ایران چگونه از سیاه‌پوستان آفریقای‌جنوبی حمایت کرد؟

خبرگزاری تسنیم: در سال 1948 میلادی رژیم آپارتاید (تبعیض نژادی) توسط اقلیت سفیدپوستان در کشور آفریقای جنوبی روی کار آمد.

اقلیت سفیدپوستان در آن سال توانستند بر 80 درصد از جمعیت آفریقای جنوبی که سیاه‌پوستان بودند، حاکم شوند و قوانین تبعیض‌آمیزی به تصویب برسانند و اجرا کنند. ممنوعیت ازدواج سیاه‌پوستان با سفیدپوستان، گماردن آنان به کارها و مسئولیت‌های پست و منع از فعالیت‌های سیاسی از جمله این تصمیمات بود.

سیاست‌های دولت آفریقای جنوبی به قدری تبعیض‌آمیز بود که واکنش کشورهای مختلف و برخی از سازمان‌های آفریقایی و جهانی را برانگیخت. اما کشورهای انگلیس و آمریکا که این روزها شاهد برپایی تظاهرات‌های ضد نژادپرستانه است و مردم سیاه‌پوست این کشور مجسمه‌های افرادی همچون کریستف کلمب که تاجر برده‌داری بودند، همچنان رابطه خود را با این رژیم حفظ کردند.

ایران نیز که در دوره پهلوی ارتباط بسیار نزدیکی با آمریکا داشت و ژاندارم این کشور در منطقه غرب آسیا به شمار می‌آمد، طی انعقاد قراردادی، متعهد شد 90 درصد و حتی 98 درصد از نفت مورد نیاز رژیم آفریقای جنوبی را تامین کند.

رژیم آفریقای جنوبی نه تنها سیاست‌های تبعیضی علیه سیاه‌پوستان آن کشور اعمال کرد، بلکه تجاوزهایی به سیاه‌پوستان و کشورهای جنوبِ آفریقا داشت. از این رو جبهه‌ای از مقاومت علیه رژیم آپارتاید در آن منطقه به وجود آمد.

سازمان ملل قطعنامه 3379 علیه نژادپرستی صادر کرد، اما در خاورمیانه تنها کشوری که این قطعنامه را رعایت نکرد، رژیم شاهنشاهی ایران بود و ایران به رابطه خود با آفریقای جنوبی ادامه داد.

کشورهای خط مقدم مبارزه با رژیم آپارتاید آفریقای جنوبی به همکاری ایران با آفریقای جنوبی اعتراض کردند و قرار شد که "کنت کانوندا" رئیس جمهور زامبیا، در سفری به ایران با مقامات ایرانی گفتگو کند که در نهایت با مخالفت مقامات دولت پهلوی روبرو شد.

با اوج‌گیری مبارزات مردم ایران علیه رژیم شاهنشاهی امام خمینی (ره) در گفتگو با رسانه‌های مختلف، رژیم آپارتاید آفریقای جنوبی را محکوم و به حمایت از سیاه‌پوستان پرداخت. همچنین از انعقاد قرارداد نفتی بین ایران و آفریقای جنوبی انتقاد کرد.

با اوج‌گیری مبارزات مردم ایران علیه رژیم شاهنشاهی امام خمینی (ره) در گفتگو با رسانه‌های مختلف، رژیم آپارتاید آفریقای جنوبی را محکوم و به حمایت از سیاه‌پوستان پرداخت. همچنین از انعقاد قرارداد نفتی بین ایران و آفریقای جنوبی انتقاد کرد.

امام خمینی(ره) در نوفل لوشاتو درباره فروش نفت به آفریقای جنوبی و رژیم صهیونیستی اعلام کرد: «ما حاضر نیستیم به کشور نژادپرست و جنایتکار و دشمنان بشریت و انسانیت نفت بفروشیم.» ایشان در جای دیگر فرمود: «...و یا آفریقای جنوبی تا به این وضعی که دارد خاتمه ندهد ما با او رابطه‌‌ای نمی‌توانیم برقرار کنیم و نفت هم به او نخواهیم داد.»

با پیروزی انقلاب اسلامی، به سرعت موضوع قطع رابطه سیاسی و اقتصادی با آفریقای جنوبی و قطع صدور نفت به این کشور در دستور کار قرار گرفت و در روز نهم اسفند سال 57 منع صدور نفت به آفریقای جنوبی رسمی شد و هیات دولت در جلسه آن روز تصویب کرد که فروش و تحویل نفت خام و فرآورده‌های نفتی به آفریقای جنوبی ممنوع است.

حمایت امام خمینی (ره) و اقدام ایران مورد تحسین "ژولیوس نایرره" رئیس جمهوری وقت تانزانیا قرار گرفت. او در سفری که 24 فروردین سال 59 به کویت داشت با شمس‌ اردکانی سفیر وقت ایران در کویت دیدار کرد و در این دیدار گفت: «رهبران دنیا به ویژه غربیان از مخالفت با نژادپرستی دم می‌زنند؛ ولی در مقابل اعمال آفریقای جنوبی و اسرائیل هیچ اقدامی نمی‌کنند، ولی امام خمینی پس از پیروزی، بلافاصله با آفریقای جنوبی قطع رابطه می‌کند و دستور عدم صدور نفت به این کشور را می‌دهد.»

وزیر خارجه هند نیز از تصمیم دولت ایران برای قطع صدور نفت به آفریقای جنوبی ابراز خوشنودی کرد. کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل متحد هم از این اقدام ایران تقدیر کرد. همچنین سازمان وحدت آفریقا در اجلاس خود که در نایروبی برگزار شد، در قطعنامه‌ای از اقدامات موثر و دوستانه دولت انقلابی ایران در تحریم ارسال نفت به آفریقای جنوبی و اسرائیل قدردانی و اظهار خوشوقتی کرد.

** حمایت ایران از سیاه‌پوستان در روزهای سخت جنگ

ایران پس از آن نیز حمایت‌های جدی از سیاه‌پوستان آفریقای جنوبی کرد و سیاست‌های تبعیض نژادی آن رژیم را به شدت محکوم کرد.

هرچند در دوران جنگ تحمیلی، آفریقای جنوبی برخلاف قطعنامه‌های سازمان ملل اقدام به فروش تسلیحات نظامی به رژیم بعث عراق کرد، اما ایران تا پایان در کنار مردم سیاه‌پوست آن کشور ایستاد.

"ژولیوس نایرره" رئیس جمهوری تانزانیا در دیدار سفیر ایران در کویت گفت: «رهبران دنیا به ویژه غربیان از مخالفت با نژادپرستی دم می‌زنند؛ ولی در مقابل اعمال آفریقای جنوبی و اسرائیل هیچ اقدامی نمی‌کنند، ولی امام خمینی پس از پیروزی، بلافاصله با آفریقای جنوبی قطع رابطه می‌کند و دستور عدم صدور نفت به این کشور را می‌دهد.»

آیت‌الله خامنه‌ای امام جمعه وقت تهران در خطبه‌ دوم نماز جمعه روز نخست سال 59 یکی از اقداماتی را که از بدو تاسیس نظام جمهوری اسلامی انجام گرفته، قطع رابطه سیاسی و اقتصادی با آفریقای جنوبی ذکر کرد و دولت این کشور را «جلاد» و «آدم‌خوار» خواند.

ایران، دولت آفریقای جنوبی را همچون رژیم صهیونیستی برمی‌شمرد. هاشمی رفسنجانی در شهریور ماه سال 62 و در دیدار وزیر امور خارجه کشور آفریقایی بنین با یکسان دانستن ماهیت رژیم صهیونیستی و آفریقای جنوبی گفت: «ما بلافاصله پس از انقلاب رابطه‌مان را با اسرائیل و آفریقای جنوبی قطع کردیم و به جای آن روابط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی خود را با کشورهای آزاد آفریقا توسعه بخشیدیم و این راه را ادامه خواهیم داد.»

ولایتی وزیر وقت امور خارجه نیز در شهریور ماه سال 63 در دیدار با همتای تانزانیایی خود آفریقای جنوبی و رژیم اشغالگر قدس را دو بال یک کرکس شوم نامید و عنوان کرد: «رژیم آفریقای جنوبی جنایات بی‌شماری را مرتکب شده و در راه اجرای مقاصد خود و کسب امتیازات بیشتر از هیچ جنایتی علیه سیاه‌پوستان و تجاوز به کشورهای دیگر خودداری نمی‌نماید.»

وزارت امور خارجه ایران همچنین در شهریور ماه سال 63 با انتشار بیانیه‌ای ضمن تقبیح برگزاری «انتخابات فرمایشی» برای تصویب قانون اساسی جدید آفریقای جنوبی، اقدام دولت این کشور مبنی بر دستگیری دانش‌آموزان و دانشجویان معترض به این انتخابات را محکوم کرد.

در این بیانیه آمده است: «رژیم نژادپرست آفریقای جنوبی که از حاکمیت اقلیتی سفیدپوست با ماهیتی تجاوزکارانه به وجود آمده و با حمایت استکبار جهانی سیاست ضدبشری تبعیض نژادی و جدایی به خاطر رنگ پوست را در منطقه حاکم نموده، مردم مستضعف این سرزمین را حتی از حقوق اولیه خود محروم کرده است. این رژیم نژادپرست اخیراً دست به تدوین قانون اساسی غیرعادلانه و انجام انتخابات فرمایشی در آفریقای جنوبی زده است که حرکتی فریبکارانه برای تحکیم هرچه بیشتر موقعیت رژیم اقلیت نژادپرست حاکم بر این کشور می‌باشد.

سامورا ماشل رئیس جمهور موزامبیک در دیدار آیت‌الله خامنه‌ای رئیس‌جمهور ایران گفت: «مبارزه ملت شما به ما الهام داده که پیروزی مردم آفریقای جنوبی نیز بر رژیم این کشور قطعی است.»

وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران با پیروی از سیاست حمایت از ملل محروم و مردم مستضعف جهان، این انتخابات ساختگی را که در آن حقوق 23 میلیون اکثریت سیاه‌پوست این کشور نادیده انگاشته شده است و همچنین دستگیری دانش‌آموزان را که جهت احقاق حقوق خود قیام نموده‌اند، محکوم می‌نماید. قدر مسلم این است که سیاست نژادپرستانه و ادامه اعمال وحشیانه برای تحمیل سلطه و تبعیض اقلیتی از سفیدپوستان غارتگر بر مردم محروم این ناحیه از جهان با افزایش آگاهی توده‌های این مناطق دستخوش تغییر خواهد شد...»

آیت‌الله خامنه‌ای در سال 64 و هنگامی که رئیس جمهور بود به کشورهای آفریقایی تانزانیا، موزامبیک و آنگولا سفر کرد و در آن سفر بار دیگر حمایت ایران از مبارزه با رژیم آفریقای جنوبی را اعلام کرد.

سامورا ماشل رئیس جمهور موزامبیک در دیدار آیت‌الله خامنه‌ای رئیس‌جمهور ایران گفت: «مبارزه ملت شما به ما الهام داده که پیروزی مردم آفریقای جنوبی نیز بر رژیم این کشور قطعی است.»

** پایان آپارتاید در جنوب آفریقا

ایران در کنار قطع روابط با دولت آپارتاید، با گروه‌های مبارز و آزادی‌بخش ارتباط برقرار کرد و با عناوین مختلف از این مبارزات حمایت به عمل آورد. دفتر نهضت استقلال‌طلب نامیبیا (سواپو) در تهران افتتاح شد و حمایت از مبارزات کنگره ملی آفریقا در دستور کار قرار گرفت. دبیر جبهه سواپو نیز طی سفری به تهران با آیت‌الله خامنه‌ای رئیس‌جمهور و آیت‌الله هاشمی رفسنجانی رئیس مجلس دیدار و گفتگو کرد.

سفر نلسون ماندلا پس از آزادی به ایران و دیدار با آیت‌الله خامنه‌ای نقطه عطف و برآیند طبیعی این روابط بود.

با برگزاری نخستین انتخابات غیرنژادی در آفریقا، ماندلا به ریاست جمهوری رسید و روابط کشورها با آفریقا از سر گرفته شد و ایران در پاسخ به درخواست ماندلا و کنگره، در سال 1372 به تحریم‌های اقتصادی و تجاری علیه آفریقا پایان داد.

شرکت فعال در تحریم‌های بین‌المللی علیه آفریقای جنوبی، صدور بیانیه وزارت امور خارجه در رابطه با مسائل آفریقا و شرکت در همایش‌های ضدآپارتاید از جمله حمایت‌های جمهوری اسلامی بود که به آن‌ها اشاره شد. در دوران قطع روابط، ارتباط با مسلمانان علاقه‌مند و فعال این کشور برقرار شد و برای برنامه‌ها و گردهم‌آیی‌های مختلف به ایران دعوت شدند.

همزمان با تشدید مبارزات داخلی، فشارهای خارجی هم علیه رژیم آپارتاید فزونی یافت. این فشارها به اندازه‌ای بود که حتی مارگارت تاچر، نخست وزیر انگلیس که همیشه با تحریم اقتصادی دولت آفریقا مخالفت می‌کرد وادار شد که سکوت کند.

به دنبال چهار سال مذاکره فشرده از سال 1990 تا 1994 میان دولت آپارتاید و کنگره ملی آفریقا (جریانی که رهبری مبارزات را به عهده داشت)، سرانجام سیاست ضدانسانی تبعیض نژادی در 30 ژوئن 1991 میلادی (9 تیر 70) لغو شد و در دسامبر 1993، قانون اساسی جدید بر اساس تساوی حقوق سیاه پوستان و سفیدپوستان به تصویب پارلمان آفریقای جنوبی رسید.

متعاقب این تصویب، نلسون ماندلا رهبر کنگره ملی آفریقا طی نطقی خواستار پایان تضییقات جهانی علیه آفریقای جنوبی شد. با برگزاری نخستین انتخابات غیرنژادی در آفریقا، ماندلا به ریاست جمهوری رسید و روابط کشورها با آفریقا از سر گرفته شد.

دولت جمهوری اسلامی ایران نیز در پاسخ به درخواست ماندلا و کنگره، در سال 1372 به تحریم‌های اقتصادی و تجاری علیه آفریقا پایان داد و مقدمات برای گسترش روابط میان دو کشور فراهم شد. سال بعد و با برگزاری انتخابات ریاست جمهوری، روابط سیاسی دو کشور هم از سر گرفته شد.