تقرب به خدا در اسلام و مسیحیت

در تحلیل ادیان و خصوصا ادیان ابراهیمی به‌رغم تفاوت‌های جدیِ مفهومی در نظام اعتقادی، موارد اصولی و مبنایی‌ هم یافت می‌شود که از تفاهم‌های مشترک در آنها می‌توان سراغ گفت. یکی از این موارد مفهومی و اعتقادی ایده تقرب به خدا است. قربی که دارای درجات مختلف است. این مفهوم و واژگان حاضرِ مشترک در دین اسلام و مسیحیت البته که در دو ساختار الهیاتی متفاوت مطرحند که عناصر خاص خود را دارا هستند. اما دستکم می‌توان گفت که در هر دو دین اسلام و مسیحیت یکی از غایات اصلی و اساسی زندگی و سعادت هر مومنی را در گرو نزدیکی به خدا تعریف می‌کنند.

در اسلام از مبحث قرب به خدا بیشتر ذیل کتاب‌های عرفانی و کلامی نظیر نقد النصوص جامی، فتوحات المکیه ابن‌عربی، رساله لقاءالله و مرآه العقول و عین الحیات و ... سخن گفته شده است. در مسیحیت نیز این عنوان بیشتر در کتاب‌هایی که رویکرد عرفانی و اشراقی دارند، نظیر اعترافات، سفر روح به سوی خدا، جامع الاهیات، نردبان کمال، مملوک خدا و ... سخن به میان آمده است.

کتاب تقرب به خدا در اسلام و مسیحیت در این میان تلاش کرده است که بحث قرب به خدا را نه لزوما در دوره‌های شکل‌گیری نظام‌های الاهیاتی پس از متون مقدس، بلکه از منظر خود متون مقدس اسلام و مسیحیت – یعنی قرآن و عهدین- مدنظر تحلیل و تطبیق قرار دهد.

کتاب در شش فصل تدوین شده است. در فصل اول تحلیل معنایی واژگان مرتبط با بحث قرب خدا، فصل دوم به مبانی الاهیاتی، فصل سوم به مبانی انسان‌شناختی و خداشناختی تقرب به خدا، فصل چهارم به شاخصه‌ها و ویژگی‌های قرب، فصل پنجم به اسباب نیل به قرب خدا و فصل ششم به ابعاد و رهاوردهای تقرب به خدا پرداخته شده است. در پایان هر فصل نیز به مقایسه تطبیقی آرای اسلام و مسیحیت درباره موارد همان فصل پرداخته شده است.

نویسنده در مقدمه کتاب نگاشته است: پرسش کتاب این است که دو دین اسلام و مسیحیت، البته متون مقدس آنها، چه تعریفی از قرب خدا دارند، چه کسی را مقرب می‌دانند و این قرب دارای چه ویژگی‌ها و شاخصه‌هایی است، حاصل و دستاورد این نزدیک شدن چیست و در نهایت اینکه راه نیل به آن کدام است؟ بنابراین پرسش‌های این نوشتار شامل موارد ذیل است: حقیقت قرب به خدا از منظر اسلام و مسیحیت چیست؟ آیا مقام قرب حقیقی و وجودی است یا قراردادی و اعتباری؟ آیا این مقام تشکیکی است یا خیر؟ آیا قرب به خدا اکتسابی است یا اعطایی؟ اسباب نیل به قرب چیست؟ در نهایت اینکه وجوه اشتراک و افتراق دو دین اسلام و مسیحیت در بحث قرب به خدا چیست؟

گفتنی است که کتاب تقرب به خدا در اسلام و مسیحیت به تألیف علیرضا علی‌خانی نخستین بار در سال ۱۳۹۷ از ثمره همکاری دو موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران و موسسه بوستان کتاب، در ۴۴۷ صفحه با شمارگان ۱۱۰۰ و با قیمت ۳۰ هزارتومان منتشر و به بازار نشر عرضه شده است.