ترکیه، شیعیان و سیاست

جامعه سیاسی ترکیه از منظر اجتماعی یک جامعه متکثر محسوب می شود و دارای اقلیت‌های قومی و مذهبی می‌باشد که از آن میان می‌توان به شیعیان ترکیه اشاره کرد. به نوشته تارنمای «ساسة پست» لبنان، جمعیت شیعیان ۱۵ تا ۲۰ درصد از کل جمعیت مسلمان ترکیه را تشکیل می دهد که اقلیت‌های مختلف از جمله باطنی، علوی، بکتاشی، نصیری، اسماعیلی و زیدی، بهایی و شیعیان دوازده امامی را شامل می‌شود.

بسیاری از شیعیان ترکیه اعم از بومی و مهاجر، پیرو مذهب شیعه جعفری دوازده امامی هستند و اغلب در مناطق شمال شرقی، شمال غربی، مرکزی (آناطولی)، و در شهرهایی چون اغدیر، کارس، توزلوجا، آرا لیک، تاشلی‌چای، آک یاکا و آرپاچای، و نیز در شهرهای اسلامبول، بورسا، ازمیر، آنتالیا، مانیسا، تورگوتلو و هم چنین آنکارا، قونیه، سیواس، چوروم، و حتی در منطقه دریای سیاه، از جمله در طرابوزان و سامسون نیز سکونت دارند.

حضور شیعیان ترکیه در ساختار سیاسی

 شیعیان در همه سطوح جامعه ترکیه حضور فعال دارند. در این میان البته بسیاری از ناظران میان شیعیان و علویان تمایزهایی را قائل می شوند. در پارلمان ترکیه شماری از نمایندگان شیعه حضور دارند. در مسئولیت‌هایی چون ریاست شهرداری بعضی شهرها نیز شیعیان حضور دارند. تعداد پزشکان، مهندسان، صاحبان سرمایه و کار، اساتید دانشگاهی، آموزگاران و کارمندان دولتی و... نشانگر حضور پررنگ شیعیان در جامعه اهل تسنن جمهوری ترکیه است. طی پانزده سال اخیر، جایگاه اجتماعی شیعیان در سطوح مختلف جامعه به شدت ارتقاء یافته و به جز سازمان امور دیانت ترکیه، شیعیان در همه مراکز، سازمان‌ها و تشکیلات دولتی و نیز مراکز اقتصادی، فرهنگی بخش خصوصی ترکیه، نفوذ و فعالیت چشم‌گیری دارند. طی سال‌های اخیر و حتی در دوره زمامداری حزب عدالت و توسعه، بسیاری از شیعیان در سطوح عالی امور لشگری و کشوری ترکیه به عنوان شخصیت های مطرح در جامعه حضور و فعالیت دارند. البته در مقایسه با هموطنان سنی مذهب شان، از نظر تعداد و نیز میزان نفوذ و قدرت، در بسیاری از امور جاری کشور در سطح اقلیت هستند.

 تلاش احزاب ترکیه برای جلب اقلیت غیرسنی

در سال‌های اخیر جامعه مسلمانان غیرسنی در ترکیه موقعیت جدیدی پیدا کرده‌ و به دنبال به رسمیت شناختن حقوق خود هستند. اما به شکل یک حزب در انتخابات شرکت نکرده‌اند.

به نوشته شبکه خبری «الجزیره» قطر، در سال‌های اخیر رویکرد علوی‌ها نسبت به حزب عدالت و توسعه تغییر کرده و شمار بسیاری از آنها به حزب عدالت و توسعه رای می‌دهند. زیرا حزب عدالت و توسعه گام‌های بلندی برداشته است.

 با وجود اینکه بیشتر احزاب ترکیه از جمله حزب عدالت و توسعه تلاش می‌کنند که علوی‌ها را به سوی خود جلب کنند. بیشترین گرایش آنها به حزب جمهوری خلق است. در انتخابات ژوئن ۲۰۱۸ میلادی ترکیه حزب جمهوری خواه خلق ترکیه به رهبری «کمال قلیچدار اوغلو» به عنوان قدیمی‌ترین حزب حاضر در مجلس ترکیه ۲۲.۶۴ درصد آرای مردمی را کسب کرده و ۱۴۶ کرسی از ۵۵۰ کرسی پارلمان ترکیه را به دست آورد. این حزب مخالف، در انتخابات ۷ ژوئن ۲۰۱۵ مجلس ترکیه ۱۳۴ کرسی نهاد قانون گذاری را در اختیار گرفت. اگرچه آمار دقیقی درباره تعداد نمایندگان شیعیان در پارلمان ترکیه وجود ندارد اما گزارش تارنمای ساسه پست لبنان نشان از این دارد که حدود ۵ درصد از اعضای پارلمان ترکیه را شیعیان تشکیل می‌دهند.

به نوشته روزنامه «القدس العربی» چاپ لندن، «محمد زاهد گل» تحلیلگر مسائل سیاسی ترکیه گفته است علوی‌ها در حزب جمهوری خلق نقش عمده‌ای دارند. «اوکتای یلماز» تحلیلگر مسائل سیاسی ترکیه گفته است حزب جمهوری خلق از زمانی که کمال قلیچدار اوغلو ریاست آن را بر عهده گرفته است رویکرد آشکاری نسبت به علوی‌ها در پیش گرفته است. انتخابات اخیر به طور آشکار نشان داده است که این حزب از علوی‌ها، کردها و چپگرایان استقبال می‌کند. علوی‌ها پایگاه اصلی این حزب را تشکیل می‌دهند و در بیشتر انتخابات‌ها به آن رای می‌دهند. «محمد اون المش» تحلیلگر مسائل سیاسی هم گفت خیلی سخت است که آمار دقیقی درباره میزان حضور علوی‌ها در رهبری حزب جمهوری خلق ارائه کرد اما شاخص‌ها نشان می‌دهد که حضور علوی‌ها در این حزب بسیار پر رنگ است. حزب جمهوری خلق هم تلاش می‌کند بر میزان علوی در این حزب افزوده شود.

-------

منابع:

۱: شبکه خبری الجزیره، ۲۲ ژوئن ۲۰۱۸، «الأکراد والعلویون حصانا الانتخابات الترکیة»، (http://mubasher.aljazeera.net/opinion/)

۲:روزنامه القدس العربی، ۲۱ ژانویه ۲۰۱۶، «محللون أتراک لـ «القدس العربی» : حزب أتاتورک مؤسس الجمهوریة تحول لـ «حزب العلویین»، (https://www.alquds.co.uk/)

۳: تارنمای ساسة پست لبنان، ۲۹ آوریل ۲۰۲۰، «الأقلیات الدینیة فی ترکیا»، (https://www.sasapost.com/opinion/religious-minorities/)

۴: فصلنامه مطالعات سیاسی جهان اسلام، دوره ۱، شماره ۴، زمستان ۱۳۹۱، صفحه ۱۱۱-۱۳۱، «هویت و جایگاه سیاسی علویان ترکیه»، (http://psiw.journals.ikiu.ac.ir/article_۲۹۵.html)