پشت پرده فرود جت اسرائیلی در فرودگاه خارطوم؛ سودان و اسرائیل در مسیر دوستی

فرود یک فروند هواپیمای جت اسرائیلی در روزهای گذشته در فرودگاه خارطوم، پایتخت سودان، و سپس بازگشت آن پس از کمتر از دو روز به تل‌آویو، راز دیگری از نزدیکی پشت پرده مناسبات اسرائیل با کشوری را که دهه‌ها دوست نزدیک جمهوری اسلامی ایران و در زمره سرسخت‌ترین حکومت‌های «دشمن» اسرائیل بود، فاش کرد.

به گزارش شبکه ۱۳ تلویزیون اسرائیل، پرواز این هواپیما قرار بود محرمانه بماند اما خبرنگاران اسرائیلی مسیر غیرعادی مستقیم هوایی آن از تل‌آویو تا خارطوم و بالعکس را با استناد به سایت‌های پروازی ردگیری و دلیل آن را نیز افشا کردند.

هواپیما دو روز پس از آن راهی خارطوم شد که بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل، در اولین جلسه دولت جدیدش خبر داد با رییس جمهوری سودان تلفنی گفت‌وگو کرده و عید فطر را به او شادباش گفته اما نکته بیش‌تری را بیان نکرد.

به گزارش شبکه ۱۳ تلویزیون اسرائیل، دولت نتانیاهو با هواپیمای یاد شده، تیم ویژه‌ پزشکی را برای نجات یک سودانی مبتلا به بیماری کرونا راهی خارطوم کرد اما او یک شهروند عادی سودان نبود.

بیمار سخت مبتلا به کرونا که در آستانه مرگ قرار داشت، نجوا قدح‌الدم نام داشت؛ یک حقوقدان و دیپلمات مشاور عبدالفتاح برهان، رییس شورای انتقالی سودان و کسی که از او به عنوان «معمار» روابط پشت پرده اسرائیل و سودان نام برده می‌شود و به تازگی موجبات دیدار تاریخی رهبران دو کشور را فراهم کرده بود.

اسرائیل ابتدا خواسته بود که خانم قدح‌الدم را به بیمارستان «شیبا» منتقل کند؛ یک مرکز درمانی در تل‌آویو که بسیاری از بیماران بدحال کرونایی اسرائیل در آن بهبود یافتند. اما به دلیل وخامت شدید حال بیمار سودانی، این فرصت فراهم نشد و به دستور دولت اسرائیل، تیم درمانی این کشور در آخرین ساعات حیات خانم قدح‌الدم به خارطوم اعزام شد.

این گزارش می‌گوید که در این هواپیما در کنار تیم پزشکان مجهز به محموله‌های دارویی و تجهیزات مدرن، «یک مقام ارشد اسرائیلی نیز که مسئول پیشبرد مناسبات با سودان است» به خارطوم رفت؛ نام او برده نشد.

پزشکان دیر به بالین بیمار رسیده و با وجود معاینات و تلاش درمانی، خانم قدح‌الدم پس از ۲۴ ساعت درگذشت. شورای انتقالی سودان در بیانیه‌ای در مورد فوت او، نوشت که فعالیتی چشمگیر در استحکام مناسبات خارجی سودان داشت اما به تکاپوهای او در نزدیک کردن سودان و اسرائیل اشاره نکرد.

با وجود فوت وی، اقدام اسرائیل در اعزام پزشکان با هواپیمای خصوصی، نشان دیگری از اطمینان اسرائیل به قرار گرفتن سودان در اردوگاه حکومت‌های میانه‌روی سنی و دوری از جمهوری اسلامی ایران تلقی شده است.

بنیامین نتانیاهو ۱۴ بهمن سال گذشته در جریان سفر به آفریقا، برای ساعاتی به منطقه آنتبه در اوگاندا رفت و با دیداری که با عبدالفتاح برهان در اقامتگاه رییس جمهوری اوگاندا داشت، رسانه‌ها را غافلگیر کرد، اما مدت‌ها تلاش محرمانه از سوی خانم قدح‌الدم انجام شده بود تا تماس‌ها به مرحله انجام آشکار این دیدار ارتقا یابد.

سودان مدت‌ها پیش از برقراری جمهوری اسلامی ایران جزو کشورهای مخالف با موجودیت اسرائیل بود؛ اندکی پس از جنگ سال ۱۹۶۷ میان اعراب و اسرائیل که به تسلط گسترده اسرائیل بر سرزمین‌هایی از چند کشور عربی منجر شد و به هزیمت بزرگ دول عربیِ درگیرِ آن جنگ با اسرائیل تعبیر گردید، سودان میزبان کنفرانس مهم سران کشورهای عربی بود که نتیجه آن «سه نه» به اسرائیل بود؛ «نه به شناسایی موجودیت اسرائیل، نه به صلح با اسرائیل و نه به مذاکره با اسرائیل».

حکومت خارطوم از آغاز موجودیت جمهوری اسلامی ایران که مواضع ضد اسرائیلی خود را آشکارا بیان می‌کرد و اردوگاه حکومت‌های مخالف موجودیت اسرائیل را به شدت تقویت کرده بود، با تهران مناسبات برقرار کرد اما این روابط به ویژه در پی روی کار آمدن حکومت عمر البشیر در جریان کودتای نظامی سال ۱۹۸۹ و مناسبات او با اکبر هاشمی رفسنجانی، رییس جمهوری وقت، به شدت گرم شد.

حکومت عمر البشیر در زمره عواملی بود که از سوی اسرائیل و همچنین آمریکا متهم می‌شد که عملا در راستای صدور انقلاب ایران و اجرای سیاست کمک به مخالفان اسرائیل، کمک‌های پنهان و آشکاری کرده است؛ اسرائیل تاکید داشت که عمر البشیر نه تنها سودان را به پلی برای ارسال «سلاح ایرانی» به مناطق فلسطینی‌نشین مبدل کرده، بلکه به ایران امکان داده تا کارخانه تولید سلاح برای شبه نظامیان فلسطینی در خاک سودان برپا کند.

بارها حملات هوایی سنگینی به کارخانه‌ها در مناطقی مانند پورت سعید در سودان و کاروان‌های مشکوک به حمل سلاح، در مسیر سودان به مصر، صورت گرفت که به اسرائیل نسبت داده می‌شد؛ در زمانی که سکوت سنگین اسرائیل در خصوص این حملات ادامه داشت، رسانه‌ها و مقاماتی در غرب این امر را تایید کردند.

اسرائیل نیز هم‌زمان با برقراری روابط موثر و گسترده با جدایی طلبان در جنوب سودان، بر اهرم فشار بر حکومت خارطوم افزوده بود چه بسا که سودان جنوبی پس از استقلال در تابستان ۲۰۱۱، با اسرائیل روابط کامل برقرار کرد.

در آستانه تشکیل ائتلاف کشورهای عربی با رهبری سعودی در مارس ۲۰۱۵ برای جنگ در یمن به ویژه علیه نیروهای حوثی مورد حمایتِ ایران، در حالی که این جنگ ادامه نبرد نیابتی سعودی و ایران برای نفوذ و یارگیری در منطقه محسوب می‌شد، سودان به ائتلاف سعودی پیوست.

ورق دوری سودان از ایران زمانی بیشتر به سود اسرائیل برگشت که در پی حمله دانشجویان بسیجی به سفارت عربستان در تهران و کنسولگری سعودی در مشهد در ژانویه ۲۰۱۶، ریاض گفت که کاسه صبرش در برابر جمهوری اسلامی ایران لبریز شده و با تهران قطع رابطه کرد و بلافاصله نیز شماری از حکومت‌های سنی دور و نزدیک، به نشانه همبستگی با عربستان، عطای رابطه با ایران را به لقای آن بخشیدند؛ سودان یکی از این کشورها بود.

عمر البشیر که با وجود چند دهه رابطه نزدیک با تهران، به حامیان پیشین خود در حاکمیت ایران پشت کرده و اتحاد با سعودی را ترجیح داد، هم‌زمان به میانجی‌گران برای نزدیکی با اسرائیل چراغ سبز نشان داد؛ به گزارش رسانه‌های اسرائیل، نجوا قدح‌الدم که با دیپلمات‌هایی از غرب و نیز در کشورهای مختلف قاره آفریقا روابط نزدیک داشت و با مهره‌های قدر در حاکمیت کشورهای مختلف سنی مراودات خوبی برقرار کرده بود، با شم سیاسی خود، آستین‌ها را برای نزدیک کردن سودان و اسرائیل بالا زد.

اوایل بهار سال گذشته که در رهگذر تحولات سیاسی مهم در سودان، عمر البشیر از حاکمیت خلع شد، تلاش نجوا قدح‌الدم افزایش یافت زیرا عبدالفتاح برهان، سرهنگ ۵۹ ساله ارتش که به ریاست شورای انتقالی رسید، از مدتی پیش از زیر و زبر شدن اوضاع در خارطوم خانم قدح‌الدم را در زمره مشاوران خود قرار داده بود. او مشاور یوری موسوینی، رییس جمهوری اوگاندا، هم بود.

نیک کاوفمن، یک وکیل اسرائیلی- بریتانیایی که شریک کوشش‌های نجوا قدح‌الدم بوده، به شبکه ۱۳ تلویزیون اسرائیل گفت او یک «دیپلمات برجسته» بود که «بدون وجودش نزدیکی اسرائیل و سودان رخ نمی‌داد».

عبدالفتاح برهان با بازگشت به خارطوم از دیدار با نخست وزیر اسرائیل در آنتبه با انتقادهای داخلی روبرو شد و در دفاع از عملش گفت که اسرائیل «یک مهره مهم» در پاک شدن نام سودان از فهرست حکومت‌های تروریستی در نگاه دولت آمریکا است.

نظر به انتقادهای گسترده در خارطوم از دور شدن سودان از حمایت از قضیه فلسطینی، شورای انتقالی سودان در بیانیه‌ای دیدار عبدالفتاح برهان با بنیامین نتانیاهو را «خصوصی» نامید اما آقای برهان ماه گذشته با بیان این‌که ‌سودان «نباید با هیج حزب، دین و قومی» دشمنی بورزد و حکومت جدید باید متفاوت از نظام پیشین باشد، افزود که تصمیم به داشتن یک رابطه عادی با اسرائیل در دست دولت خارطوم در راه حفظ «منافع عالی سودان» است.

همچنین به گزارش یک شبکه دیگر تلویزیون اسرائیل، شبکه ۱۲، عبدالفتاح برهان ماه پیش به یک روزنامه سودانی گفت، چند روز پیش از دیدار با بنیامین نتانیاهو «در دعا از خدا خواستم اگر این ملاقات برای سودان خوب نیست، نشانی برایم بفرستد و خدا این احساس را در من برانگیخت که باید به این دیدار بروم».

در پی آن دیدار، بنیامین نتانیاهو از آغاز پروازهای تجاری بر فراز سودان به مقاصد دیگر، از جمله در مسیر به کشورهای آمریکای لاتین، خبر داد؛ دو روز بعد، اولین هواپیمای اسرائیلی از فراز سودان عبور کرد.

با وجود این، سران جناح‌های فلسطینی، از حکومت خودگردان تا رهبران حماس، هنوز نسبت به بازگشت سودان به دامان کشورهای حامی قضیه فلسطین «امیدواری» نشان می‌دهند.