دماوند، نماد آن‌چه بر ایران می‌گذرد

از سال ۱۳۸۵ به بعد نیز هر سال در نزدیک‌ترین جمعه به سیزدهم تیر، جشن و همایشی در این شهر برگزار کرده‌اند. این جشن‌ها، و کارهای رسانه‌ای و تماس با مقام‌های دولتیِ مسوول محیط زیست و منابع طبیعی و میراث فرهنگی به این مناسبت، سبب افزایش توجه به دماوند شد. تا آن‌جا که سازمان میراث فرهنگی، در برنامه‌ی ثبت پدیده‌های طبیعی در فهرست آثار ملی، این کوه باشکوه را نخستین گزینه قرار داد و آن را در روز سیزدهم تیر ماه ۱۳۸۷ ثبت ملی کرد. البته، پیش از آن نیز سازمان حفاظت محیط زیست، در «سال جهانی کوه‌ها» (۲۰۰۲) ارتفاعات بالای دماوند (و علم‌کوه و ساوالان و تفتان) را با عنوان «اثر طبیعی ملی» در میان منطقه‌های زیر مدیریت خود ثبت کرده بود. در واقع، دماوند هم از جنبه‌ی محیط زیستی و هم از جنبه‌ی اهمیت در تاریخ و فرهنگ ایران، بااهمیت تلقی شده است.

اثر بسیار مهم اعلام «روز ملی دماوند» این بود که نگاه قشرهای وسیعی از مردم، به‌ویژه کوه‌نوردان و کنشگران محیط زیست را به دماوند و به‌طور کلی به کوهستان، و چالش‌هایی که این زیستبوم‌های ارزشمند و حساس با آن روبرو هستند، جلب کرد. یک نتیجه‌ی مشخص و بسیار مهم این بود که در فاصله‌ی سال‌های ۱۳۹۱ تا ۹۵ معدن‌های پوکه‌ی دماوند که چون خاری در چشم هر طبیعت‌دوستی بودند، با حکم قضایی تعطیل شدند. همچنین برنامه‌هایی برای مدیریت ورود و خروج کوه‌نوردان و گردشگران به محدوده‌ی این کوهستان تدوین و بعضاْ اجرا شده، فعالیت‌هایی برای مدیریت پسماند و فضولات انسانی کوه‌نوردان صورت گرفته، طرح ثبت دماوند در فهرست میراث‌های بشری در دستور کار سازمان میراث فرهنگی قرار گرفته، و هزاران یادداشت و صدها مقاله درباره‌ی دماوند نگاشته شده است.

دماوند نه‌تنها نماد طبیعی و سرزمینیِ ایران، بلکه همچنین آیینه‌ای است که در آن می‌توانیم شیوه‌ی رفتار خودمان با کوه‌ها، این «برج‌های آب» را که برای زیست پایدار مردمان کشورمان اهمیت حیاتی دارند، ببینیم. برای نمونه، به موضوع راه‌سازی اشاره می‌کنم که در بیست سی سال گذشته، به‌شکل دلبخواه در دماوند؛ مثلاْ از جاده‌ی پلور – رینه به‌سوی گوسفندسرای احسان، از روستای ناندل به «گردنه‌سر» و جاهای دیگر، از سمت سد لار تا «چاک‌اسکندر»، و در بسیاری نقاط دیگر برای دسترسی راحت‌طلبانه به گوسفندسراها، یا محل کندوهای زنبورعسل، یا برای برداشت سنگ، بی هیچ مجوز رسمی یا بی مطالعه در باره‌ی اثر این راه‌ها در تخریب خاک و پوشش گیاهی و  چشم‌اندازهای طبیعی، به اجرا درآمده‌اند. همین رفتار را در دیگر کوه اسطوره‌ای و مهم کشور، یعنی در الوند همدان یا در کوه‌های جنوب مشهد هم دیده‌ایم که در همین ماه‌های اخیر شدت هم گرفته‌اند.

از سوی دیگر اگر در دماوند، جلوی یکی دو عامل تخریب مانند معدن‌کاوی بی‌ملاحظه و راه‌سازی غیرضروری گرفته شود، الگویی خواهد شد برای مدیریت بهتر دیگر کوه‌های کشور.

۲۳۵۲۳۵