دماوند همچنان می‌لرزد

این زلزله در شمار حدود 50 پس‌لرزه‌ای است که در یک ماه و نیم گذشته تهران با بزرگای کمتر از 5 در محدوده دماوند و روی پهنه گسله مشا رخ داده است. مردم شهر تهران حداقل دو بار در نیمه شب 19 اردیبهشت 99 با بزرگای 5.0 و ظهر هنگام 7 خرداد 99 با بزرگای 4 لرزش زمین را حس کرده‌اند. 

یکی از سوالات مهم آن بوده است که اگر گسل مشا با زمین‌لرزه‌ای با بزرگای 7 دچار گسیختگی شود چه اثری بر شهر تهران خواهد داشت؟ کانون زلزله‌های دماوند در 50 کیلومتری شرق تهران قرار داشت و روی قطعه شرقی گسل مشا رخ داده‌اند. قطعه گسله مرکزی مشا در مجاورت آن و از ناحیه لواسانات در فاصله حداقل 14 کیلومتری با شمالی‌ترین بخش‌های تهران، می‌گذرد. شهر تهران در فاصله حدود 40 تا 70 کیلومتری قطعه شرقی گسله مشا و 14 تا 40 کیلومتری قطعه مرکزی / آن قرار گرفته است.

امکان و نحوه مدیریت بحران زلزله‌ای متوسط به بالا روی قطعه‌های گسله مشا در شهر تهران با استفاده از دانش و فناوری‌های گوناگون از چالش‌های مهم امروز است. از دستاوردهای علمی و فناوری جدید در این مورد می‌توان به سامانه‌های هشدار پیش‌هنگام زلزله و سامانه‌های تخمین سریع خسارت زلزله اشاره کرد.   شبکه هشدار سریع سراسری و همگانی ژاپن – J-ALERT - که توسط سازمان آب و و هواشناسی کشور ژاپن از سال 2007 راه‌اندازی شده در زلزله توهوکو (2011) سندای با بزرگای 9 عملکرد بسیار مناسبی در اطلاع‌رسانی برای زلزله و هشدار پیش‌هنگام وقوع زلزله و در پیش بودن وقوع سونامی در سواحل شرقی ژاپن داشت در مکزیک نیز پس از زلزله19 سپتامبر ۱۹۸۵ که باعث کشته شدن ۹۵۰۰ نفر فقط در مکزیکوسیتی شد، نیاز به یک سامانه هشدار سریع جهت آگاهی پیش هنگام از وقوع مجدد زلزله مشابه در مرکز این کشور احساس شد.

این کار ظرف مدت 4 و نیم سال انجام شد و شهر مکزیکوسیتی از آوریل 1990 (فروردین 1369) دارای سامانه هشدار لرزه‌ای SAS-Mex است که در طی 30 سال گذشته سامانه هشدار برای این شهر فعال بوده و در برخی زلزله‌ها همچون زلزله با بزرگای 7.4 سال 2014 و زمین‌لرزه 19 سپتامبر 2017 با بزرگای 8 مکزیک عملکرد مناسبی نشان داد. در امریکا نیز پس از زلزله نورتریج در سال ۱۹۹۴ با خسارت در حدود 20 میلیارد دلار، دانشمندها به فکر استفاده از یک سامانه هشدار سریع جهت اطلاع‌رسانی سریع در کالیفرنیای جنوبی افتادند که هم‌اکنون در مراحل آزمایشی راه‌اندازی شده است. همچنین هم‌اکنون در کشور ترکیه (استانبول) شبکه هشدار سریع با استفاده از 20 ایستگاه هشدار سریع و 240 ایستگاه پاسخ سریع فعال است.

وقتی زلزله در محل شهر (یا پهنه مورد نظر) تا فاصله حدودا کمتر از 20 کیلومتری از شهر رخ دهد (کانون از شهر مورد نظر فاصله زیادی نداشته باشد)، عملا دادن هشدار «پیش‌هنگام» منتفی است ولی از همان سامانه هشدار پیش هنگام می‌توان به عنوان سامانه «پاسخ سریع» برای یافتن سریع مهم‌ترین پهنه‌های هم خسارت استفاده کرد. در هنگام وقوع زمین‌لرزه با توجه به امکانات موجود و امکانات نرم‌افزاری و سخت‌افزاری، انتظار می‌رود بتوان در کمتر از 2 دقیقه (با توجه به بزرگای رویداد) نقشه‌های لرزش زمین و سپس نقشه هم خسارت تولید و به مدیران اطلاع‌رسانی شود. نتایج شامل شدت و شتاب تخمینی در محدوده رومرکز زلزله خواهد بود. چنین سامانه‌هایی برای مدیریت بحران بسیار مفید و کارآمد هستند.

  اگر زلزله‌ای با بزرگای بیش از 7 و نظیر آنچه در 31 خرداد 69 رخ داد را بخواهیم برای قطعه‌های مختلف گسل مشا شبیه‌سازی کنیم بدیهی است که با توجه به پرجمعیت بودن استان تهران، هم درصد تلفات می‌تواند متفاوت باشد و هم نوع مشکلات قابل رخداد پیچیده‌تر از زلزله 31 خرداد 69 خواهد بود. 

* منتشر شده در روزنامه اعتماد | سه شنبه 27 خرداد ۹۹