سبک زندگی دینی و شیعی از نگاه امام صادق(ع)

خبرگزاری مهر، گروه دین و اندیشه- علی بیرانوند: یکی از مسائل مهمی که بسیاری از محبان و طرفداران فرهنگ و اندیشه اسلامی سعی و تلاش دارند که زندگی خود را با آن تطبیق دهند، شاخص‌های شیعه واقعی است. برخی افراد این چنین گمان می‌کنند که به صرف اینکه مدعی دوستی و طرفداری اهل بیت (علیهم السلام) شوند در زمره شیعیان واقعی قرار خواهند داشت؛ این در حالی است که با رجوع و دقت در منابع و روایات اسلامی متوجه می‌شویم که شیعه واقعی دارای ملاک و معیارهای خاصی است که سبک زندگی افراد را از سایرین متمایز می‌سازد.

مرز میان شیعه و محب اهل بیت (ع)

وقتی روایات اسلامی را مورد مطالعه و واکاوی قرار می‌دهیم به این نکته پی می‌بریم که تفاوت‌های مشخصی بین شیعه و محب در منابع روایی ذکر شده است. این موضوع در روایات متعددی قابل مشاهده است، برای نمونه پس از آنکه مسأله ولایت عهدی امام رضا (ع) مطرح شد و آن حضرت به مرو عزیمت نمود، محبان و دوستداران خورشید هشتم، دسته دسته جهت عرض ارادت و تبریک و دوستی خدمت ایشان شرف‌یاب می‌شدند، در یکی از موارد وقتی گروهی خود را شیعه حضرت معرفی کردند و اجازه مشرّف شدن به آستان ملکوتی حضرت را درخواست کردند، به آنها اجازه داده نشد، به طوری‌که علی‌رغم اصرار به ملاقات، این موضوع تا سه روز به تأخیر می‌افتد، وقتی که دوستان حضرت، علت سلب توفیق خود را جویا می‌شوند، علت را عدم صداقت در شیعه بودن معرفی می‌نمایند! [۱] که این خود نشان‌دهنده تفاوت بین شیعه بودن و محبّ بودن می‌تواند داشته باشد.

سکانس‌هایی از سبک زندگی دینی از نگاه امام صادق (ع)

در روایت دیگری امام صادق (ع) نیز موضوع سبک زندگی شیعی را پیش کشیده و به برخی از خصوصیات و ویژگی‌های شیعه واقعی و راستین اشاره فرموده‌اند در ادامه به برخی از این ویژگی‌ها اشاره خواهیم داشت.

ویژگی اول: گشاده دستی و روحیه سخاوتمندی

روحیه سخاوتمندی یکی از مهمترین و بارزترین خصوصیات اخلاقی است که در زندگی شیعیان واقعی بروز و ظهور می‌کند، شاخص طلایی که به زندگی دینی افراد رنگ و بوی الهی و قدسی می‌بخشد، در واقع شیعیان واقعی با بهره‌گیری از آموزه‌های قرآنی یکی از روشن‌ترین و بارزترین وظایف دینی و اجتماعی خود را دست‌گیری از نیازمندان دانسته و در این خصوص احساس مسئولیت و تکلیف می‌نمایند و در جهت رفع نیازها و حوائج همنوعان همواره پیشگام و پیشتاز هستند، «وَ فی‏ أَمْوالِهِمْ حَقٌّ لِلسَّائِلِ وَ الْمَحْرُومِ ؛[۲] و در اموال آنها حقّی برای سائل و محروم بود!». موضوع مهمی که جلوه‌هایی از آن را در بحران کرونایی اخیر می‌توان در رزمایش همدلی و مواسات مشاهده کرد. در روایتی زیبا این ویژگی طلایی شیعیان واقعی این چنین منعکس شده است: «یَا ابْنَ جُنْدَبٍ إِنَّمَا شِیعَتُنَا یُعْرَفُونَ بِخِصَالٍ شَتَّی بِالسَّخَاءِ وَ الْبَذْلِ لِلْإِخْوَانِ ؛[۳] ای پسر جندب، به راستی پیروان ما به چند خوی شناخته شوند: به سخاوت و به بخشش بر برادران‏».

ویژگی دوم: عبودیت حقّ تعالی با تأکید بر نوافل

یکی دیگر از خصوصیات بارز شیعیان واقعی اهتمام خاص به عبودیت حقّ تعالی و پایبندی به نوافل روزانه است، نوافل یومیه که در منابع روایی ۵۱ رکعت ذکر شده است. در روایتی از امام صادق (علیه السلام) این چنین از آن یاد شده است. «وَ بِأَنْ یُصَلُّوا الْخَمْسِینَ لَیْلًا وَ نَهَارا ؛[۴] اینکه شبانه‏‌روز پنجاه رکعت نماز گزارند». طبق این روایت کسی که خود را شیعه واقعی می‌داند می‌بایست، عبودیت و بندگی حقّ تعالی شاخص اصلی زندگی دینی او باشد، به گونه‌ای که در پایبندی به نوافل یومیه از دیگران گوی سبقت را برباید. این چنین افرادی به خوبی با فلسفه خلقت انسان که همان عبودیت و بندگی حقّ تعالی است آشنایی کافی و وافی دارند؛ از این رو برای نماز و تعظیم در برابر معبود خود جایگاه ممتازی قائل هستند.

ویژگی سوم و چهارم: خوش‌زبان و پرهیز از پرخاشگری و طمع‌ورزی

در فرهنگ ملل مختلف و حتی ایران خودمان مرسوم است که بعضی از صفات خوب و یا بد به حیوانات نسبت داده می‌شود مثلاً معروف است که سگ در میان حیوانات حمله کننده و پارس کننده است یعنی وقتی فرد ناشناسی را می‌بیند به او یورش برده و حمله می‌کند، این حالت سگ نشانگر روحیه پرخاش‌گری است. امام صادق (علیه السلام) در روایتی در خصوص ویژگی شیعیان واقعی می‌فرماید: «شِیعَتُنَا لَا یَهِرُّونَ هَرِیرَ الْکَلْبِ وَ لَا یَطْمَعُونَ طَمَعَ الْغُرَابِ ؛[۵] شیعیان ما، چون سگ زوزه بر نیارند و چون کلاغ طمع ندارند». این عبارت نورانی به این معنا است که شیعیان واقعی هیچ گاه نه در صدد آزار و اذیت دیگران بر می‌آیند، و نه به مال دیگران چشم طمع می‌دوزند. این شاخص مهم در آیات قرآن کریم نیز به خوبی بیان شده است: «وَقُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا ؛[۶] و به مردم نیک بگویید».

ویژگی پنجم و ششم: عزّت نفس در برابر دشمنان و دوری از آنان

از خواری و پستی همواره در جامعه مایه سربلندی و موفقیت در مراحل مختلف زندگی بوده است، این شاخص مهم در سبک زندگی دینی موجب می‌شود، طمع ورزی در زندگی انسان برچیده شود و دست نیاز به سوی دیگران حتّی نزدیکان کشیده نشود. هر چند انسان در زندگی اجتماعی بی‌نیاز از کمک و یاری هم نوعان نیست، ولی این موضوع در سبک زندگی دینی و در سلوک شیعه‌گری به گونه‌ای است که هیچ گاه دست نیاز و یاری به سوی دشمنان قرآن و اهل بیت (علیهم السلام) کشیده نمی‌شود و آنان به عنوان تکیه‌گاه زندگی انتخاب نمی‌شوند؛ کما اینکه باری تعالی خطاب به مسلمانان این چنین بیان فرموده است: «وَ لا تَرْکَنُوا إِلَی الَّذینَ ظَلَمُوا فَتَمَسَّکُمُ النَّارُ وَ ما لَکُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ مِنْ أَوْلِیاءَ ثُمَّ لا تُنْصَرُونَ ؛[۷] و بر ظالمان تکیه ننمایید، که موجب می‌‏شود آتش شما را فرا گیرد؛ و در آن حال، هیچ ولیّ و سرپرستی جز خدا نخواهید داشت؛ و یاری نمی‏‌شوید!». این شاخص مهم دینی در روایتی از امام صادق (علیه السلام) این چنین مورد اشاره و بیان قرار گرفته است: «لَا یُجَاوِرُونَ لَنَا عَدُوّاً وَ لَا یَسْأَلُونَ لَنَا مُبْغِضاً وَ لَوْ مَاتُوا جُوعاً شِیعَتُنَا ؛[۸] دست سوال به سوی دشمن ما دراز نمی‌کنند گرچه از گرسنگی جان دهند». باید به این موضوع توجه داشته باشیم هر گونه ابراز نیاز و گرایش به سوی کشورهای استکباری در تضاد جدی با این رهنمود امام صادق (علیه السلام) قرار دارد، در واقع راه علاج رفع نیازها ایستادگی مقاومت و تلاش در جهت خود کفایی است، نه تکیه و تمایل به کشورهای استکباری.

پی نوشت‌ها:
[۱]. وسایل الشیعه ج ۱۶ ص ۲۱۷، تفسیر منسوب به امام حسن عسکری ص ۳۱۲، بحارالانوار ج ۶۸ ص ۱۵۷٫. «أَنَّ الرِّضَا ع جَفَا جَمَاعَةً مِنَ الشِّیعَةِ وَ حَجَبَهُمْ فَقَالُوا یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ مَا هَذَا الْجَفَاءُ الْعَظِیمُ وَ الِاسْتِخْفَافُ بَعْدَ الْحِجَابِ الصَّعْبِ قَالَ لِدَعْوَاکُمْ أَنَّکُمْ شِیعَةُ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع- وَ أَنْتُمْ فِی أَکْثَرِ أَعْمَالِکُمْ مُخَالِفُونَ وَ مُقَصِّرُونَ فِی کَثِیرٍ مِنَ الْفَرَائِضِ وَ تَتَهَاوَنُونَ بِعَظِیمِ حُقُوقِ إِخْوَانِکُمْ فِی اللَّهِ وَ تَتَّقُونَ حَیْثُ لَا تَجِبُ التَّقِیَّةُ وَ تَتْرُکُونَ التَّقِیَّةَ حَیْثُ لَا بُدَّ مِنَ التَّقِیَّةِ».
[۲]. ذاریات/۱۹.
[۳]. تحف العقول، ص ۳۰۳.
[۴]. همان.
[۵]. همان.
[۶]. بقره/۸۳.
[۷]. هود/۱۱۳.
[۸]. تحف العقول، ص ۳۰۳.