خط لوله گوره – جاسک، گام بلند برای توسعه مناطق محروم

پراکندگی جغرافیایی فقر همواره بازتابی از توزیع نامتناسب امکانات اقتصادی و سیاست‌گذاری‌های تمرکزگرایانه است که منجر به تفاوت فاحش در توسعه منطقه‌ای و اقتصاد خانوار مناطق کمتر برخوردارشده و منطقه جاسک در استان هرمزگان که قرار است با پروژه خط لوله نفتی گوره به جاسک به یکی از پایانه‌های مهم صادراتی کشور تبدیل شود، مستثنی از این امر نیست.

برابر آخرین مطالعات منتشره توسط مرکز پژوهش‌های مجلس در سال ۱۳۹۷ در خصوص آمایش سرزمین در ایران و دیگر مطالعات آماری صورت گرفته در این بخش، مشاهده می‌شود که حدود ۴۰ درصد از کل کارگاه‌های صنعتی دارای  ۱۰ نفر نیروی انسانی و بیشتر، در چهار استان تهران، اصفهان، خراسان رضوی و آذربایجان شرقی که حدود ۵/۱۷ درصد مساحت کشور و ۳۴ درصد از جمعیت ایران را دارند، متمرکز شده است. اما بر اساس همین آمار، هفت استان مرزی هرمزگان، سیستان وبلوچستان، کردستان، خراسان جنوبی، بوشهر، خراسان شمالی و ایلام با مجموع ۲۰ درصد از جمعیت کشور و ۳۱ درصد از مساحت ایران، هریک سهمی کمتر از یک درصد  از کل کارگاه‌های صنعتی با ۱۰ نفر نیروی انسانی و بیشتر را داشته‌اند، یعنی کمتر از ۷ درصد!

نتیجه اینگونه توزیع نامناسب امکانات اقتصادی و سیاستگذاری‌های تمرکزگرایانه در کنار ضعف در ایفای تعهد به انجام مسوولیت‌های اجتماعی توسط صاحبان سرمایه و نهادهای متولی توسعه به گونه‌ای است که به طور مثال؛ طبق داده‌های منتشرشده از سوی مرکز آمار ایران، در سرشماری سال ۱۳۹۵ ، از جمعیت ۷۹ میلیونی ایران در این سال، بیش از چهارمیلیون نفر از جمعیت کشور مددجوی کمیته امداد امام‌خمینی(ره) بوده‌اند که در این بین استان هرمزگان با سهم ۱۰.۵ درصد  در رتبه پنجم کشوری قرار دارد.

در راستای انجام مسوولیت های اجتماعی و کمک به توسعه ملی و منطقه‌ای و فقرزدایی از مناطق محروم کشور، از سوی وزارت نفت و شرکت ملی نفت ایران تصمیم گرفته شد تا شهرستان جاسک درفاصله ۳۲۰ کیلومتری شرق بندرعباس در استان هرمزگان با دارا بودن بندر چند منظوره استراتژیک در نوار ساحلی دریای عمان و نزدیکی به آب‌های آزاد که امکان پهلوگیری کشتی‌های پهن پیکر و عظیم را دارد، پروژه خط لوله نفتی گوره به جاسک در دستور کار قرار گرفته و این منطقه به یکی از مراکز مهم انرژی و صنعتی ایران تبدیل شود .

در آینده‌ای نزدیک بندر جاسک با اجرای پروژه‌های عظیم نفتی، امکان انتقال روزانه یک میلیون بشکه نفت خام سنگین از مناطق نفتخیز، ذخیره‌سازی ۱۰ میلیون بشکه نفت خام و پهلوگیری کشتی‌‎های پهن پیکر با ظرفیت ۲ میلیون تن را پیدا خواهد کرد.

بر پایه ایفای تعهدات شرکت ملی نفت ایران و وزارت نفت به مسوولیت‌های اجتماعی خود در توسعه اقتصادی مناطق نفتخیز و محروم، منطقه جاسک در آینده نزدیک با پتانسیل‌های بالقوه‌ای روبرو خواهد بود که با بالفعل شدن آنها آینده‌ای بهتر را می‌توان در این منطقه کمتربرخوردار پیش‌بینی کرد.

با اجرای پرژه‌های شرکت ملی نفت ایران در منطقه جاسک و سواحل مکران، طرح‌ها و پروژه‌های بسیاری دیگری قابلیت اجرا پیدا خواهد کرد که از میان آنها می‌توان به برنامه‌ریزی برای ایجاد منطقه ویژه اقتصادی انرژی جاسک و تبدیل آن به قطب جدید انرژی در منطقه غرب آسیا، اجرای پروژه انتقال گاز طبیعی از طریق خط لوله به عمان، ساخت مخازن ذخیره‌سازی نفت خام و گاز، احداث ۲ پالایشگاه و ۳ مجتمع پتروشیمی از سوی سرمایه‌گذارن بخش خصوصی، نیروگاه برق، احداث فرودگاه بین‌المللی جاسک، توسعه حمل و نقل  جاده‌ای و ریلی در امتداد ساحل  بندرعباس، جاسک و چابهار، ایجاد شهرک صنعتی ایران و چین و ایجاد منطقه آزاد جاسک، اشاره کرد.

صنایع فولاد، آلومینیوم، منیزیم، نیروگاهی و کشتی‌سازی از دیگر صنایع مهم پیش‌بینی شده برای مناطق ویژه اقتصادی و صنعتی جاسک در استان هرمزگان است که می‌تواند در کنار گسترش صنعت توریسم و افزایش ظرفیت‌های شیلاتی، کشاورزی و دامداری با ایجاد توسعه و اشتغال پایدار منجر به محرومیت‌زدایی و افزایش سطح امنیت اجتماعی و رفاه خانوار در این منطقه و استان‌های همجوار شود.

به گفته بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران، "با توجه به  هدف‌گذاری‌های انجام شده برای توسعه منطقه مکران و جاسک از ۱.۸ میلیارد دلاری که برای طرح راهبردی انتقال نفت گوره به جاسک در نظر گرفته شده‌ ۷۰۰ میلیون دلار سرمایه گذاری در منطقه جاسک انجام می‌شود. علاوه بر این با ساخت دو پالایشگاه در جاسک موافقت شده و پس از آن توسعه پتروشیمی و انتقال گاز در دستور کار قرار دارد تا بتوانیم چهره این منطقه را تغییر دهیم".

همچنین به گفته مسعود کرباسیان، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران در زمان بازدید از شرکت فولاد اکسین که با هدف هماهنگی و تحکیم بخشیدن به رابطه شرکت ملی نفت ایران، فولاد مبارکه، فولاد اکسین خوزستان و لوله سازان و سرعت دادن به اجرای پروژه گوره به جاسک صورت گرفت: " در ابتدای اجرای طرح به دلیل مسایلی که در بحث تامین ورق وجود داشت، شاهد تاخیر در انجام کار بودیم، اما خوشبختانه اکنون روند اجرای طرح به خوبی در ‌حال پیشرفت است و شرکت ملی نفت ایران عزم جدی دارد تا به موقع و بر اساس برنامه زمان بندی طرح به پایان رسیده و شاهد شکوفایی اقتصاد این منطقه باشیم".

طرح انتقال نفت خام از گوره به جاسک  با ظرفیت یک میلیون بشکه در روز، شامل احداث خط لوله ۴۲ اینچ به طول تقریبی ۱۰۰۰ کیلومتر، پنج تلمبه‌خانه، ۲۰ مخزن ۵۰۰ هزار بشکه‌ای به ظرفیت کل ۱۰ میلیون بشکه و تأسیسات دریایی برای صادرات نفت خام است که به گفته تورج دهقانی، مدیرعامل شرکت متن، پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال ۱۳۹۹ به بهره‌برداری رسیده و امکان صادرات اولین محموله نفت خام ایران از شرق تنگه فراهم می‌شود.

در پروژه خط لوله نفتی گوره به جاسک، حدود ۵۰۰ تا ۶۰۰ میلیون دلار قرارداد تأمین لوله و حدود ۴۸ میلیون دلار مربوط به ساخت پمپ‌های انتقال می‌شود که از کارخانجات داخلی و با تکیه بر توان داخلی در حال تأمین است.

به گفته دهقانی، پیش از این لوله‌های API سرویس ترش از شرکت‌های اروپایی، چینی و یا کره‌ای تأمین می‌شد اما برای نخستین بار در یک مقیاس بزرگ با استفاده از توان داخلی و فعالیت همزمان چند کارخانه فولاد سازی و لوله سازی ایرانی تأمین می‌شود.

احداث خطوط ۴۲ اینچ انتقال نفت خام از تلمبه خانه گوره به پایانه جاسک به طول تقریبی یکهزار کیلومتر از طرف ۶ پیمانکار ایرانی بخش خصوصی در حال انجام است که هر گستره به ترتیب شامل ۱۴۸، ۱۵۷، ۱۳۴، ۱۵۷، ۱۶۴ و ۲۳۵ کیلومتر خط لوله است. مبداء این خط لوله منطقه گوره از توابع شهرستان گناوه استان بوشهر است که پس از عبور از استان‌های بوشهر، فارس و هرمزگان از ۶۰ کیلومتری غرب شهر جاسک به ترمینال و تأسیسات دریایی صادرات و واردات که احداث آن برنامه ریزی شده است، متصل می‌شود.

در ایجاد زنجیره تولید لوله NACE، تبدیل تختال به ورق و سپس لوله که برای نخستین بار اتفاق افتاده است، شرکت فولاد مبارکه اصفهان، شرکت فولاد اکسین خوزستان، لوله‌سازی اهواز و ایران آروین، لوله سازی ماهشهر و لوله سازی صفا فعالیت می‌کنند.

در این طرح حلقه اول توسط شرکت فولاد مبارکه تولید می‌شود و در حلقه دوم ورق مورد نیاز توسط شرکت فولاد اکسین تولید خواهد شد و سپس لوله‌سازان داخلی این ورق‌ها را تبدیل به لوله می‌کنند.

موفقیت این طرح بر اساس زمان بندی به راندمان و کارکرد شرکت فولاد اکسین بستگی دارد. این شرکت تاکنون نهایت تلاش خود را برای پیشبرد اهداف طرح انجام داده و توانسته است تعهد تولید ۲۵ هزار تن ورق عریض در ماه را عملی کند.

تا کنون حدود ۲۰۰ کیلومتر لوله تولید شده است. همچنین جوشکاری این لوله‌ها نیز در حال انجام است و روند کار ادامه‌ دارد.

در بخش ساخت مخازن نیز، احداث مخازن ذخیره‌سازی نفت خام از سوی یک پیمانکار داخلی در حال انجام است. این پروژه در چارچوب B.O.T انجام شود؛ به این گونه که سرمایه‌گذار برای طرح انتخاب و پس از احداث آن در طول یک دوره سه ساله، به مدت ۱۵ سال این مخازن به شرکت ملی نفت ایران اجاره داده شود. مالکیت مخازن پس از ۱۵ سال بدون هزینه به شرکت ملی نفت ایران منتقل می‌شود.

علاوه بر این، قراردادهای ساخت ۵۰ پمپ مورد نیاز طرح راهبردی انتقال نفت خام گوره - جاسک با ارزش تقریبی ۴۸ میلیون یورو بین شرکت مهندسی و توسعه نفت و شرکت‌های پمپ‌های صنعتی ایران، پمپیران و پتکو امضا شده است.

این قراردادها؛ با شرکت پمپ‌های صنعتی ایران به ارزش تقریبی ۱۹ میلیون یورو و با هدف ساخت و خدمات پشتیبانی ۲۰ دستگاه الکتروپمپ، با شرکت پمپیران به ارزش تقریبی ۱۹ میلیون یورو و با هدف ساخت و خدمات پشتیبانی ۲۰ دستگاه الکتروپمپ و با شرکت پتکو به ارزش تقریبی ۱۰ میلیون یورو با هدف ساخت و خدمات پشتیبانی ۱۰ دستگاه الکتروپمپ امضا شده است.

هم اکنون پمپ‌ها در حال ساخت هستند و ۱۵ پیمانکار اجرایی در بخش‌های مختلف در پهنه ۱۰۰۰ کیلومتری اجرای این طرح مشغول به کار هستند.

به گفته مدیرعامل متن، کل طرح ۲۵ درصد پیشرفت فیزیکی دارد و پیشرفت فیزیکی در بخش زودهنگام طرح حدود ۵۰ درصد است. این شتاب باید حفظ شود تا بتوانیم به برنامه زمان بندی مورد نظر برسیم. این نوید را خواهیم داد که بخش زودهنگام طرح گوره به جاسک در سال ۱۳۹۹ به بهره‌برداری برسد تا نفت و میعانات گازی را در سواحل مکران داشته باشیم.

با کاهش ۱۰۰۰ کیلومتری مسیر حمل و بارگیری نفت ایران توسط نفتکش‌های پهن پیکر، ضمن تمرکززادیی از پایانه‌های صادراتی و کاهش ریسک ژئوپولیتیک صادرات نفت ایران از تنگه هرمز، شاهد کاهش قابل ملاحظه هزینه‌های حمل نیز خواهیم بود.

علاوه بر این، طرح انتقال نفت خام از گوره به جاسک با ایجاد فرصت‌های جدید شغلی در استان‌ هرمزگان و استان‌های همجوار آن  شامل کرمان، سیستان و بلوچستان، بوشهر و فارس، بازار کار مناسبی را برای صنایع مختلف نظیر فولاد، پمپ‌سازی، لوله‌سازی، پیمانکاران نفت و گاز و دیگر سازندگان تجهیزات داخلی فراهم می‌کند.