر

قرنطینه و روزقدس

سخنرانی روز قدس هم به روخوانی مقاله‌ای حساب شده درباره حمایت از فلسطینی‌ها خلاصه شد و عکاسان خبرگزاری‌ها راه‌پیمایان همیشگی را در خانه‌هایشان نشان دادند، روبروی تلویزیون‌های بزرگی که در آن به تماشای رهبر خود مشغول‌اند. از متنی که آیت‌الله خامنه‌ای خواند این جمله سوالی بیشتر نقل شد که "امروز دنیا قربانیان کرونا را می‌شمارد اما چرا هیچ‌کس میلیون‌ها مظلوم در جهان اسلام را شمارش نمیکند؟"

آثار هنرمندان بسیجی بر پارچه‌های ۲۰۰ متری با نقش بیت‌المقدس و پرچم فلسطین، با پلاکاردهایی که از مدت‌ها پیش سفارش داده و آماده بودند، در خیابان‌های خالی با وزش باد می‌لرزیدند. صحنه‌ای که در فیلم‌های موج نو سینما ایتالیا و فرانسه دیده شده است.

بیشتر بخوانید:

• هفته هنر و فرهنگ؛ روحانیون فعال، هنرمندان بیکار، جنگ علم و دین

• هفته هنر و فرهنگ؛ هنر ماسک زده، روزنامه‌های بی‌حال

• هفته هنر و فرهنگ؛ شکست سینما و تئاتر از کرونا، و پیروزی ادبیات

در آخرین هفته ماه رمضان، امام جمعه نطنز به دستگاه‌های امنیتی و پلیس بین‌المللی تذکر داد که باید به هر ترتیب جلو کار نگار معظم آوازخوان و معلم آواز را بگیرند که به حرمت ماه رمضان توهین کرده است. نگار معظم دو سال پیش به دنبال آوازخواندن همراه یک تور جهانگردی در ابیانه محاکمه و به یک سال حبس محکوم شد. فغان حجت الاسلام امینی وقتی اتفاق افتاد که خانم معظم بدون روسری همیشگی‌اش تا وقتی در ایران بود، در ویدیوهایی ظاهر شد. در همان زمان پلیس خبر داد که موفق به دستگیری زنی شده که با مایو در ارتفاعات تهران، به یک قهرمان پارکور - پرش از بالای ساختمان‌هاـ بوسه می‌داد. پلیس درباره دستگیری علیرضا جابلقی و همراهش گفته "آنچه موجب دستگیری این دو نفر شد فعالیت‌های ورزشی نبوده است بلکه انجام حرکات خلاف عرف و شرع، موجب بازداشت آنها شده است".

حق نشر عکس Andisheh Pouya Image caption ویروس انقلابی سیاست زیر دست وپای کرونا

در شلوغی‌های قرنطینه و خانه‌ماندگی (به قول محمد قائد: تمرگینگی)، سیاست هم عصازنان می‌آمد. الگویش هم مجلس و مجلسیان که نزدیک تعطیلات نوروز، فرار از کرسی‌های بی‌خریدار را در پیش گرفت و رفت، نیست. جناح محافظه کار (یک مبالغه خوش خیالانه!) با همه هنر خود می‌کوشد دیگ سیاست را گرم نگه دارد، غافل که آن مردم پای صندوق‌ها نیامدند، چطور می‌توان حالا به دعوای بین میرسلیم یا سردارباقر، بر سر ریاست مجلسی که وزن ندارد، متوجه‌شان کرد.

در میانه قرنطینه و خواب سیاست، سالگرد دوم خرداد هم رسید، خاطره خوش امیدواری‌ها. سردبیر ماهنامه اندیشه پویا که خود از روزنامه‌نگاران نسل اصلاحات است، در سرمقاله مجله رفته بود تا از کرونا بگوید و این که سرنوشتمان چه می‌شود، اما گوییا در میانه‌کار، یادش به دوم خرداد افتاد.

رضا خجسته رحیمی در آن مقاله نوشت: ما نسلی هستیم که هنر زیستن در بلا را می‌داند و زیاده‌خواه هم نیست. آن‌هایی که در دهه ۵۰ بزرگ شده بودند شیفته سخنوری‌های انقلابی بودند، اما ما که در دهه هفتاد رشد کرده‌ایم، درس‌های آن تقدیسگران انقلابی‌گری را کنار گذاشتیم و به اصلاحات ایمان آوردیم. اگر چه اکنون نسبت آن‌هایی که در دهه ۹۰ بزرگ شده‌اند معکوس نسبتی است که ما با آن‌هایی داشتیم که در دهه ۵۰ بزرگ شده بودند. ما شور انقلابی نسل پیشین را نمی‌خواستیم تکرار کنیم، حالا نسلی در حال تسخیر فضای عمومی است که شور اصلاحی نسل ما را به سخره می‌گیرد.

سردبیر اندیشه پویا با اشاره به رییس دولت اصلاحات می‌گوید: برای بسیاری درست یا نادرست، آن صدای لکنت‌دار شده، صدایی بود که گویی از گذشته بر می‌خاست، از جهانی که امروز متروک شده است. اما برای ما آن صدا یادگار هنر زیستنی در بلا بود، که همچنان می‌خواهد امیدوار بماند و همچنان خود را زنده نگه دارد.

پایان مقاله به امیدواری ابتدای آن نیست وقتی می‌نویسد: اصلاح‌طلبی اگر چه یک فکرست. حاملانی نداشته باشد، عینیتی نخواهد داشت و اصلاح‌طلبی بدون اصلاح طلبان چونان آرزویی محال است. ما هنر زیستن در بلا را می‌دانستیم اما کنار آمدن با یک آرزوی محال، کمی سخت‌تر است.

حق نشر عکس Tiwall Image caption نمایش تونل/

سینما و تئاتر

از هفته پیش که اعلام شد بر اساس طرحی که سازمان سینمایی داده و مرکز مبارزه با کرونا هم تصویب کرده از عید فطر برخی از سینماها با رعایت ضوابطی باز خواهند شد، سینماروهای در قرنطینه خانگی مانده به دل خود نوید دادند که یا در اتومبیل خود و یا با ماسک در سالن‌های سینما خواهند توانست بعد از سه ماه معاشرتی بکنند و تماشای فیلمی. در چند سینما هم کارگران به تمیزکاری مشغول شدند و فیلمی هم از این‌ها در سیما به نمایش درآمد اما همان اول هفته اعلام شد که بازگشایی سینماها در عیدفطر منتفی شد و تاریخ احتمالی بعدی، نیمه خرداد خواهد بود

اما در دنیای نمایش، کار کمی جلوتر بود. از ماه قبل سایت تیوال پیشتاز شد و فیلم تئاترهای آماده گردید که برای خریداران به بهایی کمتر از یک چهارم بلیت نمایش، در خانه تئاتر ببینند مثلا شیرین‌کاری فاطمه معتمد آریا در نمایش تونل را در اجرای متنی نوشته فارس باقری با کارگردانی سیامک احصایی را تماشا کنند که جز خانم بازیگر، شبنم مقدمی و روح الله حق گویان در آن بازی می‌کنند.

چنان که نمایش لافکادیو نوشته شل سیلورستاین نیز به کارگردانی رامین کهن و بازیگری علی بیک محمدی، محمد صمدی، حسین مزینانی، حمید بهشتی، پریا علی محمدی، آزاده بقائیان نمایش داده شد، و هم نمایش پی ۲ که چند سال پیش در جشنواره بین‌المللی تئاتر به نمایش درآمده بود باز از همین طریق فیلم تئاتر دیده شود. نمایشی به نوپسندگی عباس جمالی و کارگردانی مرتضی میرمنتظمی، جوایزی هم در آن جشنواره به دست آورده بود. در همین زمان نمایش خدای کشتار نوشته یاسمینا رضا که علیرضا کوشک جلالی آن را ترجمه و کارگردانی کرده،با بازیگری سیما تیرانداز، اشکان خطیبی، لادن مستوفی، رضا مولایی نیز به میدان فیلم تئاترها پیوست. این نمایش پرتماشگرترین تئاتر سال ۹۱ شناخته شده بود.

دیگر فیلم تئاتر هفته‌ای که گذشت پسر نیل بود نوشته گیتا داودی و کارگردانی ناصر آویژه به بازیگری علیرضا ناصحی، مریم اکبری، حسین مزینانی، مریم آشوری، قاسم انصاری شاد، رها آویژه، کیمیا حسینی، نوید اکبری مبارکه، امین میرزا باقری و آرش حسنی. این نمایش دو سال قبل اجرا شده بود و ویژه کودکان و نوجوانان بود. ماجرای دختر بچه‌ای به نام مریم است که به دنبال یک اتفاق است؛ به سفری خیالی در زمان می‌رود و با فرعون و قصه‌های مربوط به تولد حضرت موسی روبرو می‌شود و درگیر ماجراهای عجیب.

حق نشر عکس Tiwall Image caption خانم آنلاین

اما در میانه همه سکوت‌ها و هیاهوها، چه می‌کنند پادکست‌ها، همچون موریانه‌ای افتاده‌اند به جان بی‌فرهنگی و تحجر، از هیچ خبری نمی‌گذرند و از هیچ سوراخی نمی‌هراسند. می‌گویند تعدادشان به بالای پنج هزار رسیده است. انگار ساخته شده‌اند برای دوران خانه‌نشینی. از یک طرف نمی‌توان گذشت از رادیومرز که مرضیه رسولی با چنان همتی راه انداخته است. یا رادیو کرونا که مانند یک رسانه جدی فقط یک روزنامه نگار اداره‌اش می‌کند. یا روزنامه‌نگار دیگری، امیرهادی انواری که پادکست شما رسانه را به راه انداخته و جمعی از جوانان شهرستان‌ها با وی کار می‌کنند و نکته‌ای در عالم اقتصاد و رانت بازی و فساد نیست که از چشمشان بدور بماند. یا رضا هونجانی گروهی همفکر را به راه انداخته و در حال تولید پادکستی است در مورد گیل گمش. بار سنگین است اما سنگین‌تر از دومین برنامه نیست که تاریخ بیهقی خواهد بود. تحقیقات هر یک از این برنامه‌ها کار می‌برد. پادکست پی‌تی‌اس‌دی، تحقیقاتی و به روز است، شماره هفتم خود را به خانه سالمندان داده چون معلوم شده جامعه ایران به سوی پیری می‌رود.

در همین حال ده‌ها فیلم مستند و نامستند با کمترین امکانات در حال ساخته شدن است. در هر گوشه‌ای از کشور ناگهان موجی به راه است از جوانانی که در گروه‌های دو تا ده نفری مشغول تدارک فیلم‌هایی که تا پایان سال خواهیم دید فیلم‌هایی که از جشنواره‌های جهانی سر در می‌آورند.

اما آن لاین‌هایی هستند که دارند معیار جدیدی در جهان اینستاگرامی می‌نهند. در زمانی که پلیس اعلام کرده که خانم‌ها در پست‌های آن‌لاین در اینستاگرام هم باید حجاب را رعایت کنند. بشنوید که خانم آن‌لاین چه کرد که ناگزیر شد اجرا را تمدید کند.

خانم آنلاین نمایشی است که بر اساس نمایشنامه روز عزیزمرده محمد چرمشیر توسط آریان رضایی نوشته و کارگردانی شده. بازیگر یکی است. نسیم ادبی همه را دچار شگفتی کرده از بازی طبیعی و دلنشین خود. او نقش زنی را بازی می‌کند که در دوران قرنطینه به مردم آشپزی آن‌لاین درس می‌دهد. پس زمانی که شروع می‌کند یک تعامل اتفاق می‌افتد. تماشاگران در عین حال پای آشپزی هستند و وقتی نمایش تمام می‌شود با اتفاقات جنبی مشغول کردنی، غذاهایی هم در خانه‌هایی قرنطینه شده پخته می‌شود.

حق نشر عکس Malek Tour Image caption موزه ملک در روزهای کرونایی روز موزه‌های دربسته

مقدمات برگزاری روز بین‌المللی موزه و میراث فرهنگی از یک سال قبل در اجلاس‌های بین‌المللی شکل گرفته بود اما با ظاهر شدن هیولای ویروس کرونا در کشورهای مختلف، سازمان‌های بین‌المللی به همان نسبت که از پیش آماده مراسم ویژه‌ای در موزه‌های جهان شده بودند، دست به کار شدند و با اعلام تعطیل موزه‌ها در کشورهایی مانند ایتالیا، اسپانیا، یونان و فرانسه تکلیف همه روشن شد.

برای ایران از دو جهت بخت یاری کرد. اول آن که در عید نوروز به کمک شهرداری تهران، مدل تور مجازی موزه‌های تهران به اجرا درآمده بود و دیگر این که گوگل از سال ۲۰۱۱ در همراهی با پروژه ای با عنوان پروژه هنر گوگل، وبسایتی مخصوص تورهای مجازی تورهای معتبر جهان ایجاد کرده بود و هنوز باقی است و بهترین راه حل برای گذران روزهای تنهایی در خانه است چرا که می‌توان پانزده تور مجازی را انتخاب کرد و دقیق‌تر و آگاهی بخش‌تر از بازدید حضوری به دیدن موزه‌ها بروند.

اما هنر را مسوولان موزه ملک به کار بردند که در این هفته‌ها بازدید مجازی از موزه را شکل دادند. سخن حاج حسین آقا ملک بنیانگذار موزه به یادها آمد که گاهی در دفتر موزه در بازار تهران می‌نشست و می‌گفت وقتی صدای پای رهگذران نمی‌آید غمگینم. دوست دارم همیشه بالاسر هر کتاب و تابلو و فرشی که فراهم آوردم چند نفر مشغول تماشای آن باشند. یادمان باشد که او خانه خود در بازار را به موزه اختصاص داده بود و بعد که با کمک مدیر کارآمدش سهیلی خونساری شاعر، بر گنجینه موزه افزود، زمینی بزرگ در باغ ملی- کنار کاخ وزارت خارجه - خرید و موزه کامل را آنجا به پا داشت که یک قرن گذشته و هنوز یاد آن مرد بزرگ را به یادها می‌آورد. در این روزهای قرنطینه‌ای و رمضانی جمعا ۱۳ موزه تهران به این امکان مجهز بودند و نمایش آن‌ها برای در خانه مانده‌ها امکان‌پذیر بود.

عکس هفته

ماسک نیست از: فرخنده بامداد

حق نشر عکس Farkhoneh Bamdad Image caption ماسک نیست