اتحادیه اروپا به دنبال بروزرسانی سیاست‌ها در اقتصاد دیجیتال

به گزارش خبرنگار مهر، رضا قاسمی‌پور، پژوهشگر تنظیم‌ بازار و رقابت سازمان تنظیم مقررات رسانه های صوت و تصویر فراگیر در یادداشتی که در اختیار خبرگزاری مهر قرار داده به موضوع بروزرسانی سیاست های رقابتی در حوزه اقتصاد دیجیتال و پلتفرمهای اینترنتی اتحادیه اروپا و فرانسه پرداخته است.

متن این یادداشت به شرح زیر است:

«روز پنج شنبه ۱۱ ژوئن وبیناری توسط کمیسیون تنظیم گری اروپا برگزار شد که موضوع مقررات رقابت در اقتصاد دیجیتال با تمرکز بر نقش شرکت های بزرگ یا اصطلاحا «بیگ تک‌ها» در این حوزه مورد بحث قرار گرفت. در ابتدا نیکولاس پتیت استاد حقوق رقابت در موسسه دانشگاهی اروپا   آخرین کتاب خود  را ارائه داد. مهمان دیگر این وبینار ایسابلا دِ سیلوا رئیس مرکز رقابت فرانسه بود. این برنامه ترکیبی از ارائه آخرین یافته های آکادمیک در حوزه اقتصاد دیجیتال و بیان چالش های روز سیاست گذاری در این حوزه بود. پیچیدگی بازار در اقتصاد دیجیتال و لزوم بازتعریف مفاهیم اقتصادی همچون «تعریف بازار» ، «قدرت بازار »، «تسلط » و ... موضوعاتی بودند که هر دو بر آن تاکید جدی داشتند. اقتصاد پلتفرمی و دیجیتال به دلیل ماهیت خاص آن از جمله وجود «اثر شبکه ای » باعث شده تا معیارهای کلاسیک تعریف و قدرت بازار در این فضا کارا نباشند. 

یکی از نکات اصلی ارائه پتیت بحث پویایی بازار در اقتصاد دیجیتال بود. تغییر و تحول در این بازار و شرکت های فعال در آن به حدی است که قانون گذار بعضا نمی تواند پابه پای این شرکت ها پیش رود. برای مثال شرکتی مانند آمازون از یک خرده فروشی در حوزه کتاب شروع کرد ولی در طی زمان خدمات خود را بسیار وسیع تر کرده و در حوزه های زیادی فعالیت میکند. به عبارت دیگر می توان گفت که این بازار دارای عدم قطعیت زیادی می باشد؛ به نحوی که فراز و فرودهای این بازار حتی شرکت های بزرگ را می‎تواند در مدت زمان کوتاهی از عرصه خارج سازد(مانند آنچه درباره شرکت نوکیا رخ داد).

یکی از نکاتی که شرکت کنندگان بر آن متفق بودند آن بود که ساختار بازار در اقتصاد دیجیتال به گونه ای است که معمولا یک شرکت در یک حوزه به انحصار یا قدرت بازاری بالایی دست می‌یابد  و با سایر شرکت ها در حوزه های دیگر به رقابت می پردازد. برای مثال هرکدام از شرکت های گوگل، فیسبوک در حوزه اصلی خود که موتور جست وجو و رسانه های اجتماعی است، انحصار داشته و قدرت اصلی بازار است اما در بازاری مانند رایانش ابری میان شرکت های مختلف رقابت وجود دارد. 

نکته پایانی پتیت ارائه رویکردهای مختلف در بحث تنظیم گری شرکت های بزرگ حوزه اقتصاد دیجیتال بود. در تنظیم‌گری شرکت ها در اقتصاد دیجیتال دو رویکرد وجود دارد. رویکرد اول مبتنی بر تسهیل ورود افراد تازه به بازار و تلاش در جهت زیادکردن بازیگران بازار در جهت ایجاد رقابت و بهبود خدمات در بازار می باشد. رویکرد دوم اما هدف خود را جلوگیری از بروز رفتارهای مخل رقابت و سوءاستفاده از شرایط مسلط، توسط قدرت بازار می گذارد. اقتصاد دیجیتال به گونه ایست که به دلیل وجود اثر شبکه ای به ناچار شرکت های بزرگی در هر حوزه شکل خواهند گرفت؛  زیرا بزرگ شدن یک شرکت همراه با توانایی بیشتر برای جذب مخاطب جدید بوده است. به همین دلیل رویکرد اول در تنظیم گری بازارها در اقتصاد دیجیتال کارآمد نبوده و رویکرد دوم باید دنبال شود. به عبارت دیگر تنظیم گر باید مراقب این باشد که بازار اصطلاحا (تیپد ) نشود، حالتی که در آن یک بازیگر به دلیل داشتن سهم بازار زیاد و مطمئن بودن از حفظ سهم خود تلاش چندانی برای نوآوری و بهبود کیفیت خدمات خود نمی کند. 

خانم دِ سیلوا با تکمیل بحث فوق به ارائه چالش های عملی در مرکز رقابت فرانسه در حوزه تنظیم گری در اقتصاد دیجیتال پرداخت. به اعتقاد وی یکی از چالش های اصلی تنظیم گری در حوزه دیجیتال، تغییر پارادایم هاست به نوعی که ادبیات اقتصاد کلاسیک دیگر پاسخگوی شرایط فعلی نیست؛ «امروز ما در یک نقطه بسیار مهمی قرار داریم و باید متناسب با شرایط جدیدی که به وجود آمده است، مطالب به روزی تولید کنیم». برای مثال در تعریف قدرت بازار دیگر نمی توان تنها به معیارهایی مانند سهم بازار توجه کرد؛ بلکه شرایط جدید پیچیدگی هایی دارد که تعاریف و معیارهای دقیق تری را می‌طلبد. 

با توجه به مطالبی که بیان شد یکی از موضوعاتی که هم اکنون در دستور کار مرکز رقابت فرانسه قرار دارد ارائه «تعریف بازار» در فضای اقتصاد دیجیتال است؛ چراکه تعریف بازار نقطه شروع ارزیابی سهم بازار شرکت هاست و تعریف دقیق آن اهمیت بسیار دارد. مشابه چنین چالشی را نیز در قانون رقابت ایران یعنی قانون اجرای سیاست‌های اصل ۴۴ مشاهده می‌کنیم که تعریف بازار متناسب با عصر اقتصاد صنعتی نه اقتصاد دیجیتال. در عصر اقتصاد صنعت و کارخانه، هر صنعت محصول مشخص و عمدتا ملموسی دارد که در یک محدوده جغرافیایی معین به فروش می‌رسد ولی در اقتصاد دیجیتال نگاه سنتی به محصول یا خدمت به همراه محدوده جغرافیایی برهم خورده است.»