دکتر قانعی‌راد؛ جویا و کوشا در همه عمر

اگر بخواهم برداشت خودم را از سلوک فکری و مشی عملی دوست عزیز و استاد فقیدم دکتر سیدمحمدامین قانعی‌راد به کوتاهی و در سه بند بیان کنم، باید بگویم که قانعی‌راد:

الف- دانش جامعه‌شناسی را جدی گرفته بود. جامعه‌شناسی برایش بیش از آنکه شغل باشد، شیوه زیست بود و دغدغه شخصی

(Self-engagemant). در مقام استادی نیز روح دانش‌جویی را ترک نکرد چون خود را در راه می‌دید نه رسیده به مقصد. در نتیجه، اهل نقدپذیری و خودانتقادی بود و از اصلاح مسیر واهمه‌ای نداشت چون هویتش را به رزومه‌اش گره نزده‌ بود. نمونه‌اش توجه بیشتر او بود به مسائل حوزه عمومی در سال‌های اخیر به جای تمرکز صِرف بر مسائل دانشگاه و سیاستگذاری علمی؛ یعنی کاستن از سهم جامعه‌شناسی علم و معرفت و افزودن به سهم جامعه‌شناسی مردم‌مدار (Public Sociology). 

ب- اهمیت دانش جامعه‌شناسی برایش عبارت بود از فهم بهتر مساله‌های جامعه ایرانی و کمک به رفع و حل آنها. غیر از تدریس و تحقیق، گفت‌وگوهای دوستانه را نیز تبدیل به محفل بحث و بررسی درباره مساله‌های جامعه می‌کرد تا آنها را به مساله‌هایی علمی تبدیل کرده و درباره‌شان مفهوم‌پردازی کند مگر راهی برای حل یا رفع‌شان نمایان شود. با این همه، نمی‌پسندید که مساله‌های خاص جامعه ایرانی به زور در قالب‌های متعارف جامعه‌شناختی خورانده‌شود یا نظریه‌های مشهور جامعه‌شناسی همچون شابلونی حد و حدود مسائل بومی ایران را معین کند. 

پ- از نظر مشی عملی و کنشگری اجتماعی خواستار تقویت جامعه در برابر دولت و بازار بود و لازمه این امر را نهادسازی و گسترش فرهنگ گفت‌وگو در جامعه می‌دانست. گواه آن تلاش برای تثبیت و گسترش انجمن جامعه‌شناسی بود و حضور در حوزه عمومی و طرح مسائل اجتماعی در رسانه‌ها و فضای مجازی. برای کانال تلگرامی‌اش هم نام «جامعه‌شناسی حوزه عمومی» را انتخاب کرد. معتقد بود فهم و چاره‌جویی مساله‌های جامعه ما نیازمند درگرفتن گفت‌وگوهایی جدی است؛ گفت‌وگوهای دانشگاهیان با هم، با روشنفکران، با جامعه و با دولت.

بر همین اساس در نشست‌های گوناگون حاضر می‌شد و ضمن حفظ هویت حرفه‌ای خود به عنوان یک جامعه‌شناس با اصحاب دانش‌های دیگر یا صاحبان مسوولیت‌های رسمی وارد بحث و تبادل‌نظر می‌شد، مگر در ورای اختلاف‌نظرها و منظرها، نقطه‌های اشتراکی بیابد تا تبدیل‌شان کند به کانون‌های همگرایی. از نظر او این گفت‌وگوها زمینه‌ساز تکوین خرد جمعی بود و لازمه حرکت به سوی سامان اجتماعی و سیاسی مطلوب.  و در آخر دریغ است یاد نکنم از ساده‌زیستی و درویش‌منشی او که به تأسی از حضرت حافظ سود بازار جهان را در درویشی و خرسندی یافته ‌بود. زمانه نام نیک قانعی‌راد را از یاد نخواهد برد. 
گویند ذکر خیرش در خیل عشق‌بازان /  هرجا که نام حافظ در انجمن برآید. 

* عضو انجمن جامعه‌شناسی ایران
* منتشر شده در روزنامه اعتماد | شنبه ۲۴ خرداد ۹۹