شکست قرنطینه کرونا با طعم انبه‌های کال هرمزگان

انبه، میوه‌ای ارزشمند و مغذی که سبز و ترش آن در این روزهای کرونایی و قرنطینه خانواده‌ها، سفره‌های مردمان جنوب به خصوص مینابی‌ها را پربرکت، رنگارنگ و خوشمزه‌تر کرده است.

ترشی انبه یکی از پرطرفدارترین و خوشمزه‌ترین ترشیجات محلی جنوب ایران است که با شروع برداشت انبه‌های کال(نارس) از باغ‌های میناب، نگین سفره‌های مردم هرمزگان شده است.

همین که فصل گُل‌دهی درختان انبه از راه می‌رسد خوشحالی زنان و مردان جنوب به ویژه مینابی‌ها که به درست کردن انواع ترشی‌ها و فرآورده‌های انبه شهرت دارند، دوچندان می‌شود، زیرا این هنرخانه‌داری زنان مینابی، حرفه‌ای سنتی و قدیمی آن‌ها حتی در این روزهای قرنطینه همچنان پابرجاست.

و این زنان میناب‌اند که وارث سنت حفظ انبه و تولید محصولات باغی بی‌نظیر و خوشمزه از آن هستند؛ دستان بزرگ مردان درختان را پرورش می‌دهد و برداشت می‌کنند و دستان ظریف و کدبانوی زنان از آن ترشی‌های متنوع و خوراکی‌ها و دسرهای جذاب تهیه می‌کنند.

در روزهایی که بی‌رحمی کرونا باعث از رونق افتادن کسب و کارهای مرتبط با بخش کشاورزی و باغداری روستایی شده است، اما این ویروس با همه بی‌رحمی‌هایش نتوانسته لبخندها و شَروِندهای عاشقانه زنان و مردان جنوبی را بر سر هنر قاچ‌های کردن انبه‌های کال باغ‌هایشان را از آن‌ها بگیرد.

هنر قصه‌گویی اعضای خانواده همنشین دیگر سینی‌های انبه و سفره‌های خانوادگی این میوه کال برای ترشی انداختن در بین اعضای خانواده‌ شده است؛ قصه‌های کوتاه و بلند بسته به حجم انبه‌ها.

در میان این قصه‌گویی‌ها اما تا چشم هر بیننده‌ای به این انبه‌های کال ریز و درشت می‌افتد بزاق از دهانش راه می‌افتد چه برسد به ظرافت نحوه قاچ کردنش در دستان ظریف وماهرانه‌ای چون خاله آسیه و عامو عَبدَلی که کنار هم شروند می‌خوانند و برای روزهای زمستان‌شان ترشی انبه ذخیره می‌کنند.

خاله آسیه شروندخوان مینابی که سال‌هاست ترشی‌های خوشمزه‌ای برای خانواده درست می‌کند در این روزهای کرونایی به همراه همسرش عامو عَبدَلی(عبدالعلی) و دخترش یاسمن با نوای شروند به ترشی انبه درست کردن مشغولند؛ دسری که همین روزها وارد بازار می‌شود و کمتر هرمزگانی را می‌یابی که سر سفره نهارشان به خصوص کنار انواع پلوسبزی ماهی ومیگوهایشان‌ ترشی انبه نداشته باشند.

آسیه صادقی در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا معتقد است: درختان انبه به نوعی برای ما مقدس‌اند و سایه‌شان مثل نخل‌ها همیشه باید بالای سرمان باشد.

این بانوی۷۰ساله مینابی ادامه داد: ترشی انبه یک فرآورده و یک محصول مقدس و قوت بخش برای ما زنان مینابی است و باید با احترام، حوصله و پاکیزگی تن و سلامت روح آن را درست کرد.

وی گفت: زمانی که دور هم مشغول تهیه تکه‌کردن و تهیه کردن ترشی انبه هستیم، در این جمع خانوادگی زیبا قصه گویی و شروندخوانی آرامش خاصی دارد و به ما که هرساله در این فصل سال خود را برای درست کردن ترشی‌های انبه جمع می‌شویم، حس دل‌انگیزی دست می‌دهد.

خاله آسیه به جوان ترها اما توصیه کرد: باید کودکان و نوجوانان را در درست کردن ترشی شریک کرد تا آن‌ها هم این رسم آبا و اجدادی و اهمیت آن را درک کنند.

فصل انبه فصل شادمانی و برکت مردمان میناب است؛ به ویژه وقتی زن و مرد هردو  شَروِندخوان‌های ماهری باشند، زیرا شَروِندخوانی بر جذابیت درست‌ کردن ترشی می‌افزاید و مرد و زن ندارد.

هر کسی بیتی و حسی در سینه دارد شروع به خواندن می‌کند، بیشتر افراد سن بالا شروندخوانی می‌کنند و فقط خدا می‌داند که ترشی‌هایی که با عطرانبه و طعم شروند تهیه شود چقدر خوشمزه خواهد شد، به این دلیل است که ترشی‌های انبه میناب خوشمزه‌ترین ترشیهای روی زمین هستند.

آقای عباسی همسر خاله آسیه هم که ۹۰ سال سن دارد اما خود را سرزنده‌تر از بسیاری از جوانان امروزی‌ می‌داند، نیز معتقد است: چیدن انبه و حتی بوکردن آن بهترین حس دنیاست.

این نوحه‌خوان و شَروِندخوان اهل دمشهر میناب که از خودشان باغ انبه ندارند و برای تهیه ترشی از باغ‌های روستایشان انبه می‎خرند، گفت: وقتی با خاله آسیه و یاسمن دور انبه‌ها جمع می‌شویم تا آن‌ها را پوست بکنیم، نمک بزنیم و با آن‌ها ترشی درست کنیم، زندگی‌مان هم بانمک‌تر می شود، انجام کارهایی که تمام اعضای خانواده در انجامش شریک‌اند، دل‌های اعضای خانواده را به هم نزدیک می‌کند.

یاسمن عباسی دخترخانواده که ۳۲ سال سن دارد و در این روزهای کرونایی او و شاگردانش را بیشتر می‌توان در فضای مجازی همراه با کتاب و قصه‌ دید، نیز معتقد است: ترشی انبه عرصه هنرمندی و رشد اعتماد به نفس زنان مینابی است.

وی گفت: انبه هم روحیات زنان را از نظر اعتماد به نفس،  استقلال روانی و حس مفید بودن آن‌ها را ارتقا می‌دهد و هم از نظر مادی دلگرم‌شان می‌کند.

عباسی افزود: قصه‌ها و خاطره‌ها و شروندها همیشه زیبا و دل انگیزند و با عطر فریبنده و خوشمزه انبه‌ها که آمیخته می‌گردند هزاران برابر دل انگیزتر و جذاب‌تر می شوند.

این شاعره جوان افزود: در این روزهای قرنطینه، من، پدر و مادرم دور سینی‌ها برای قاچ کردن و نمک‌زدن انبه که می نشینیم خاطرات‌مان هم مرور می‌شوند، البته با مزه‌ترین آن‌ها، عطر انبه خاطره بامزه می‌طلبد؛ خاطرات چند روز یا سالیان قبل که حین تعریف آن‌ها تجربیات و ریزه‌کاری ترشی انداختن انبه هم به نوجوانان و جوانان آموخته می‌شود.

وی بیان داشت: و خاطراتی مانند این‌که چطور خردشان کنید و خلال‌ها را ظریف، منظم و هنرمندانه برش بزنید و این‌که چه قدر باید آغشته به نمک شود و یا چه نوع سرکه‌ای برای خوشمزه‌تر شدنش بهتر است، طعم دورهمی‌های درست کردن ترشی را برایمان لذت‌بخش تر می‌کند.

یاسمن در خصوص نقش قصه‌ گفتن در پای سینی انبه‌ها نیز گفت: قصه‌ها کار تدارک ترشی را دلنشین و جذاب می‌کند و گاهی همسایه‌ها هم برای شنیدن‌شان جمع می‌شوند و کمک دست خانواده در تدارک ترشی می‌شوند و چه قدر دل‌ها به هم نزدیک و اضطراب‌ها برطرف می‌شوند.

"حاج نوروز و خاله رقیه" که مینابی اصیل هستند و بجز ته‌تغاری همه دختر پسرهایشان راهی خانه بخت شده‌اند؛ این دو یار همراه معمولا بیشتر کارهای خانه را دونفری باهم انجام می‌دهند و علاقه زیادی هم به کارهای صنایع دستی و سنتی میناب و محصولات کشاورزی باغ خودشان دارند.

از ارده زدن به خرماهای خنیزی، مرداسنگ و مضافتی و بسته‌بندی آن‌ها برای دخترها و پسرهایشان و فامیل‌ها در شهرستان تا قاچ کردن انبه‌های کال و ترشی انداختن در شیشه‌های گل‌گلی باهم همراه و شریک‌اند و از این کار لذت می‌برند.

تلی‌بافی، پخت غذاهای خوشمزه و نان‌های محلی مثل پکاره، نان مهوه‌ای، چمچمو و نان توموشی و ماهی برشته خاله رقیه هم زبانزد است به خصوص نوه‌ها که علاقه زیادی به این نان‌ها و غذاهای محلی مادربزرگشان دارند و در طول هفته بیشتر اوقات به دیدنش می‌روند.

حاج مکی‌زاده هم علاوه براینکه خود انس زیادی به دعاها و کتاب قرآن دارد، بیشتر اوقات نوه‌ها را به خواندن دعاهای وارده تشویق می‌کند و هرسال بساط رطب جمع کردن و ترشی انداختن در حیاط خانه که می‌رسد، شروع می‌کند به خواندن سوره‌های تین، نحل، حشر و انسان؛ می‌گوید تلاوت آیات نورانی خدا او را پرانرژی و سرزنده‌تر می‌کند.

ترشی خاله رقیه اما بین دخترها و پسرها به خصوص نوه‌ها و دامادها که علاقه زیادی به ترشی دارند، زبانزد است و فصل انبه کال هم که می‌رسد همه لحظه شماری می‌کنند که سهم‌شان را بگیرند.

سمیه مکی‌زاده نیز به همراه همسرش علی‌آقا دختر و داماد حاج نوروز نیز مهارت‌شان در ترشی درست کردن زبانزد اعضای خانواده و فامیل است و نزدیک به یکماهی می‌شود که ترشی‌هایشان آماده شده است.

حیاط خانه مادر شوهر سمیه را درختان زیادی از انبه، لیمو، نخل و جم دربرگرفته است، که از بین آن‌ها ۳ درخت انبه هستند و هرسال زمان انبه‌چینی پدر شوهرش انبه‌ها را با یک چوب بلند می‌ریزد و بعد از جمع کردن انبه‌ها مشغول تقسیم انبه‌ها شده و سهم هر فرزند رو جداگانه داخل جعبه می‌گذارد.

وی در خصوص روش تهیه ترشی‌هایش در گفت‌وگو با ایرنا بیان داشت: معمولا در این فصل از سال بعد از گرفتن سهم‌مان مشغول پوست کندن انبه‌ها برای گذاشتن ترشی انبه می‌شویم که یکی از بهترین سوغاتی‌های استان هرمزگان همین ترشی انبه است.

این بانوی مینابی افزود: قدیم انبه‌ها رو چهارتیکه یا بقول قدیمی‌ها(چارکاش)می‌کردند ونمک وفلفل میزدند و در دبه‌های ترشی می‌ریختند اما من و همسرم امسال‌ سهم ترشی‌هایمان را متنوع درست کردیم.

مکی‌زاده گفت: همسرم پوست انبه‌ها رو گرفت و من به سلیقه خودم به چندین مدل (نگینی، خلال خلال و) قاچ کردم و بعد از شستن ونمک زدن آن‌ها و اضافه کردن مقداری هویج‌های نگینی و پر زردآلوی خشک شده آماده در پنج عدد شیشه‌ها گذاشته‌ام.

وی ادامه داد: امسال هم برای خوشمزه‌تر شدن ترشی‌ها لابه‌لای انبه‌ها سیاهدانه و گشنیز ریختم ودر پایان سرکه انگور اضافه کردم که معمولا بیشتر خانواده‌ها برای سرکه ترشی از سرکه سفید استفاده می‌کنند.

این بانوی مینابی اضافه کرد: امسال به دلیل بیماری کرونا و توجه به قرنطینه و سلامت اعضای خانواده بیرون از خانه نمی‌روم به همین دلیل مواد مورد نیاز ترشی از هویج و پرزردآلویی که از قبل داشتم استفاده کردم اما با گوجه‌سبز و کیوی و اناردانه هم می‌توان ترشی انبه‌های خوش طعم و زیبایی درست کرد.

رتبه نخست سطح زیر کشت و تولید انبه به هرمزگان اختصاص دارد و برداشت انبه نارس از باغ‌های انبه این استان از اواسط اردیبهشت آغاز و تا هفته سوم خردادماه پایان می‌یابد.

در دو دهه گذشته ترشی انبه با ارقام محلی آن در این استان (سبز انبه، چارک، کلک سرخ، مُشک، عروس و هلیلی) به یکی از برندهای شناخته شده در سطح ملی و حتی در کشورهای عربی حوزه خلیج فارس و دریای عمان تبدیل شده است.

شهرستان میناب با یک هزار و ۷۰۰ هکتار باغ انبه رتبه اول تولید این محصول در استان هرمزگان را در اختیار دارد و روستاهای شهوار، تمبانو، دهوسطی، فخرآباد، گلشوار و بازیاری از نقاط مهم تولید انبه در این شهرستان هستند.

قدمت کاشت درخت انبه در شهرستان میناب نیز به ۳۰۰ سال می‌رسد و مردمان این شهرستان در کشت درخت انبه و هم‌چنین تهیه انواع ترشی‌ها، پودر انبه، تولید آب انبه مهارت و شهرتی خاص دارند.

طعم، رنگ و سالم بودن میوه درختان انبه هرمزگان باعث شده که متقاضیان زیادی داشته باشد، میناب، بندرعباس و رودان به عنوان مهم‌ترین مناطق باغ‌های انبه در این استان هستند.

بسیاری از خانواده‌های هرمزگانی به خصوص مینابی‌ها و مراکز فرآوری و عمل آوری صنعتی و سنتی با استفاده از میوه نارس انبه انواع ترشی، شوری، پودر انبه، لواشک و سس تولید و به بازار عرضه می‌کنند.

گلدهی درختان انبه در میناب از دی‌ماه آغاز شده و تا اسفند ادامه دارد و زمان برداشت میوه رسیده از باغ‌های انبه هرمزگان با توجه به موقعیت جغرافیایی از تیرماه تا نیمه شهریورماه است.

میناب یکی از قطب‌های مهم کشاورزی  در۹۰ کیلومتری شرق هرمزگان قرار دارد.

گزارش از فرنگیس حمزه یی