موجود عجیبی که در رشتخوار ایران دیده شد چه بود؟

حق نشر عکس doe.ir

دو هفته پیش، خبرگزاری دانشجویان ایران، ایسنا از مشاهده یک موجود عجیب در رشتخوار در نزدیکی شهر خواف در استان خراسان رضوی ایران خبر داد و به نقل از مقام‌های اداره محیط‌زیست این شهر نوشت که این جانور که با ظاهری پارک ژوراسیکی توجه اهالی را به خود جلب کرده بوده "یک خرچنگ نعل اسبی" است.

این خبرگزاری به نقل از جواد گلچین، مدیر اداره محیط‌زیست رشتخوار نوشت: "خرچنگ نعل‌اسبی که قبلا نیز در منطقه مشاهده شده، مشهور به 'فسیل زنده' گونه‌ای جانور آبزی است که در چرخه زیست‌محیطی تاثیر بسزایی دارد".

چهار روز بعد از انتشار این خبر که به همراه آن عکسی تزیینی از یک خرچنگ نعل اسبی هم منتشر شده بود، پایگاه اطلاع‌رسانی سازمان محیط‌زیست ایران بیانیه‌ای منتشر کرد و گفت: "تاکنون گونه خرچنگ نعل اسبی در ایران مشاهده نشده است".

این سازمان که بالاترین نهاد مامور به حفاظت از محیط زیست در بدنه دولت ایران است در بیانیه خود تاکید کرد موجودی که در رشتخوار مشاهده شده بود یک میگوی بچه وزغی (سپرمیگو) بوده که احتمالا به علت بارش‌های فراوان سر از تخمی درآورده که قادر است در شرایط مناسب آب و هوایی تا چند دهه دوام بیاورد و بعد با بارش مناسب باران تبدیل به نوزاد شود.

انتشار این دو خبر در ایران طی دو هفته گذشته توجه بسیاری را به خرچنگ‌های نعل اسبی، سپرمیگو و حتی مشخصات جغرافیایی شهر رشتخوار جلب کرده است.

بگذر از پست توییتر شماره از @BBCSpringwatch

The triops: the crustacean you never knew existed https://t.co/0UetKr8yZf pic.twitter.com/k2XqvezvX8

— BBC Springwatch (@BBCSpringwatch) ۸ آبان ۱۳۹۶

پایان پست توییتر شماره از @BBCSpringwatch

سپرمیگو چیست و در کجای ایران دیده شده؟

میگو بچه قورباغه‌ای که سپرمیگو هم خوانده می‌شود از بندپایان سخت‌پوستی است که از رده آب‌شش‌پایان است و قدمت وجودش به ۲۵۰ میلیون سال پیش نسبت داده شده است.

شباهت ظاهری نسبی آن به خرچنگ‌های نعل اسبی در نگاه اول ممکن است به علت لاک گرد سپر شکل آنها باشد. در حالی که خرچنگ نعل اسبی تنها یک دم نسبتا بلند دارد، سپرمیگو دو شاخه دم مانند در پشت لاک خود دارد. ساختار بدنی این دو هم تقریبا مانند تفاوت‌های اندامی میان خرچنگ و میگو است با این واقعیت که این دو از نظر مشخصات علمی نه خرچنگ هستند و نه میگو.

دیگر تفاوت عمده میان این دو در اندازه و میزان رشد آنهاست. در حالی که لاک خرچنگ‌های نعل اسبی ماده می‌تواند تا حدود نیم متر رشد کند، سپرمیگوها فقط بین ۲ تا ۱۰ سانتیمتر رشد می‌کنند و طول عمر کمی هم دارند که اغلب چند هفته بیشتر نیست. اما نکته عجیب در زندگی آنها قابلیت بقای تخم‌شان است که گاه برای چند دهه بعد از مرگ والد دوام میاورد. این توانایی به آنها اجازه داده که ساکن دریاچه‌ها و آب‌گیرهای فصلی شوند و تخم آنها از سال‌های خشکسالی به سلامت عبور کند.

علت آن که این دو به 'فسیل زنده' شهرت یافته‌اند این است که از زمان به وجود آمدن یعنی ۲۵۰ تا ۴۵۰ میلیون سال پیش تاکنون به لحاظ ظاهری تقریبا همان شکلی مانده اند هر چند به لحاظ ژنتیکی تغییر کرده‌اند.

سپرمیگوها تقریبا در همه جهان وجود دارند. در برخی مناطق همچون کالیفرنیا حتی به آنها به چشم آفت شالیزار برنج می‌نگرند چرا که معتقدند آنها مانع از رسیدن نور کافی به شالی می‌شوند.

بگذر از پست توییتر شماره از @ISNAMEDIA

حیات دوباره هامون در پی ورود سیلاب‌ها و مشاهده «فسیل زنده»، کهن‌ترین گونه جانوری جهان در این تالاب
مدیرکل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان از مشاهده قدیمی‌ترین گونه جانوری در حال انقراض در تالاب هامون خبر داد.#ایسنامدیا #ایسنا pic.twitter.com/T95uiP5d9c

— ISNAMEDIA (@ISNAMEDIA) ۲۵ فروردین ۱۳۹۸

پایان پست توییتر شماره از @ISNAMEDIA

فروردین سال گذشته خبرگزاری مهر با انتشار ویدیویی که به دریاچه هامون نسبت داده شده بود از مشاهده سپرمیگوها در این دریاچه که پس از سالها خشکسالی دوباره زنده شده، خبر داده بود.

در همان زمان عرفان خسروی، دیرینه شناس، در گفتگو با خبرگزاری مهر درباره شناسایی سپرمیگوها در ایران گفته بود: "نخستین بار در ایران، حدود ۱۵ سال پیش این موجودات را در دریاچه‌های آذربایجان غربی مشاهده کردند، بعد در مناطق دیگری از جمله عباس‌آباد نائین هم گزارش شدند."

فروردین سال گذشته در دریاچه هامون استان سیستان و بلوچستان و اردیبهشت امسال در روستای سعدآباد رشتخوار در استان خراسان رضوی.

عرفان خسروی در گفتگوهای متعدد با رسانه‌های ایران تاکید کرده که "سپرمیگوها نه سود اقتصادی دارند و نه خطری برای انسان‌ها محسوب می‌شوند".

آنها بر خلاف خرچنگ‌های نعل اسبی که خون آبی‌شان بسیار ارزشمند است و در ایران هرگز مشاهده نشده‌اند، در دنیای تجارت آبزیان سودآور تلقی نمی‌شوند اما به لحاظ زیست محیطی، همچون سایر موجودات، نقش حیاتی در حفظ اکوسیستم‌های بومی و جانوری دارند.

حق نشر عکس BBC / Amir Payam Image caption یک خرچنگ نعل اسبی - حدود چهار سال پیش در ساحل شهر اوشن سیتی ایالت مریلند

خرچنگ نعل اسبی؛ 'فسیل زنده'

در یک ساعتی شرق واشنگتن، پایتخت آمریکا، خلیج چساپک در ایالت مریلند واقع شده که به لحاظ محیط زیستی یکی از مهمترین مناطق تحقیقاتی در شرق آمریکاست. خرچنگ آبی خلیج چساپک به قدری شهرت دارد که نماد ایالت مریلند هم شده و در گوشه گواهینامه‌های رانندگی این ایالت جا خوش کرده. فستیوال سالانه خرچنگ خوری شهر آناپولیس که در کناره این خلیج واقع شده و پایتخت ایالت مریلند است یکی از جاذبه‌های توریستی در شرق آمریکاست.

با این حال، این منطقه که محل تلاقی رودخانه پرآب پوتومک با اقیانوس اطلس است، شهرت علمی خود را نه فقط برای خرچنگ‌های آبی که تا حدود زیادی مدیون خرچنگ‌های نعل اسبی هم است.

بگذر از پست توییتر شماره از @NatlAquarium

Like scorpions, horseshoe crabs are visible in the dark under a black light. Scientists believe that some animals may be able to see their fluorescence, and that this unique coloration could allow horseshoe crabs to find each other under the sand! pic.twitter.com/TYzDoDtjcO

— National Aquarium (@NatlAquarium) ۲۳ اردیبهشت ۱۳۹۹

پایان پست توییتر شماره از @NatlAquarium

خرچنگ‌های نعل اسبی قدمتی ۴۵۰ میلیون ساله دارند. به عبارت دیگر، آنها حدود ۱۵۰ میلیون سال پیش از دایناسورها وجود داشتند و هنوز هم صدها هزار از آنها در سواحل شنی شرق مریلند، ویرجینیا و به ویژه در دماغه جنوبی ایالت دلاوار به وفور دیده می‌شوند. آنها در بیشتر کناره‌های اقیانوس اطلس تا خلیج مکزیک یافت می‌شوند.

برخلاف نامشان، به لحاظ گونه شناسی آنها خرچنگ نیستند و بیشتر به خانواده عقرب‌ها و عنکبوت‌ها تعلق دارند.

بگذر از پست توییتر شماره 2 از @NatlAquarium

Despite what their name suggests, horseshoe crabs aren't actually crabs—they're more closely related to spiders and scorpions! pic.twitter.com/CUL2NmFSRV

— National Aquarium (@NatlAquarium) ۳ بهمن ۱۳۹۷

پایان پست توییتر شماره 2 از @NatlAquarium

این خرچنگ‌ها به علت کاربرد خون آبی‌شان در تهیه واکسن و تمیز و ایمن نگهداشتن وسایل پزشکی کاربرد فراوان دارند.

دانشمندان از حدود نیم قرن پیش از خون آبی خرچنگ‌های نعل اسبی استفاده می‌کنند تا از استریل بودن لوازم پزشکی و داروهای وریدی مطمئن شوند.

وجود باکتری‌های مضر در لوازم پزشکی می‌تواند کشنده باشد اما خون خرچنگ نعل اسبی به سموم باکتری‌ها بسیار حساس است.

از خون این خرچنگ برای اطمینان از استریل بودن تمام چیزهایی استفاده می‌شود که وارد بدن بیمار می‌شوند، از واکسن و سرم وریدی گرفته تا ایمپلنت‌های پزشکی.

بیشتر بخوانید

• خون آبی؛ خرچنگی که جان میلیون‌ها نفر را نجات می‌دهد

حق نشر عکس Getty Images Image caption هر لیتر خون خرچنگ نعلی پانزده هزار دلار قیمت دارد

 در خون این خرچنگ یک ماده شیمیایی وجود دارد که با ایجاد لخته دور باکتری‌ها آنها را گیر می‌اندازد. این ماده که حتی در اندازه بسیار کم هم می‌تواند باکتری‌ها را شناسایی کند به عنوان عامل لخته‌کننده برای تست لیمولوس امبوسایت لایزیت (Limulus Amebocyte Lysate) از گونه‌های آمریکایی و برای تکیپلوس امبوسایت لایزیت (Tachypleus Amebocyte Lysate) از نمونه‌های آسیایی خرچنگ نعلی گرفته می‌شود.

روش انجام آن به این گونه است که پوسته این خرچنگ‌ها را نزدیک به قلبشان سوراخ می‌کنند و حدود ۳۰ درصد خونشان کشیده و بعد به طبیعت بازگردانده می‌شوند.

تحقیقات نشان می‌دهند که ۱۰ تا ۳۰ درصد این خرچنگ‌ها بعد از این تست و با وجود بازگردانده شدن به دریا، از بین می‌روند و زاد و ولد ماده‌هایی که زنده می‌مانند هم سخت می‌شود به طوری که در چند دهه اخیر نسبت به خطر انقراض آنها ابراز نگرانی شده است.