قویترین شواهد علمی در تایید ارتباط مصرف سوخت بیوزیستی با سرطان‌ گوارشی

به گزارش پژوهشکده بیماری های گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی تهران، بر اساس برآوردهای سازمان بهداشت جهانی (WHO) هنوز ۳ میلیارد نفر در جهان آتش اجاق و بخاری خانه های خود را برای پخت و پز و گرمایش با سوخت های زیست توده از جمله هیزم و فضولات حیوانی، نفت سفید یا ذغال سنگ روشن می کنند. این درحالی است که شواهد علمی نشان داده ترکیبات سرطانزای متعدد حاصل از احتراق این سوخت ها، قابلیت جذب از طریق دستگاه تنفسی و گوارش انسان را دارند.

آژانس بین المللی تحقیقات سرطان (IARC) وابسته به سازمان بهداشت جهانی، در سال ۲۰۱۰ با استناد به شواهد حاصل از مطالعات حیوانی و انسانی، احتراق ذغال سنگ در فضای بسته را در دسته عوامل سرطانزا طبقه بندی کرده است که موجب افزایش خطر ابتلا به سرطان ریه می شود.

مصرف کنندگان خانگی سوخت های زیست توده، نفت سفید یا ذغال سنگ، حدود ۴۰ درصد جمعیت جهان را تشکیل می دهند که درصد قابل توجهی از آنها در کشورهای کم درآمد و دارای درآمد متوسط قرار دارند. این مناطق که میزان مواجهه افراد با انتشار ترکیبات آلاینده ناشی از احتراق سوخت های زیست توده در خانه و فضای بسته بیشتر است، جزو مناطقی است که بیشترین بار سرطان های گوارشی در جهان را به خود اختصاص می دهند.

به رغم نگرانی از جمعیت گسترده مصرف کننده این نوع سوخت ها، اطلاعات و شواهد موجود در زمینه «تاثیر مصرف سوخت های زیست توده در فضای سربسته با خطر ابتلا به سرطان های دستگاه گوارشی، محدود و اکثرا گذشته نگر  است و جهان به مطالعات آینده نگر دقیق و وسیع برای اثبات این فرضیه، شدیدا نیاز داشت.

اکنون پس از ۱۰ سال انتظار برای درک جهانی قوی از «ارتباط مصرف سوختهای بیوزیستی در محیط خانه یا فضای سربسته با ابتلا به سرطان های گوارشی» ، محققان ایرانی به سرپرستی دکتر رضا ملک زاده، رهبر و مجری اصلی مطالعه «کوهورت گلستان» قوی ترین و دقیق ترین شواهد علمی در این زمینه را به جهان ارائه کردند.

مطالعه بین المللی آینده نگر محققان ایرانی که در مجله معتبر بین المللی Environmental  Health  Perspectives منتشر شده، بر روی بیش از ۵۰ هزار فرد ۴۰ تا ۷۵ سال شرکت کننده در مطالعه بزرگ کوهورت گلستان انجام شده است؛ منطقه ای که از زمان های دور به دلیل بار بالای سرطان های گوارشی مورد توجه بوده و شرکت کنندگان در این مطالعه عمدتا از جمعیت ساکن روستاها هستند که از ۴۰ سال پیش، عمدتا از نفت سفید و سوخت های بیوزیستی برای مصارف داخل خانه از جمله گرمایش و پخت و پز استفاده می کردند.

بررسی های مطالعه حاضر که شرکت کنندگان را به مدت بیش از  ۱۰ سال پیگیری کرده است، نشان داد؛ هنوز سرطان های دستگاه گوارش با ۹۶۲ مبتلا در این مدت ( ۵۹ درصد کل موارد سرطان در مردان و ۴۷ درصد کل موارد سرطان در زنان)، در صدر شایعترین سرطان های تشخیص داده شده، در این جمعیت بودند.

پژوهشگران ایرانی و همکاران بین المللی آنها در مطالعه خود، به ارتباط قوی بین مصرف سوخت های زیست توده (شامل هیزم و فضولات حیوانی) و نفت سفید در فضای خانه و خطر ابتلا به سرطان های دستگاه گوارش پی بردند. یافته های آنها همچنین نشان داد با طولانی تر شدن مصرف این سوخت ها و به ویژه با استفاده از بخاری های بدون دودکش مناسب، خطر ابتلا به چندین نوع از سرطان های دستگاه گوارشی افزایش معنی داری پیدا می کند.

ملک زاده، رهبر و محقق اصلی مطالعه کوهورت گلستان و نویسنده ارشد مطالعه حاضر گفت: احتراق سوخت های زیست توده و نفت سفید، باعث تولید چندین ترکیب سرطانزا از جمله هیدروکربن های آروماتیک چند حلقه ای، بنزن و فرمالدهید می شود که مطالعات نشان داده این ترکیبات قابلیت جذب از طریق دستگاه های تنفسی و گوارشی انسان را دارند.

معاون تحقیقات وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی افزود: مطالعات محدود انسانی انجام شده تاکنون، خطر ابتلا به سرطان را در بین مصرف کنندگان این نوع سوخت ها در فضای داخل خانه، ارزیابی کرده اند. اما اکثر این مطالعات گذشته نگر ، کنترل موردی، با حجم نمونه کم و عمدتا بر روی سرطان های دستگاه تنفسی متمرکز بوده اند.

وی گفت: علاوه بر این شواهد علمی و مطالعات انسانی معتبر درباره ارتباط استفاده از این نوع سوخت ها با خطر ابتلا به سایر سرطان ها به ویژه سرطان های دستگاه گوارشی که بیش از یک چهارم بروز و یک سوم مرگ و میر ناشی از کل سرطان ها را تشکیل می دهند، بسیار محدود بوده که از جمله دلایل آن نبود زیرساخت های پژوهشی قوی و کافی برای بررسی این فرضیه در کشورها و جمعیت هایی است که بیشترین بار این بیماری ها را دارند.

کاهش چشمگیر سرطان های گوارشی در استان گلستان با بهبود شرایط اقتصادی و اجتماعی

رییس پژوهشکده بیماری های گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی تهران با اشاره به کاهش چشمگیر بروز و شیوع سرطان های گوارشی در استان گلستان که تا بیست سال پیش دارای بالاترین میزان شیوع سرطان مری در جهان بود، گفت: با بهبود اوضاع اقتصادی و اجتماعی و افزایش سطح سواد ساکنین به ویژه زنان در استان گلستان در دو دهه گذشته، تغییر محل زندگی افراد از آلاچیق و چادر به خانه، کاهش تماس با حیوانات، ورود یخچال به منازل، تغییراتی در سبک زندگی و افزایش مصرف میوه و سبزیجات تازه، دسترسی به آب لوله کشی و بهداشتی سالم و جایگزینی سوخت گاز طبیعی (کپسول یا گاز شهری) با سوخت های بیوزیستی (چوب و فضولات حیوانی)، بروز سرطان مری در این منطقه از  ۱۰۰ در ۱۰۰ هزار نفر به ۲۰ در ۱۰۰ هزار نفر رسید و به یک پنجم کاهش یافت.

دکتر مهدی شیخ ، نویسنده اول مقاله نیز گفت: مطالعه ما، نخستین مطالعه آینده نگر و مبتنی بر جمعیت است که شواهد علمی محکمی در زمینه ارتباط استفاده از سوخت های زیست توده برای گرم کردن یا پخت و پز در محیط داخل خانه با افزایش خطر ابتلا به سرطان های مری، معده و روده بزرگ را به دنیا ارائه کرده است.

وی افزود: نتایج مطالعه نشان داده استفاده از نفت سفید برای گرم کردن خانه یا و پخت و پز نیز با افزایش خطر ابتلا به سرطان مری همراه است.

شیخ از دیگر یافته های مهم مطالعه را نشان دادن تاثیر مهم استفاده از انوع اجاق ها و بخاری هایی که برای مصرف سوخت های زیست توده و نفت سفید در فضای بسته استفاده می شوند، دانست. 

وی با اشاره به این که این اجاق ها و بخاری ها بر حسب دارا بودن دودکش می توانند بر میزان خطر ابتلا به سرطان های گوارشی تاثیر بسزایی داشته باشند، افزود: این مطالعه نشان داد؛ استفاده از اجاق ها و بخاری های مجهز به دودکش برای مصرف سوخت های زیست توده یا نفت سفید، شانس ابتلا به سرطان های گوارشی را به صورت معناداری در مقایسه با مصرف همین سوخت ها با اجاق های بدون دودکش کاهش می دهد.

دکتر پاول برنان رییس بخش ژنتیک آژانس بین المللی تحقیقات سرطان و یکی از نویسندگان ارشد این مطالعه نیز گفت: با توجه به این که حدود ۴۰ درصد جمعیت جهان هنوز سوخت های زیست توده، نفت سفید یا ذغال سنگ مصرف می کنند، اقدامات کلان جهانی برای کاهش اثرات خطرناک و طولانی مدت حاصل از مصرف این سوخت ها در داخل خانه ضروری است.

وی با استناد به یافته های مطالعه حاضر تاکید کرد: بهترین عامل برای کاهش تاثیرات مضر استفاده از سوخت هایی با ترکیبات سرطانزا در هنگام احتراق، جایگزینی آنها با سوخت های پاک از جمله گاز طبیعی و همچنین اجاق ها و گرمکن های برقی و الکتریکی است، اما در صورت تحقق نیافتن چنین امکانی، جایگزینی اجاق ها و  بخاری های مجهز به دودکش با اجاق های قدیمی بدون دودکش را می توان به عنوان یک راهکار مناسب و مداخله ای مفید برای کاهش خطر ابتلا به سرطان های تنفسی و گوارشی در نظر گرفت.

برنان تاکید کرد: مطالعه انجام شده تاثیرات مهمی بر سلامت عمومی خواهد داشت و می تواند به ترجمه دانش و اجرایی شدن شواهد علمی در سیاست های پیشگیری از سرطان کمک کند.