زیارتگاهی بر فراز ابرها

این زیارتگاه شیعی از جمله جاذبه های معروف گردشگری یمن است و تا پیش از تجاوز آل سعود مقصد اصلی گردشران و زایٔران بهره در یمن به شمار می رفت. بُهره یا بُهره‌ها، نام گروهی از اسماعیلیان هند است. بیشتر آنان به شاخه طیبی مستعلوی فرقه اسماعیلیه متعلق‌اند و اصل و نسبی هندو دارند. هم‌اکنون این گروه اجتماعی در گجرات، بمبیٔی و هند مرکزی و نیز پاکستان ساکن‌اند و در فعالیت‌های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی حضور دارند. طبق برخی سرشماری‌ها اکنون حدود یک ملیون و پانصد هزار نفر بهره (عمدتاً داودی) در جهان وجود دارند.

بُهره ها به نماز، زکات، روزه، حج و ولایت اهمیت بسزایی داده و مثل دیگر مسلمانان ، مقید به انجام آن هستند. اذان آنها مثل أذان شیعیان است اما مانند سنیان وضو می‌گیرند. با تحقیقاتی که از گذشته این گروه بدست آورده ام ، آنان در دوران حکومت مغول ها در هند ، دچار فشار فراوانی قرار گرفته وبسیاری از بهره ها را به عنوان شیعه ، کشتند . از این رو واز بیم شناسایی ، به دستور رهبران خود در آن هنگام ، موظًف به خواندن نماز به سبک سنًی ها شدند که تا کنون هنوز ادامه دارد. مکانهای عبادت آنها به جماعت خانه معروف است. نماز جمعه را برگزار نمی‌کنند. آنها از طرق متفاوتی مقداری از مال خود را در راه مذهب خویش صرف می‌کنند. ماه رمضان در نزد آنها همواره سی روز بوده و شب ۲۷ رمضان شب قدر است، اما به شبهای ۱۷، ۱۹ و ۲۱ نیز احترام خاصی قائل هستند. سفر به مکه، مدینه، نجف، کربلا، قاهره و اماکنی که امامانشان مدفونند از مراسم‌های عبادی- زیارتی آنهاست. عزاداری محرم و جشن عید غدیر نیز از مهمترین مراسم‌های آنان بشمار می رود.

بهره‌های داوودی از  یک نوع زبان گجراتی که آکنده از واژه‌های عربی ونیز اردو است و به خط عربی نوشته می‌شود، به کار می‌برند. این زبان به زبان دعوت شهرت دارد وتنها افراد طائفه آن را در میان خود بکار می گیرند بطوری که دیگران متوجه معنای گفتار آنان نمی گردند.
آنان بسیاری از آداب و رسوم هندوها را در مراسم ازدواج و دیگر آیینهای خویش رعایت می‌کنند، ولی به طور کلی جماعت اسماعیلیان داوودی از فقه فاطمی، آن گونه که در کتاب دعائم الاسلام قاضی نعمان (متوفی ۳۶۳ هـ ق) آمده است، پیروی می‌کنند. بسیاری بر این اعتقادند که قاضی نعمان دارای مذهب شیعه إثنی عشری بوده لیکن برای جذب این طائفه به فقه جعفری ، اعتقاد خویش را پنهان نگاه داشته است واز این رو ملاحظه می کنیم که بسیرری از مبانی فقه آنان به فقه جعفری تفاوتی ندارد.

 بهره‌های داوودی انزواگرا هستند . مردان و زنان آنها لباس خاصی بتن می‌کنند که ( فتا ) نام دارد و با افراد خارج از جماعت خود ازدواج نمی‌کنند و ادبیات خود را نیز در نهان حفظ می‌کنند و حتی خود داوودیان بدون اجازۀ داعی مطلق نمی‌توانند به کار تحقیق در متون اسماعیلی که در کتابخانه‌های شخصی و یا کتابخانۀ مرکزی جماعت داوودی در سورات محفوظ است، بپردازند. در سال ١٣٩٢ شمسی هنگام بازدید از دانشگاه وکلاسهای متعدد آن در سورات ، از این کتابخانه مجلل دیدن کرده وکتابهای کهن فراونی از این طائفه در آن به چشم می خورد.

داعی مطلق در صدر تشکیلات دعوت داوودی قرار دارد. داعی که «سیدنا صاحب» خطاب می‌شود، در واقع جانشین امام غایب اسماعیلیان مستعلوی ـ طیبی به شمار می‌آید. داعی با نص داعی پیشین منصوب می‌گردد و پس از آن معصوم شناخته می‌شود. داعی مطلق با کمک دستیارانی که خود انتخاب می‌کند، بر تمامی شئون جماعت داوودیان ،  ریاست و نظارت مطلق دارد. مقر داعی مطلق در بمبئی موسوم به «الدعوةالهادیه» در محلی است به نام «بدری محل»، ولی پایگاه مرکزی دعوت داوودی در سورات قرار دارد. در هر دو مکان، به خصوص سورات، مجموعه‌های نفیسی از دست نوشته‌های اسماعیلی وجود دارد که زیر نظر مستقیم داعی است. دستیار اصلی داعی که «ماذون» خوانده می‌شود، از میان خویشان نزدیک او انتخاب می‌گردد و معمولا به مقام داعی مطلق می‌رسد. داعی همچنین یک نفر از میان بستگان خود با عنوان «مکاسر» انتخاب می‌کند که نقش دستیار اصلی «ماذون» را به عهده می‌گیرد. پس از ماذون و مکاسر، مشایخ قرار دارند که معمولا ۱۸ نفرند و از میان اعضای دانشمند جماعت بهره‌های داوودی برگزیده می‌شوند و در مراکز عمدۀ داوودی خدمت می‌کنند. مرتبۀ بعدی «عامل» است که برای جماعت داوودی با بیش از ۵۰ خانوار گسیل می‌شود. وظیفۀ او اجرای مراسمات دینی و جمع آوری وجوه مختلف مذهبی و هدایا برای داعی مطلق است. عامل از هر فرد داوودی که به ۱۵سالگی برسد، برای امامان طیبی و داعیان آنها دربارۀ رعایت «میثاق» بیعت یا «عهد الاولیاء» سوگند اخذ می‌کند. این عهد را بزرگسالان داوودی نیز هر سال در هجدهم ذیحجه، روز عید غدیرخم، تجدید می‌کنند.

بیش از چهار پنجم بهره های داوودی در هند زندگی می‌کنند. بهره‌ها از دو گروه اجتماعی تشکیل شده‌اند که اعضای گروه بزرگتر به طبقه بازرگانان تعلق دارند و اسماعیلی مذهب‌اند، و افراد اقلیت عمدتاً کشاورز و پیرو مذهب اهل سنت‌اند. اینان گروههایی هستند که با فشار وشکنجه حکومتهای سنی هند ، در قرنها پیش ودر دوران حکومت مغولان ، مجبور به دست کشیدن از مذهب خود شده اند که البته در ظاهر نماد سنًی داشته امًا در حقیقت ، از فقه فاطمی پیروی می کنند.

بیش از نیمی ‌از بهره‌های داودی هند در گجرات زندگی می‌کنند و بقیه اغلب در شهر بمبئی (حدود ۰۰۰، ۶۰ تن) و هند مرکزی سکونت دارند.

خارج از هند، بیشترین تعداد بهره‌های اسماعیلی (داودی) در پاکستان به سر می‌برند. آنها حدود ۰۰۰، ۳۰ تن‌اند که عمدتاً در شهر کراچی زندگی می‌کنند. گروههای تجارت پیشه کوچکی از بهره‌های داودی نیز در سری لانکا، و سواحل جنوبی خلیج فارس اقامت دارند. در دهه‌های اخیر، شماراندکی از بهره‌های اسماعیلی به اروپا و امریکا مهاجرت کرده‌اند. بزرگترین اجتماع بهره‌های اسماعیلی، بعد از هند و پاکستان، در کشورهای شرق افریقا، تانزانیا، کنیا، و اوگاندا (حدود ۰۰۰، ۲۰ تن) زندگی می‌کنند. بهره‌های اسماعیلی و خوجه‌های نزاری ـ اسماعیلی از جمله نخستین گروههای آسیایی بودند که در قرن سیزدهم/ نوزدهم و اوایل قرن چهاردهم/ بیستم به شرق افریقا مهاجرت کردند. بهره‌های مقیم شهرهای افریقای شرقی از آغاز در محله‌های جداگانه می‌زیسته‌اند و آداب و رسوم و مراسم مذهبی خاص خود را داشته‌اند.

داعی مطلق بهره‌های داودی در صدر تشکیلات دعوت ‌این فرقه قرار دارد. وی، که در واقع جانشین امام مستور اسماعیلیان طیبی ـ مستعلوی محسوب می‌شود، با نصّ داعی قبلی منصوب می‌شود و او را معصوم می‌دانند. داعی مطلق، با کمک دستیارانی که خود برمی‌گزیند، با خودمختاری مطلق بر تمام وجوه زندگی جامعه داودیان ریاست و نظارت دارد. داعی مطلق را معمولاً «مُلاجی صاحب» یا «سیدناصاحب» خطاب می‌کنند. مقر داعی مطلق در بمبئی است و موسوم به بَدری محل. هر چند پایگاه مرکزی دعوت داودی در سورات قرار دارد، در هر دو مکان، خاصه در سورات، مجموعه‌های جامع و نفیسی از کتب خطی اسماعیلی هست که زیر نظر مستقیم داعی قرار دارد.

بهره ‌ها در بازسازی برخی زیارتگاه‌های شیعه و نصب ضریح بر آنان در کشورهای عراق ، ( بر قبر مطهر امیر المومنین ع ، وحضرت اباعبد الله ع ) سوریه، اردن مصر و فلسطین اهتمام ویژه‌ای دارند.

بهره‌ها در آثار خود، از تزئینات و عناصر مرتبط با هنر و معماری اسلامی سبک هندی و دوره فاطمی مصر استفاده کرده‌اند.

نمونه آن را در مسجد کوفه مشاهده می کنیم.

اکنون دکتر مفضًل سیف الدین ، پنجاه و سومین  داعی بهره های داوودی ، رهبری مذهبی این گروه را بر عهده دارد که به سلطان بهره ها شهرت یافته است.

نامبرده که در حدود ٦٨ سال سنً دارد از فعالیت وتلاش چشمگیری برخوردار بوده وهمواره در رسیدگی  به جمعیت بهره های جهان ، روزانه در حرکت از  مکانی به مکان دیگر است واین کوچکترین ومنظم ترین فرقه مذهبی را به یک خانواده منسجم با یکدیگر ، تبدیل کرده است.

به بیانی دیگر طائفه بهره ها کوچکترین ومنظًم ترین گروه مذهبی جهان بشمار می آیند.

شیعیان إثنی عشری ، این گروه مذهبی را همچون زیدیه وجز اینها ، از خانواده خود بشمار می آورند .

مراسم عزای این فرقه در محرم ، بسیار گسترده وحزین است که تو گویی در مجالس عزای حضرت در نجف وکربلا وایران حضور داری.

بهره ها ، پس از هر فریضه نماز ، چند بار کوبیدن برسینه خود در عزای سالار شهیدان را تکمیل کننده نماز خویش بشمار آورده ودر صورت عدم انجام این کار ، نماز آنان کامل بشمار نمی آید.

گفتنی است که  ، تمامی فرقه های شیعه قائل به امامت و خلافت بلافصل حضرت امام علی علیه السلام پس از پیامبر صلی الله علیه و آله هستند. وجوب تعیین امام از جانب خدا، عصمت انبیاء و امامان از گناهان کبیره و صغیره، و اعتقاد به تولی و تبری از اعتقادات مشترک تمام فرقه های تشیع است ، در پایان شیعیان اثنی عشری امید آن دارند که دیگر فرقه های موجود در شیعه ، همچون زیدیان ، و بهره ها ، و واقفیه ، وآقا خانی ها  ، وسلیمانی ها ونزاریه وجز اینها به شیعیان إثنی عشری از نظر اعتقاد به امامان معصوم دوازده گانه دست یابند ودر میان دیگر گروههای مسلمان ، به فرقه وگروه ناجیه انشاء الله بپیوندند.

* عضو فرهنگستان علوم پزشکی ایران
* منتشر شده در کانال تلگرام نویسنده . ۱۲ تیر ۱۳۹۹