کتاب‌هایی که در دوره‌های بی‌ثباتی محبوب می‌شوند
بی بی سی فارسی
در گذشته پس از جنگ‌ها و دوره‌های رکود کتاب‌های گوناگون، از داستان‌های تاریخی گرفته تا رمان‌های جنایی، با استقبال روبرو شده اند. چگونه آن‌چه می‌خوانیم کمک می‌کند که با دوران بی‌ثباتی کنونی بهتر مواجه شویم؟
در سال ۱۹۴۴رمانی در ایالات متحده انتشار یافت که به پرفروش‌ترین کتاب داستانی آن دهه بدل شد. در این دوره تاریخی مهم، هنگامی که جهان درگیر جنگ جهانی دوم بود، کدام شاهکار ادبی می توانست چنین غوغایی بر پا کند؟ رمان عاشقانه-تاریخی امبر برای همیشه، به قلم نویسنده تقریبا فراموش شده کاتلین وینزور، نه تنها در امریکا که در ۱۵ کشور دیگر نیز پرفروش بود. این اثر، که در دوران بازگردانی پادشاهی انگلستان و جنگ داخلی در قرن هفدهم می‌گذرد، به داستان دختر شانزده‌ساله‌ای می‌پردازد که معشوقه چارلز دوم است. امبر برای همیشه الگویی شد برای بسیاری از داستان‌های تاریخی عاشقانه.
این رمان در حالی با موفقیت روبه‌رو شد که در چهارده ایالت امریکا ممنوع شده بود. محتوای تحریک‌آمیز آن دادستان کل ماساچوست را به این نتیجه رسانده بود که " در این کتاب اشاره‌ها به سینه زنان و دیگر بخش‌های بدن آن‌ها چنان زیاد بود که من قید شمردن‌شان را زدم. " با نگاهی به گذشته، شگفت‌انگیز به نظر می‌رسد که چگونه در یکی از پرآشوب‌ترین سال‌های قرن بیستم، خوانندگان در سراسر جهان مجذوب رمانی عاشقانه و اروتیک شده بودند؛ کتابی که اکنون جزو آثار فراموش شده است.
در واقع با توجه به دوران آشفته کنونی جالب است بدانیم که تعطیلی، قرنطینه و روزگار بی‌ثبات چه تاثیری بر عادات خواندن می‌گذارد. دو پرسش در پیش است: در دوره تعلیق، بیشتر یا کم‌تر از گذشته می‌خوانیم؛ و این که چه نوع آثار و عناوینی را ترجیح می‌دهیم؟ آیا وقت آن است که سرانجام به سراغ آثار کلاسیک فراموش‌شده و خاک‌گرفته، همچون جنگ و صلح، برویم، یا برای تسکین رمان‌های سرگرم‌کننده، مثلا اروتیک، را انتخاب می‌کنیم؟
به دنبال تعطیلی در سراسر انگلستان و ایالات متحده و حدود ۱۰۰ کشور در سطح جهان، کتابفروشیها به صورت آنلاین به کار ادامه می‌دهند. از آن‌جا که نیلسن بوک اسکن، منبع رسمی بررسی و آمار کتاب در انگلستان، در تعطیلی‌های اخیر انتشار داده‌ها را متوقف کرد، هنوز راهی برای آگاهی از تأثیر واقعی ویروس کرونا بر کسب‌وکار کتاب وجود ندارد. موسسه کتاب فابر اعلام کرده که فروش کتاب چاپی‌اش از زمان تعطیلی کتابفروشیها ۷۰-۶۰ درصد کاهش یافته است. بر اساس آمار و ارقام منتشرشده از سوی مرکزی دیگر، ان‌پی‌دی بوک‌اسکن، فروش چاپی‌شان همچنان باثبات است؛ شاید به این دلیل که آمازون سهم بیش‌تری در این موسسه دارد. به‌هرحال انتظار می‌رود تأثیر کوید-۱۹ در آینده بیشتر آشکار شود.
رونق مطالعهالبته در دوران کنونی قابلیت حیاتی کتاب در بردن خوانندگان به دنیایی دیگر جز جهان واقعی، هیچ‌گاه این اندازه مهم نبوده است. صرف نظر از فروش کتاب چاپی، به نظر می‌رسد در حالی که مردم در حال کشمکش با محدودیت‌های تازه اند، مطالعه رونق گرفته است. طبق تحقیقات جدید موسسه خیریه ریدینگ ایجنسی تقریباً یک سوم مردم انگلستان در دوران قرنطینه بیشتر مطالعه می‌کنند. عطش کتاب به ویژه در میان گروه سنی ۱۸ تا ۲۵سال بسیار شدید بوده است.
به نظر می‌رسد در انگلستان خرید کتاب درست پیش از تعطیلی، هنگامی که دولت هنوز فروشگاه‌های غیر ضروری را تعطیل نکرده، بسیار رونق داشته است. جیمز دونت، مدیر اجرایی كتاب‌فروشان واتراستونز، تایید كرد:" با فروش بزرگی مانند ایام کریسمس مواجه بودیم. انگار مردم همان‌طور که به فکر ذخیره مواد غذایی بودند می‌خواستند اطمینان یابند که پیش از آغاز تعطیلی‌ها به اندازه کافی کتاب ذخیره کرده‌اند."
اگر مطالعه افزایش یافته است، پرسش این است که چه کتاب‌هایی بیشتر خوانده می‌شود؟ براساس بررسی ریدینگ ایجنسی، آثار کلاسیک و رمان‌های جنایی بیش از دیگر آثار انتخاب می‌شوند. بر پایه اعلام نیلسن بوک اسکن، کتاب‌های داستانی فروش غیرمنتظره‌ای داشته‌اند و برای اولین بار پس از ژوئیه ۲۰۱۸ از کتاب‌های غیرداستانی پیشی گرفته‌اند.
اکنون به این بپردازیم که خوانندگان چه نوع داستان‌هایی را برمی‌گزینند؟ به نظر می‌رسد تمایلی فوری و آشکار به روایت‌هایی دیده می‌شود که به گونه‌ای واقعیت فعلی را منعکس می‌کنند. کیرا اُبراین، کارشناس داده‌های کتاب، میگوید:" فروش رمان طاعون نوشته آلبر کامو و روزنوشت‌های طاعون اثر دنیل دفو افزایش یافته است." رمان کامو که در ۱۹۷۴ نوشته شده است، یک هفته پیش از آغاز تعطیلی‌ها در انگلیس، هزار و ۵۰۴ نسخه فروخت، در حالی که در ژانویه در هفته در حدود ۵۵ نسخه فروخته می‌شد. جالب است که کتاب محبوب دوره جنگ جهانی دوم، امبر برای همیشه، با هر دو اثر نسبتی پیدا می‌کند. رمان بیماری همه‌گیری را در پس‌زمینه داستان قرار داده است. ایلین شووالتر در گاردین درباره آن نوشته است:" چیزی که در این کتاب برایم بسیار جذاب بود سکس نبود، طاعون خیارکی بود." از سوی دیگر روزنوشت‌های دفو از سال طاعون نیز منبع اصلی و محوری کتاب امبر برای همیشه به شمار می‌آید.
حق نشر عکس Getty Images Image caption رمان آینه و نور نوشته هیلاری منتل تسلابخشی داستان‌های تاریخیاخیرا داستان‌های تاریخی نیز بسیار پرطرفدار بوده‌اند. بخشی از این استقبال، دست کم در انگلستان، از پی انتشار رمان آینه و نور نوشته هیلاری منتل پدید آمد. اثر اخیر رمانی اروتیک است که در دوره تودور در انگلستان می‌گذرد واز شخصیت‌های تاریخی آن می‌توان به هنری هشتم و کرامول اشاره کرد. به طور کلی چنان که آمار نیلسن بوک اسکن نشان می‌دهد، داستان‌های تاریخی هم از نظر تعداد و هم ارزش فروش (قیمت) رشدی بزرگ داشته‌اند. آینه و نور ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار پاوند فروخت و به پرارزش‌ترین کتاب از جنبه فروش بدل شد.
در ایالات متحده نیز این کتاب هفت هفته در فهرست پرفروش‌ترین داستان‌های نیویورک‌تایمز بوده است. این نکته نیز جالب توجه است که یکی از کتاب‌های پرفروش‌اخیر در این کشور، رمان تاریخی دیگری است به نام جایی که خرچنگ‌ها آواز می‌خوانند به قلم دلیا اونز، که در بخشی از آن به پرونده قتلی در ۱۹۶۹ می‌پردازد. این اثر مدت‌ها بر صدر پرفروشهای نیویورک تایمز و نیز آمازون نیز تکیه زد و بیش از ۶۰۰ هزار نسخه هم در انگلستان فروخت.
برخی کارشناسان معتقدند که ژانر تاریخی می تواند در دوره‌های عسرت و سختی رونق پیا کند، زیرا خوانندگان مضطرب با ساختار داستان‌گویی سنتی و حضور خیالی در گذشته آرامش می‌یابند.اما پترسون، کارگزار ادبی موسسه ایتکین الکزاندر، میگوید:" به نظرم مخاطبان به داستان‌پردازی کلاسیک و روایت‌هایی که در جهان‌های دیگر، به‌ویژه در گذشته، می‌گذرد بسیار گرایش دارند. در نظر خوانندگان چنین داستان‌هایی آسان و روان پیش می‌روند؛ به خوبی شروع می‌شوند، به سهولت به میانه می‌رسند و به درستی پایان می‌یابند." گرچه تفاوت کیفیت ادبی اثری همچون آینه و نور با داستانی مانند امبر برای همیشه، فارغ از فروش بسیار هر دوی آن‌ها، بحثی جداگانه می‌طلبد، در مجموع می‌توان گفت که پس‌زمینه تاریخی گسترده در داستان موجب احساس فراغت مخاطبان می‌شود. تجربه وینزور، نویسنده امبر برای همیشه، نیز در دوران بی‌ثباتی جنگ قابل توجه است؛ او در سال‌هایی که همسرش به جنگ رفته بود، صدها کتاب خواند و به این ترتیب برای نوشتن آمادگی پیدا کرد.
افزون بر این، داستان‌های تاریخی می‌توانند منظری در اختیار خواننده قرار دهند که از طریق آن به جامعه از فاصله دورتر بنگرد و به تغییرات اجتماعی ترغیب شود. همان‌گونه که شووالتر یادآوری می‌کند، شخصیت امبر، قهرمان کتاب امبر برای همیشه، در دوره جنگ جهانی دوم و روزگار آن ناآرامی‌ها برای مخاطبان بسیار الهام‌بخش بود. او میگوید:" این رمان در دوران تحولات اجتماعی در انگلستان، آغاز به کار دولت رفاه و نیز از میان رفتن اخلاقیات اجتماعی و خانوادگی منتشر شد. خوانندگان وینزور که اکثریت آن‌ها زن بودند ، با زندگی فاجعه‌بار امبر آشنا شدند و استقامت او را در دوران سختی تحسین کردند." الکس پرستون، نویسنده و منتقد، معتقد است که در مواقع آشفتگی‌های بزرگ اجتماعی، افراد برای آموختن درس‌هایی که به کار امروز بیاید به گذشته باز می‌گردند. او توضیح می‌دهد:" مثلا در رکود اقتصادی سال ۲۰۰۸ مردم می‌خواستند بدانند که پیش‌تر دیگران با سختی‌ها و مصائبی از این دست چگونه دست و پنجه نرم کرده‌اند. کتاب راه و رسم زندگی ما نوشته آنتونی ترولوپ، که اولین بار در سال ۱۸۷۵ منتشر شد، چنین تجربه‌ای را در اختیار خوانندگانش قرار داد. اثری مسحورکننده و خارق‌العاده که به رواج فرهنگ طمع و سودجویی اقتصادی می‌پردازد."
حق نشر عکس Getty Images فانتزی‌های پس از دوران بیثباتیداستانهای جنایی در دوره‌های سختی برای خوانندگان فراغت به ارمغان آورده‌اند. پس از رکود اقتصادی سال ۲۰۰۸، این ژانر رونق بیش‌تری پیدا کرد. فروش سالانه داستان‌های جنایی در انگلستان در سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۰ نزدیک به ۱۲ درصد افزایش یافت. برپایه گفته‌های اُبراین کتاب‌های دختری با خال‌کوبی اژدها به قلم استیگ لارسن، نماد گمشده نوشته دن براون و کی خبرهای خوش می‌رسد؟ اثر کیت اتکینسون از پرفروشهای این ژانر در آن سال‌ها بودند.
تام تیونن، سرویراستار موسسه انتشارات بوک‌سلرز، میگوید:" فکر می‌کنم در دوران رکود اقتصادی خوانندگان از کتاب‌های جنایی و آثاری که در آن‌ها توطئه‌های گسترده یا سوء‌استفاده شرکت‌های بزرگ مطرح می‌شد، استقبال می‌کردند. وام‌ها و به دنبال آن خانه‌های مردم ناگهان به خطر افتاده بود و این نگرانی آن‌ها را به خواندن آثاری از این دست ترغیب می‌کرد. جدا از هیجانی که در این آثار سبب تسکین مخاطب می‌شود، برقراری عدالت در پایان و مجازات مجرم به خواننده آرامش می‌بخشد."
ژانر دیگری که در آینده نزدیک باید از رونق آن خبرهایی شنید، عاشقانه گوتیک است. برخی معتقدند موفقیت فوق‌العاده و غافلگیر‌کننده رمان‌های گرگ‌و میش و پنجاه طیف گری در پی آخرین رکود اقتصادی، به دنبال میل خوانندگان به سرگرمی با خیال‌پردازی‌های غریب و نامعمول پدید آمد. این کتاب‌ها حواس خوانندگان را از سختی‌های زندگی منحرف می‌کرد. اُبراین معتقد است:" فکر می‌کنم رونق رمان‌های گرگ‌ومیش و دیگر عاشقانه‌های ماوراء‌الطبیعه‌ای به این دلیل بود که خوانندگان بزرگ‌سال می‌خواستند به دوران کودکی و نوجوانی پناه ببرند."
درباره انواع کتاب‌هایی که در در روزگار پساکرونا منتشر خواهند شد چه پیش‌بینی می‌توان کرد؟ این بحران یک‌شبه از میان نمی‌رود و عوارض آن بسیار گسترده خواهد بود. اُبراین توضیح می‌دهد:" به نظرم در کوتاه‌مدت، به ژانرهایی که موجب گریز از واقعیت و فراغت و تسکین شوند بیشتر پرداخته خواهد شد. البته در بلندمدت باید منتظر بمانیم و ببینیم چه پیش خواهد آمد. شاید مانند رکود دهه ۱۹۳۰ با دو گرایش مواجه شویم؛ آن رکود هم موجب رواج داستان‌های عامه‌پسند شد و هم به رونق رمان‌های بزرگ واقع‌گرا انجامید."
با این حال ممکن است چندین سال به داراز کشد تا رمانی برجسته با الهام از ماجرای کرونا نوشته شود. هنوز به زمان نیاز داریم تا بتوانیم رویدادهایی را که بر ما گذشته به روشنی دریابیم و تجزیه و‌تحلیل کنیم. اُبراین می‌افزاید:"وقتی به بازنمایی این دوران در آینده فکر می‌کنم به یاد فیلم‌هایی می‌افتم که پس از جنگ جهانی اول ساخته شدند. در ده سال اول مردم اصلا دوست نداشتند درباره این جنگ بخوانند." دیوید کینستون، تاریخ‌دان اجتماعی، درباره انعکاس جنگ جهانی اول در کتاب‌ها میگوید:" پس از گذشت حدود یک دهه، آثاری همچون خاطرات یک افسر پیاده‌نظام اثر زیگفرید ساسون، بدرود با همه نوشته رابرت گریوز و در جبهه غرب خبری نیست به قلم اریش ماریا رمارک پدید آمدند."
آیا درک مردم از ادبیات تغییر خواهد کرد؟جدا از بحث ژانر داستان‌ها در آینده، آیا درک نویسندگان و خوانندگان از ادبیات تغییر خواهد کرد؟ مارینا وارنر، نویسنده و رئیس انجمن سلطنتی ادبیات، معتقد است که فاصله‌گرفتن از "فرهنگ دفترداری" و رواج کار از راه دور از طریق اینترنت می‌تواند به دموکراتیک‌سازی دنیای نخبه نشر بیانجامد و افراد غیرنخبه هم بتوانند از طریق فضای مجازی به کار نشر بپردازند. بدین‌سان طیف گسترده‌ای از کتاب‌ها در اختیار مخاطب قرار خواهد گرفت. او میگوید:" اکنون همه در خانه‌ها محصور و در بند هستیم، اما دنیای اینترنت بدون مرز است؛ این تضاد عجیب می‌تواند به تغییر نشر کمک کند."
در همین حال، وقتی به آثار غیر داستانی می‌رسیم، رابرت کسکی، کارگزار ادبی، بر این باور است که با توجه به تغییر شرایط جهانی شاید شاهد تجدید حیات چاپ مطالب در قالب کوچک و مختصر جزوه باشیم، که نخستین بار در ناآرامی های سیاسی قرن شانزدهم پدید آمد:" به نظرم مردم به دنبال خواندن مطالب به روشی متفاوت خواهند بود و فکر می‌کنم قالب جزوه- طولانی‌تر از مطالعه‌ای کوتاه و کوتاه‌تر از یک کتاب-رایج شود."
از جانب دیگر، جیمز دونت معتقد است كه با توجه به این که فروش کتاب‌های شعر در چند سال گذشته نرخی صعودی داشته، ممكن است در روزگار تشویش مردم به شعر، که تامل بیشتر می‌طلبد، روی بیاورند. در سال ۲۰۱۸ برای دومین سال متوالی فروش آثار شعر بیش از ۱۲ درصد رشد داشته است. او شرح می‌دهد: "خوانندگان در چنین مواقعی از كتاب‌های تأمل‌برانگیز استقبال می‌کنند. به نظر می‌رسد بعد از یازده سپتامبر و نیز دیگر دوره‌های بحران علاقه به شعر در نزد خوانندگان بیشتر شد." استیون پیج، مدیر اجرایی موسسه فابر، نیز افزایش فروش اشعار از جمله آریل، مجموعه شعر سیلویا پلات (نسخه ۱۹۶۵) را تایید می‌کند.
در مجموع، گرچه پیش‌بینی آینده ادبیات از اهمیت برخوردار است، مهم‌ترین نگرانی در حال حاضر ادامه کار کتابفروشیها و صنعت چاپ و نشر است. خوانندگان هنوز نمی‌توانند برای خرید کتاب به فروشگاه‌‌ها بروند، اما با سفارش آنلاین می‌توانند از این کسب‌وکار حمایت کنند.
بیشتر بخوانید:
- شکسپیر و شرکا؛ 'مشهورترین' کتاب‌فروشی جهان در پاریس
- ادبیات جهان در ۲۰۱۹ ، سالی که کوندرا دوباه شهروند چک شد و بوچانی از مانوس رفت
- جایزه نوبل ادبی در دستان توکارچوک و هاندکه
- آلبر ممی؛ علیه استعمار و ناامید از استقلال
- مارگارت آتوود و انتشار ادامه سرگذشت 'ندیمه'
منبع خبر: بی بی سی فارسی 
اخبار مرتبط: کتاب‌هایی که در دوره‌های بی‌ثباتی محبوب می‌شوند
حق کپی © ۲۰۰۱-۲۰۲۴ - Sarkhat.com - درباره سرخط - آرشیو اخبار - جدول لیگ برتر ایران
