زنان روستایی و آسیب چندسویه بحران کرونا

فاصله فیزیکی و انزوای نسبی و کمی تراکم جمعیت، برگه‌های برنده در گریز از ابتلا به کووید ۱۹ در جوامع روستایی جهان است اما با شیوع ویروس کرونا در بسیاری از جوامع روستایی، این مناطق به شکل فزاینده‌ای آسیب‌پذیر شدند. شکاف‌های تبعیض جنسیتی عمیقی نیز در سایه این بحران جهانی در جوامع روستایی دیده می‌شود.

زنان روستایی در هند در حال پاسخگویی به پرسش‌نامه‌ای درباره ویروس کرونا/ عکس از Shutter stock

بنا به آمار منتشر شده از سازمان بهداشت جهانی، از ۷۳۴ میلیون نفری که در شرایط فقر مطلق در جهان زندگی می‌کنند، ۸۰ درصد ساکن روستا هستند و ۷۵ درصد آنها به کشاورزی و دامپروری مشغولند. بسیاری از جوامع روستایی در جهان حتی به اولیه‌ترین زیر ساخت‌های بهداشتی مانند منابع آب پایدار و پاک و سرویس‌های بهداشتی دسترسی ندارند. از طرفی خدمات درمان و آموزش و خدمات اجتماعی از آنها فاصله دارد و در ایده آل‌ترین شرایط احتمالا با طی مسافتی می‌توانند به آن دسترسی داشته باشند.

زنان روستا تحت آسیبی چند سویه در اثر بحران

بنا به آمار فائو، ۸۰ درصد گروه‌های شاغل در بخش کشاورزی به شکل خود اشتغالی و غیر رسمی کار می‌کنند و از حمایت بیمه‌های اجتماعی و درمانی برخوردار نیستند. برای آنها ضمانت شغلی وجود ندارد. کارگران شاغل در بخش روستایی یا روستاییان شاغل در شهرک‌های صنعتی و حاشیه شهرها نیز جزو کم‌بهره‌ترین گروه‌های اجتماعی هستند. این بحران وضعیت آنها را بسیار شکننده کرده است. اما در تمام این آسیب‌ها سالمندان، زنان و کودکان در معرض آسیب بیشتری قرار دارند. شوک درآمدی و بسته شدن فرصت‌های کاری، تعطیلی فرصت‌های شغلی و دسترسی به بازارهای غیر رسمی از یکسو و افزایش قیمت کالاهای اساسی از سوی دیگر باعث فقیر تر شدن این خانواده‌ها در زمانی غیر قابل پیش بینی شد.

صندوق جمعیت سازمان ملل طی بیانیه‌ای دراوایل بهار امسال و درارتباط با فراگیری جهانی ویروس کرونا منتشر کرد، نوشت: «تحقیقات نشان می‌دهد الگوی شیوع بیماری کووید ۱۹ میان زنان و مردان متفاوت است. علی‌رغم وجود ریسک کمتر ابتلا به ویروس، برای زنان و دختران، این همه‌گیری جهانی نابرابری‌های جنسیتی موجود برای زنان و دختران را بدتر می‌کند و می‌تواند بر نحوه دریافت معالجه و مراقبت تأثیر بگذارد. زنان در صف نخست مقابله با خطر مواجهه با کووید ۱۹هستند.»

زنان در روستا اما نه تنها مسئول مراقبت و نگهداری از کودکان و سالمندان و افراد مبتلا شده به کووید ۱۹ هستند بلکه بسیاری از آنها فرصت‌های مستقل اقتصادی اندک خود را نیز از دست داده‌اند. فرصت‌ و امکان دسترسی به برخی خدمات که زنان می‌توانستند برای خود یا کودکان‌شان فراهم کنند و در موردش تصمیم بگیرند؛ مانند خدمات درمانی یا نیازهای دوران قاعدگی یا فراهم کردن امکان تحصیل یا تغذیه بهتر برای کودکان، از دست رفته است افزایش خشونت خانگی به دنبال کرونا نیز مساله‌ای است که بسیاری از جوامع روستایی درگیر آن هستند..

بخشی از تمرکز سند ۲۰۳۰ بر این گروه‌هاست؛ تمرکز بر اقدامات حمایتگرانه از آسیب پذیرترین گروه‌های محلی و بومی، مهاجران و ساکنان حاشیه و افرادی که دسترسی به درآمد و مالکیت بر دارایی ندارند و تمرکز بر توانمند کردن زنان در جوامع کوچک محلی. امروز اما بخش‌هایی از این پروژه‌های حمایتی در اثر فشار اقتصادی و تغییر اولویت‌های برخی از حکومت‌ها به شکل موقت یا دائم تعطیل شدند.

تحمیل ساعات کار بیشتر

بنا به آمار منتشر شده سازمان جهانی زنان، میانگین ساعات کار خانگی زنان در دوران بحران جهانی کرونا افزایش چشمگیری داشته است و اغلب آنها به علت اجبار در انجام این وظایف ویژه مانند نظافت خانه و خرید و شست‌وشوی وسایل و پوشاک احتمالا آلوده به ویروس کرونا و همین‌طور نگهداری از کودکان و سالمندان و بیماران عضو خانواده، ۳۵ درصد بیشتر در معرض خطر ابتلا به ویروس قرار دارند.

در نظر داشته باشیم که مجموعه این فعالیت‌های روزانه به کار عادی شده‌ای که زنان در خانه انجام می‌دادند اضافه شده است. مجموعه فعالیت‌هایی که انها هرگز برایش حقوقی دریافت نمی‌کنند. ساعاتی که دختران و زنان باید به آب آوری اختصاص دهند نیز افزایش یافته است. به تازگی، باز هم در استان سیستان و بلوچستان دختر بچه دیگری قربانی هوتک شد، قربانی عدم دسترسی به منابع آب پایدار.

۷۰ درصد کارکنان خدمات بهداشتی و اجتماعی جهان نیز زنان هستند. در ایران مطابق آمار ۹۰ درصد پرسنل پرستاری در مراکز درمانی کشور، زن هستند. در تمام روزهایی که تعداد کم پرسنل درمان و خطر بالای ابتلا به بیماری کادر درمان را به علت کمبود تجهیزات تهدید میکرد این زنان در صف نخست خطر بودند. هنوز از آمار رسمی پرستاران و پزشکان زن قربانی کرونا آمار دقیقی در دست نیست. زنان به عنوان ماما، پرستار سالمندان مشاوران مادر و نوزاد، مراقبین مهدهای کودک و.. نیز با مجموعه سنگینی از مسئولیت‌ها مواجه هستند و در خطر بیشتر.

از طرف دیگر آمار همچنین نشان می‌دهد که زنان به کار گرفته شده در کارهای خدماتی از بیمارستان و مراکز مراقبت سالمندان گرفته تا بخش‌های نظافت هتل‌ها و بیمارستان‌ها و مراکز توریستی و رستوران‌ها اغلب قرارداد کاری امنی ندارند. به همین دلیل چه آن زنان که مشغول به کار بودند و چه آنانکه برای مدت قرنطینه بی‌کار شدند، امیدی به داشتن بیمه و خدمات درمان یا دریافت حقوق بیشتر برای ساعات کار اضافی‌شان ندارند. می‌توان تصور کرد که گروهی از این زنان از روستا آمده باشند یا در محیط‌های روستایی مشغول به کار باشند.

جای خالی زنان در مدیریت بحران

چه در مورد زنان کشاورز و ساکن روستاها و چه در مورد زنانی که با دانش و تخصص در این رو‌زهای بحران‌زده در صف نخست مقابله با اپیدمی ایستاده بودند، موضوع مهم دیگری مطرح است. نقش غایب زنان در تصمیم‌گیری مدیریت بحران.

از این رو بود که گروهی از زنان محقق و پزشکان و فعالان عرصه برابری حقوق زنان در ایتالیا اقدام به جمع‌آوری امضا برای طوماری کردند که به حضور کمرنگ زنان در عرصه مدیریت و تصمیم‌گری اعتراض داشت. نامه خطاب به نخست وزیر و تمام وزرا نوشته شده است. در بخشی از این طومار موضوع مهمی عنوان می‌شود که به نظر می‌رسد می‌توان آن‌را به جغرافیای انسانی بدون مرز و محدوده تعمیم داد:

«در خانواده‌ها، زنان نیز هزینه‌ای برای مراقبت، آرام کردن اضطراب دیگران و همچنین خودشان نداشتند، با مشکلات متعدد در حمایت و مراقبت از خانواده مواجه شدند که با مشکلات جدید، یک شغل تمام وقت تازه را به آنها تحمیل کرده است. همینطور تمام زنان مهاجر که در حوزه‌های مختلف در ایتالیا فعالیت می‌کنند و بسیار کم شمرده و دیده شدند. این زنان نیز با از دست دادن شغل یا نگرانی‌های اقتصادی رنج‌های فراوانی را متحمل شده‌اند، و حالا به عنوان قربانیان خشونت خانگی شرایط‌‌‌شان بدتر نیز شده است. زنان در تمام سویه‌های این بحران بوده و جنگیده و تحمل کرده‌اند، امیدوار و ناامید شده‌اند. در کنار مردان و در بعضی ابعاد، حتی بیشتر از مردان حضور داشتند. ولی متأسفانه در تمام این موارد در مراکز تصمیم‌گیری عمومی و جمعی نمایندگی کافی نداشته‌اند. عدم حضور کافی زنان در بین شخصیت‌های سیاسی و علمی باعث شده است که بحران از بسیاری از جوانب دقیق بررسی نشود. این سیستم باید تغییر کند.»

تعدادی از کشورهای جهان نیز در این ماه‌های اخیر به کم بودن و یا غیبت حضور زنان در پارلمان و مشارکت در تصمیم‌گیری اعتراض کردند. در کل پارلمان‌های جهان تنها ۲۴ درصد نمایندگان مجلس زنان هستند.

سازمان جهانی فائو در روز جهانی خانواده (در اردیبهشت ماه) بیانیه‌ای منتشر کرد که در آن به اهمیت نقش زنان کشاورز در امنیت غذایی اشاره می‌کند.

خانواده کشاورزان، روستاییان، صیادان و دامداران جزو مولدترین وزحمت کش‌ترین گروه‌های جامعه هستند. بسیاری از فعالین حوزه زنان و محیط زیست، سازمان ملل و سازمان جهانی محیط زیست با اشاره به بحران‌های اقتصادی و اجتماعی تحت تاثیر فراگیری جهانی ویروس کرونا امید دارند که شاید این بحران و روشن شدن نقش مهم زنان در حوزه مدیریت و اثر گذاری بر بحران‌ها بتواند نگاه و برنامه‌های جهان برای حمایت و توانمند کردن زنان و رفع این شکاف تبعیض جنسیتی عمیق را در مسیر دیگری قرار دهد؛ راهی که منجر به رفاه و سلامت شهروندان بیشتری از ساکنان این سیاره شود.

منابع:

– سایت زنان سازمان ملل

– سایت فائو

در همین زمینه:

کرونا و شیوع موازی فقر در میان زنان «سرپرست خانوار»