چرا این ویروس‌شناس چینی جنجال به پا کرده؟

شی جـِنگ‌لی، ویروس‌شناس نامدار چینی در موسسه ووهان، که سال‌هاست روی کروناویروس‌ها تحقیق می‌کند، و در مرکز توجهات در مورد مبدا ویروس کرونای سارس-۲ قرار گرفته، پس از مدت‌ها در یک مصاحبه تلویزیونی از تحقیقات خود دفاع کرده‌است.

اما دفاع از تحقیقات موسسه ویروس‌شناسی ووهان در این روزها که کنگره ملی خلق چین جریان دارد، تنها به خانم شی محدود نمانده‌است.

موسسه ویروس‌شناسی ووهان، مرکزی نیست که یکی دو سال اخیر مشغول به کار شده باشد، اما این روزها در مرکز توجهات قرار دارد و ظاهرا می‌رود که به یک رویارویی سیاسی جدید بین ایالات متحده و چین تبدیل شود.

شی جنگ‌لی نیز با تحقیقات سالیان سال خود در مورد کروناویروس‌ها چهره‌ای شناخته‌شده در محافل علمی، و از پژوهشگران ارشد آزمایشگاه ووهان است.

او روز دوشنبه در مصاحبه‌ای با شبکه دولتی سی‌جی‌تن‌ان در چین، از تحقیقاتش دفاع کرده و گفته «به ما اجازه داده تا دلیل این سینه‌پهلوی ناشناخته را در مدت‌ زمان کوتاهی دریابیم».

اشاره این پژوهشگر به ویروسی‌ست که امروز در محافل علمی با عنوان کروناویروس سارس-۲، و در میان عموم با نام کرونا، ویروس کرونا، یا ویروس کرونای جدید شناخته می‌شود.

کروناویروس‌ها دسته‌ای بزرگ از ویروس‌ها هستند که می‌توانند عامل بیماری‌های مختلفی از سرماخوردگی تا کووید-۱۹ یعنی بیماری همه‌گیر فعلی باشند.

تحقیقات بر کروناویروس‌ها در چین

تحقیقات بر کروناویروس‌ها در چین، و البته در دیگر کشورهای جهان، سابقه‌ای طولانی دارد. اما این روزها به‌طور مشخص تحقیقات قدیمی موسسه ووهان و پژوهشگران چینی در مرکز توجه قرار گرفته است. به‌ویژه از این بابت که حتی مقام‌های دولت آمریکا نیز اتهام‌هایی را متوجه موسسه ووهان کرده‌اند.

مقام‌های آمریکایی این اظهارات را مطرح کرده‌اند که ویروس جدید به‌دلیلی، یا حتی تصادفی، از آزمایشگاه به بیرون درز کرده، در ووهان و سپس دیگر کشورهای جهان شایع شده‌است. مقام‌های چینی اما می‌گویند آمریکا برای فرافکنی این اتهام‌ها را مطرح کرده و «هیچ مدرکی ندارد».

موسسه ویروس‌شناسی ووهان، زیر نظر آکادمی علوم چین اداره می‌شود و نخستین مرکز تحقیقاتی در سرزمین اصلی چین با سطح ایمنی زیستی «۴» است. آزمایشگاه‌های مختلف جهان، از نظر سطح خطرپذیری بین ۱، تا بالاترین سطح ریسک یعنی ۴ رتبه‌بندی می‌شوند.

بیشتر در این باره: کرونا؛ جنگ بیولوژیک یا همه‌گیری پیش‌بینی‌شده؟

برخی (اگر نه عمده) گمانه‌زنی‌ها، تئوری‌ها و فرضیه‌های مطرح شده در مورد موسسه ووهان مربوط به تحقیقاتی می‌شود که شی جنگ‌لی همراه شمار دیگر از پژوهشگران در گذشته منتشر کرده بودند.

برای نمونه تحقیقات شی جنگ‌لی و چویی جیه، از موسسه ووهان، در سال ۲۰۱۸ در نشریه نیچر که در مورد احتمال طغیان کروناویروس‌ها از خفاش‌ها، انواع این ویروس‌ها و مسائل دیگر نوشته شده است.

این دو پژوهشگر در سال ۲۰۱۷ این تئوری را مطرح کرده بودند که کروناویروس سارس (که در سال‌های ۲۰۰۲ و ۲۰۰۳ شایع شد) در خفاش‌هایی در مناطق دورافتاده استان یون‌نان رواج یافته بود.

آن‌‌ها به ویژه در مورد خفاش‌های نعل‌بینی چینی تحقیقات مختلفی کرده‌اند. پستانداری که گفته می‌شود به احتمال بسیار زیاد منبع کروناویروس فعلی هم هستند.

هرچند تحقیقات در مورد این خفاش‌ها و این‌که ممکن است عامل انتقال بیماری‌های همه‌گیر باشند نیز تازگی ندارد؛ برای نمونه در نوامبر ۲۰۱۵ پژوهشگران در مورد «شیوع انسانی» ویروسی شبیه سارس از طریق خفاش‌ها در آینده هشدار داده بودند. در آن زمان حتی این احتمال مطرح شد که ویروس‌هایی از راسته سارس موانع کم‌تری هم برای رسیدن به بدن انسان در برابر خود دارند.

تحقیقات شی جنگ‌لی و چویی جیه، از موسسه ووهان، در سال ۲۰۱۸ در نیچر از جمله در مورد احتمال طغیان کروناویروس‌ها از خفاش‌ها و انواع مختلف این ویروس‌ها نوشته شده است.

در بهمن ماه سال پیش روزنامه ساوث‌چاینا مورنینگ‌پست مطالعات شی جنگ‌لی را نقطه عطفی در روند شناخت کروناویروس‌ها توصیف کرده بود، هرچند همان زمان نیز تاکید کرده بود او در مرکز فرضیه‌های انتقال ویروس از آزمایشگاه ووهان قرار گرفته‌است.

در حال حاضر بسیاری از پژوهشگران این موضوع که ویروس در آزمایشگاه تولید شده را رد می‌کنند. حتی نشریه نیچر در پی گسترش کووید-۱۹ بالای یکی از گزارش‌های قدیمی‌اش این توضیح را اضافه کرد که نمی‌تواند شیوع ویروس کرونای جدید را به این آزمایشگاه پیوند دهد، سندی برای تأیید این موضوع ندارد و دانشمندان همچنان بازار غذاهای حیوانی ووهان را به احتمال زیاد خاستگاه شیوع آن می‌دانند.

اما به نظر می‌رسد گمانه‌زنی‌ها و طرح فرضیه‌ها همچنان ادامه دارد. به‌ویژه که موسسه ویروس‌شناسی معروف و مجموعه‌ای که روی آن تحقیق می‌کند، خیلی هم از بازاری که گفته می‌شود ویروس از آن شایع شده، دور نیست.

اظهارات تازه شی جنگ‌لی... همزمان با کنگره ملی خلق

خانم شی روز دوشنبه به شبکه سی‌جی‌تی‌ان گفت «تاسف‌بار است» که دانش و سیاست به هم آمیخته‌اند.

او می‌گوید نتیجه سال‌ها تحقیقات او، تیم همکارانش و موسسه ووهان «به ما این امکان را داده که دلیل این سینه‌پهلوی مرموز را دریابیم».

شی جنگ‌لی افزوده سال‌ها تحقیقات روی خفاش‌ها، منبع و منشا ویروس و احتمال جهش آن بین دیگر انواع جانداران در آزمایشگاه او در موسسه ووهان، تجربه و راه‌حل‌های فنی برای مقابله با همه‌گیری را فراهم کرده است.

شی حتی هشدار داده که ویروسی که اکنون رویت و شناخته شده تنها «نوک کوه یخی است» و برای مقابله با همه‌گیری‌ها باید تلاش‌های بین‌المللی افزون شود.

پیش از او وانگ یان‌یی، مدیر موسسه ویروس‌شناسی ووهان، نیز در مصاحبه‌ای با سی‌جی‌تی‌ان گفته بود ویروسی که در تحقیقات سال ۲۰۱۸ به آن اشاره شده بود اساسا کروناویروس سارس-۲ نبود و ویروس دیگری بود.

در مجموع خانم وانگ نیز تاکید دارد که اتهام‌ها در مورد موسسه او به‌عنوان خاستگاه ویروس بی‌بنیاد است.

اما زمان پخش این مصاحبه‌ها ظاهرا اتفاقی نیست و می‌توان رد گمانه‌زنی‌ها در مورد آن را در شبکه‌های اجتماعی نیز یافت.

مصاحبه‌ها همزمان با آغاز فعالیت سالیانه کنگره ملی خلق چین پخش شده‌اند. نشست سالیانه‌ای که در آن مقام‌‌های ارشد چین، در راس آن‌ها رئیس‌جمهوری شی جین‌پینگ، از روند مقابله با ویروس کرونای جدید ستایش کرده و اعلام کردند بیماری را «کنترل کرده‌اند».

نشست کنگره ملی یک واقعه مهم در پهنه سیاسی جمهوری خلق به‌شمار می‌رود و امسال در زمانی برگزار شده که کووید-۱۹ بحرانی فراگیر را سبب شده‌است؛ چه در زمینه انسانی، چه در روابط سیاسی، چه در عرصه سلامت و بهداشت و چه در سپهر اقتصادی چین و جهان.

مصاحبه خانم شی در حالی پخش شده که طی هفته‌های اخیر کم‌وبیش اظهار نظر رسمی و مصاحبه‌ای از او پخش نشده بود. یکی از واپسین موارد پیش از مصاحبه اخیر، مربوط به پیامی می‌شود که در بهمن ماه در «وی‌چت» برای دوستانش فرستاده و نوشته بود «به زندگی‌ام قسم می‌خورم که این ویروس هیچ ربطی به آزمایشگاه من ندارد».

او سپس در اردیبهشت ماه بار دیگر به شبکه‌های اجتماعی بازگشت.

هر بار که سخنی از او می‌شود موجی از فرضیه‌ها و گمانه‌زنی‌ها، انتقادها و حملات از یک سو به سوی دیگر نیز، با نام او گره می‌خورند. بازتابی که نام او بار دیگر در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی پیدا کرده حاکی‌ست ماجرا نه تنها پایان نیافته، که ما نام شی جنگ‌لی را باز هم خواهیم شنید.