ملاحظاتی روش‌شناختی برای بررسی تاریخ در روایات متقدم شیعی

به گزارش خبرنگار مهر، روزهای سه‌شنبه و چهارشنبه ۳۰ و ۳۱ اردیبهشت ۱۳۹۹ برابر با ۱۹ و ۲۰ می ۲۰۲۰ ، کارگاه بررسی حدیث متقدم شیعه: منابع و روش‌شناسی The Study of Early Shīʿī Ḥadīth: Sources and Methodology Workshop به میزبانی دانشگاه اگسیتر University of Exeter انگلستان و در قالب پروژه "قانون، اقتدار و یادگیری در اسلام شیعی امامی" LAWALISI (Law, Authority and Learning in Imami Shiite Islam) Project که با حمایت شورای پژوهش اروپایی European Research Council در حال اجراست، برگزار شد.

حجت الاسلام محسن الویری استاد دانشگاه باقرالعلوم (ع) مقاله‌ای با عنوان "ملاحظاتی روش‌شناختی برای بررسی تاریخ در روایات متقدم شیعی" Some Methodological Considerations for studying the "history" in Early Shīʿī Ḥadīth در این کارگاه ارائه کرد.

این کارگاه در هر دو روز برگزاری از ساعت ۱۳ تا ۱۶ به وقت ایران (۹ تا ۱۲ به وقت انگلستان) برگزار شد و در هر نوبت چهار نفر به ارائه مقاله پرداختند.

به جز مقاله وی، عنوان هفت مقاله دیگر و نام ارائه‌دهندگان آن چنین است:

نامه خمس امام جواد (علیه السلام): بین اجرا و تشریع Imam Jawād’s Khums Letter: Between Implementation and Legislation، ادموند هایس Edmund Hayes ، دانشگاه لیدن Leiden University

کاربرد حدیث در کتاب الارشاد شیخ مفید (۴۱۳ ق. / ۱۰۲۲ م.) در نمونه زندگی امام دوازدهم، The use of ḥadīth in the Kitāb al-Irshād of al-Shaykh al-Mufīd (d. 413/1022) on the example of the life of the Twelfth Imām، گردوفرید میسکینزودا Gurdofarid Miskinzoda، مؤسسه مطالعات اسماعیلیه Institute of Ismaili Studies، لندن

نقش نواب اربعه امام مهدی علیه السلام در متون و منابع حدیث شیعه، The Role of Four Deputies (Nuwwāb Arba‘ah) of Imam Mahdi (a.s.) in Shi‘a Hadith Literature، مرتضی مداحی، جامعه المصطفی قم.

ابن مسیب و تطور اولیه مطالب احادیث فقهی شیعه، Ibn al-Musayyab and the early development of Shīʿī legal hadith material، روبرت گلیو Robert Gleave ، دانشگاه اگسیتر University of Exeter

در جستجوی سیلم بن قیس تاریخی، In search of the historical Sulaym ibn Qays Mohammed ، محمد قندهاری، دانشگاه تهران

واکاوی تاریخیت مصادر قاضی نعمان (۳۶۳ ق. / ۹۴۷ م.)؛ بررسی موردی یک مجموعه حدیث شیعی متقدم: کتاب الجعفریات Negotiating Historicity of al-Qāḍī al-Nuʿmān’s (d. 363/974) Sources: A Case Study of an Early Shīʿī Ḥadīth Collection، کمیل راجانی Kumail Rajani، دانشگاه اگسیتر University of Exeter

هرمنوتیک اندیشه‌های متقدم شیعی: شبکه‌های اجتماعی به عنوان کنشگران فعال در حدیث، Hermeneutics of Early Shi'i Ideas: Social Networks as Active Actors in Hadith، سیدمحمدهادی گرامی، پژوهشگاه علوم انسانی، تهران

مقاله بنده با عنوان "ملاحظاتی روش‌شناختی برای بررسی تاریخ در روایات متقدم شیعی" در مقایسه با دو مقاله‌ای که قبلاً در این زمینه ارائه کرده‌ام (تاریخ پیامبران در روایات امام باقر علیه السلام، تاریخ در سپهر روایات اهل بیت علیهم السلام؛ درآمدی روش‌شناختی)، شاید چندان حرف تازه‌ای نداشته باشد، ولی ارائه جمع‌بندی شده مطالب پیشین را با توجه به برنامه‌های پیش رو و با هدف دریافت نقدها مناسب شمردم.

چکیده این مقاله که متن کامل انگلیسی از اینجا قابل مشاهده است، در ادامه می‌آید:

با توجه به گسترش چشم‌گیر مطالعات حدیث‌پژوهی در دوران معاصر، اکنون پرداختن به بخشی مهم از محتوای فراموش‌شده روایات یعنی مباحث تاریخی شیعیان می‌تواند برای شیعیان و هم برای تاریخ‌پژوهان و هم برای حدیث‌پژوهان می‌تواند پرجاذبه باشد و افق‌هایی نو در مطالعات و بررسی‌های آن‌ها بگشاید. این مطالعات در مراحل نخستین خود است و ملاحظات روش‌شناختی می‌تواند به سامان دادن روشمند آن‌ها بیانجامد.

این نوشتار کوشیده است در یک نگاه درون‌شیعی و با هدف شناساندن ارزش و محتوی تاریخی روایات امامان شیعه علیهم السلام به پژوهشگران و تکمیل مطالعات نظری اولیه برای راه‌اندازی یک سامانه جامع برای اطلاعات تاریخی روایات شیعی نخستین و در پاسخ به نیازهای جامعه، به عنوان یک ایده، این ملاحظات هشت‌گانه روش‌شناختی را مورد توجه قرار دهد:

۱. تقدم پرسش از بودن بر پرسش از چگونگی به معنای ضرورت پرداختن به بررسی‌های وصفی و تحلیل‌های وصفی پیش از پرداختن به تحلیل‌های تفسیری و تبیینی و روش نقد متن و مانند آن

۲. مشخص ساختن رویکرد بررسی مفاد تاریخی روایات به عنوان محتوای روایات و یا بازنمایی تاریخ در روایات

۳. قلمرو زمانی رویدادهای تاریخی در روایات شیعی

۴. تنوع موضوعات تاریخی در روایات شیعی

۵. ابعاد مادی و فرامادی بازتاب رویدادهای تاریخی در روایات شیعی

۶. اهداف پرداختن به رویدادهای تاریخی در روایات شیعی

۷. ضرورت توجه به گزاره‌های تاریخی روایات اهل بیت علیهم السلام به عنوان بخشی مهم از تاریخنگاری شیعیان.

۸. ضرورت به کارگیری روش‌ها و تکنیک‌های جدید پژوهشی مانند تحلیل محتوا، تحلیل مضمون، مقایسه و مانند آن در فهم گزاره‌های تاریخی روایات شیعی و نیز برگزیدن رویکرد روش پژوهش ترکیبی در پژوهش‌های مربوط به رویدادهای تاریخی در روایات شیعی

مقاله با پیشنهاد راه اندازی یک بانک اطلاعاتی جامع برای تاریخ در روایات شیعی پایان یافته است.