از الهه باروی عیلام تا نقاشی‌های درباری قاجار: گنجینه هنر ایران در مسکو
بی بی سی فارسی
ضعف روابط عمومی و کمبود اطلاعات به زبان انگلیسی، بسیاری از مجموعه‌های هنری روسیه را ناشناخته نگه داشته است. یکی از این مجموعه‌ها، کلکسیونی است از هنر ایران در موزه دولتی هنرهای خاوری در مسکو؛ بزرگترین گنجینه هنر ایران در روسیه پس از کلکسیون موزه هرمیتاژ در سن پترزبورگ.
بیش از ۱۵۰۰ اثر از تمدن عیلام تا دوره قاجار در این موزه جای گرفته که واپسین‌بار در سال ۱۳۵۴/۱۹۷۵ مورد توجه قرار گرفت؛ زمانی که موزه یک کاتالوگ مصور و دو زبانه درباره آن منتشر کرد. پس از آن بخش ایران گسترش چندانی نیافت و امروزه هم خود موزه با وجود گنجینه‌ای که دارد، پذیرای بازدیدکنندگان اندکی است.
پخش این فایل در دستگاه شما پشتیبانی نمی شود. گنجینه‌ای از هنر ایران در موزه هنرهای خاوری در مسکو اتحاد جماهیر شوروی و موزه‌ای برای مشرق زمیندر سال ۱۹۱۸ اتحاد جماهیر شوروی تصمیم گرفت یک موزه ویژه هنر کشورهای شرقی در مسکو ایجاد کند. اختصاص بخش بزرگی به هنر ایران از اولویت‌های موزه بود. این مجموعه پس از چند سال به بزرگترین کلکسیون هنر ایران در پایتخت شوروی (روسیه کنونی) بدل شد. در بیرون از این کشور اما به ندرت از آن سخن گفته می‌شود.
- آیا وزیر فرهنگ جدید روسیه از هنر متنفر است؟
- نخستین بازنمایی‌های سکس در تاریخ هنر
- چگونه هنر غربی تصویری کلیشه‌ای از زنان خاورمیانه آفرید؟
پولینا کوروتچیکووا، سرپرست بخش خاورمیانه در موزه می‌گوید مجموعه مربوط به ایران نخستین بخشی است که در موزه هنرهای خاوری شکل گرفت: «زمانی که موزه بنیان نهاده شد، کلکسیون بزرگ نِکراسُف به آن اهدا شد. نکراسف سال‌ها در ایران زندگی کرده بود و آثار فراوانی به ویژه در زمینه سفالگری، مینیاتور و کارهای فلزی از سده‌های دوازدهم تا چهاردهم میلادی گردآوری کرده بود.»
چند سال بعد، آثار هنری ایران از کلکسیون شوکین نیز به موزه اهدا شد. خانم کوروتچیکووا می‌افزاید: «شهرت شوکین بیشتر برای کلکسیون نقاشی‌های اوست اما از ایران هم آثار زیادی در مجموعه‌ی او وجود داشت که از سوی موزه تاریخ در مسکو به موزه ما انتقال پیدا کرد.»
Image caption گربه ایرانی از دوره قاجار. کار هنری روی فلز، سده نوزدهم میلادی ژنرال تاردوف: کُنسولِ فرهنگدوستیکی دیگر از شخصیت‌هایی که نقش بنیادین در گسترش بخش ایران در موزه داشته ولادیمیر گنادیویچ تاردوف است. او از ۱۹۲۲/۱۳۰۱ به مدت هفت سال کنسول شوروی در اصفهان بود. تاردوف از جوانی شیفته ادبیات پارسی شد و به آموختن آن پرداخت. فعالیت او در آغاز در زمینه روزنامه‌نگاری و نویسندگی متمرکز بود ولی بعدها جذب ماموریت‌های دیپلماتیک شد. زندگی در اصفهان، علاقه او به فرهنگ و هنر ایران را دوچندان کرد. سرامیک‌های دوره صفوی و نقاشی‌های دوره قاجار از جمله آثار مورد علاقه‌ی تاردوف بودند. او پس از پایان ماموریت در ایران و بازگشت به شوروی، در سال ۱۹۲۹ مجموعه خود را به موزه هنرهای خاوری در مسکو اهدا کرد. ٓ
ژنرال تاردوف در جریان کشمکش‌های سیاسی در سال ۱۹۳۸ در شوروی اعدام شد ولی با شهرت پیدا کردن این موزه، برخی از مراکز دانشگاهی و فرهنگی نیز آثار هنری خود را از کشورهای شرقی - از جمله ایران - به آن اهدا کردند. از آن‌جمله، موزه کارگری در مسکو و دانشکده هنر استروگانوف که بیش از صد اثر از هنر ایران را به موزه هنرهای خاوری انتقال داد.
چشم‌اندازی از دگرگونی و پیوستگی در هنر ایرانآثار گردآمده در بخش ایران از تمدن عیلام در هزاره سوم پیش از میلاد آغاز و تا پایان دودمان قاجار ادامه پیدا می‌کنند. این بازه زمانی گسترده به بیینده امکان می‌دهد تا به شکل فشرده با روند دگرگونی و پیوستگی هنر ایران آشنا شود. ظرف سفالی با نقش حیوانات - از هزاره سوم پیش از میلاد - که در نهاوند کشف شده و مجسمه الهه باروری - از هزاره دوم پیش از میلاد - که در کاوش‌های شوش به‌دست آمده از کهن‌ترین آثار این بخش هستند. برنزهای لرستان، سکه‌های اشکانی و ساسانی، کاشی‌کاری‌های دوره سلجوقی، مینیاتور و نسخه‌های خطی از سروده‌های نظامی، سعدی و جامی در میان دیگر آثاری هستند که بازدیدکننده را با جنبه‌های گوناگون تاریخ و هنر ایران آشنا می‌کند.
Image caption نسخه خطی از خمسه‌ی نظامی در موزه دولتی هنرهای خاوری. این نسخه در ۱۴۹۱ میلادی نگاشته شده و مینیاتورهایی از مکتب هرات را نیز در خود دارد؛ مشهورترین مکتب نقاشی ایرانی در سده‌های ۱۵ و ۱۶ میلادی.نسخه‌های خطی موزه عموما در مناطقی نوشته و تزیین شده‌اند که بیرون از مرزهای کنونی ایران هستند. از آن جمله، خمسه نظامی که در سال ۱۴۹۱ میلادی در هرات نگاشته شده است. اسوتلانا ماسلنیتسینا در کاتالوگ موزه از این اثر به عنوان یکی از نفیس‌ترین نسخه‌های خطی در موزه هنرهای خاوری مسکو نام می‌برد که ۵۶ نقاشی مینیاتور را نیز در خود دارد. او می‌نویسد: «وجه تمایز این مینیاتورها ترکیب‌بندی بدیع، وفور صحنه‌های پیچیده با اَشکال فراوان، ظرافت در ترسیم و رنگ‌آمیزی غنی آنهاست؛ ویژگی‌های شاخص مکتب هرات که در سده‌های پانزدهم و شانزدهم میلادی [در دوره امپراتوری صفویان] مهمترین مکتب در نقاشی ایرانی بوده است.»
موزه همچنین صاحب نمونه‌های منحصربفردی از فرش‌های دوره صفوی است؛ یکی از شکوفاترین دوران در هنر فرش‌بافی ایران که با پیشرفت تکنیک و گسترش سبک همراه بود. بیشتر فرش‌های ایرانی در موزه به دلیل کمبود جا در مخزن نگهداری می‌شوند.
بالیدن به نقاشی‌های قاجاری روی شیشه Image caption نقاشی روی شیشه از دوره قاجار؛ تنها مجموعه از این هنر در روسیه که تاردوف به موزه اهدا کرددر میان آثار گوناگون از هنر ایران، موزه دولتی هنرهای خاوری به‌ویژه به داشتن مجموعه‌ای از نقاشی‌های روی شیشه به خود می‌بالد؛ آثاری که از هنرمندان دوره قاجار به یادگار مانده‌اند. پولینا کوروتچیکووا، سرپرست بخش خاورمیانه در موزه می‌گوید: «این تنها مجموعه از هنر نقاشی قاجار روی شیشه است که در روسیه وجود دارد. این آثار در وضعیت بسیار خوبی نگه داشته شده‌اند و حتا در موزه هرمیتاژ هم نظیر آنها دیده نمی‌شود. همه این آثار در مجموعه‌ی اهداییِ ژنرال تاردُف بودند. برای خود ما هم سوال بزرگی است که این نمونه‌ها را از کجا به دست آورده چون بسیار منحصربفرد هستند.»
مجموعه هنر قاجار در موزه به نقاشی‌های روی شیشه محدود نمی‌شود. تابلوهای رنگ روغن مانند پرتره فتحعلی‌شاه، عباس میرزا، زنان نوازنده و رقصنده، نشست‌های دربار و ... نیز از سده نوزدهم میلادی در موزه نگهداری می‌شوند. این نقاشی‌ها که نام آفرینده بسیاری از آنها روشن نیست، نماینده اوج تاثیر اروپا بر نقاشان دوره قاجار هستند. پژوهشگران هنر این سبک را «پیکرنگاری درباری» نامیده‌اند که بر خلاف کارهای گذشته، در آنها سایه‌پردازی و ترکیبات متقارن دیده می‌شود.
گردنندگان موزه در تلاش هستند با شرکت در همایش‌های تخصصی و برگزاری دور تازه‌ای از نمایشگاه‌ها، مجموعه‌های خود از کشورهای گوناگون - از جمله ایران - را از نو به مردم بشناسانند. برای بهار ۲۰۲۰ موزه نمایشگاهی از هنر ایران در دوره قاجار برنامه‌ریزی کرده بود اما بحران کرونا و تعطیلی موزه‌ها در سراسر روسیه موجب لغو آن شد.
منبع خبر: بی بی سی فارسی 
اخبار مرتبط: از الهه باروی عیلام تا نقاشی‌های درباری قاجار: گنجینه هنر ایران در مسکو
حق کپی © ۲۰۰۱-۲۰۲۴ - Sarkhat.com - درباره سرخط - آرشیو اخبار - جدول لیگ برتر ایران
