ردپای هیجان‌ها را در اوج استدلال نیز می‌توان دنبال کرد

به گزارش خبرگزاری مهر، پنجمین قسمت از فصل دوم برنامه تلویزیونی «چراغ مطالعه» شب گذشته، شنبه ۴ مردادماه ۱۳۹۹ از شبکه چهار سیما پخش شد. در این برنامه کتاب «وقتی هیجان‌ها رَم می‌کنند» با حضور سید محسن فاطمی، نویسنده اثر نقد و بررسی شد.

سید محسن فاطمی در ابتدا گفت: چند نگاه راجع به هیجان‌ها در انسان وجود دارد. یکی نگاه فیزیولوژیک که به تغییرات بدن توجه می‌کند. دو بعد در اینجا وجود دارد که یکی مربوط به قشر مخ و دیگری مربوط به آمیگدال یا بادامه مغز در سیستم لیمبیک است که مخصوصاً ترس به این قسمت مربوط است. وقتی هیجانی را تجربه می‌کنید سیستم سمپاتیک تحریک می‌شود و همراه با آن نوراپی‌نفرین ترشح می‌شود.

نویسنده کتاب «وقتی هیجان‌ها رَم می‌کنند» افزود: نگاه دوم نگاه شناختی است. انتظارها و تفسیرهای ما از هیجانات می‌تواند آثار مختلفی را ایجاد کند. مثلاً ممکن است شما یک هیجانی را ملال‌انگیز تفسیر کنید و کس دیگر بسیار متفاوت از شما آن را تفسیر کند. این موارد به تجربیات قبلی شما، چیدمان شخصیتی، میراث هیجانی، طرح‌واره‌های شما و این‌که این طرح‌واره‌ها در شما سازگار یا ناسازگار هستند، آموزش‌ و محیط بستگی دارند و در تفسیر شما تأثیر خواهند داشت.

استاد دانشگاه فردوسی مشهد ادامه داد: تئوری قاب یا چارچوب دراین‌باره می‌گوید قواعد ذهن شما و قاب شما در معنای هیجانات تأثیر دارد. ELM یکی از تئوری‌هایی است که بیان می‌کند شما درباره یک موضوع تفصیلی فکر می‌کنید یا حاشیه‌ای. آخرین نگاه در این زمینه تحت عنوان سیستم ۱ و سیستم ۲ بیان می‌شود. این‌که شما پدیده‌ای را بهار ببینید یا خزان به تفسیرها و نگاه شما و اسنادهای شما مربوط می‌شود که مولانا این نکته را این‌گونه بیان کرده است: ای برادر عقل یک‌دم با خود آر/ دم‌به‌دم در تو خزان است و بهار/ موج‌های تیز دریاهای روح/ هست صد چندان که بد طوفان نوح.

وی اضافه کرد: نگاه سوم نگاه رفتاری است. در این نگاه رفتارهای شما به عنوان یکی از شاخص‌ها مورد بحث قرار می‌گیرد. تغییرات رفتاری در بعد کلامی و غیرکلامی رخ می‌دهد. مثلاً طول‌موج صدای ما در شرایط هیجانی ممکن است تغییر کند. لبخند و یا نوع نگاه و حرکات چشم ما می‌تواند متأثر از هیجانات باشد. زبان بدن خودش را ذیل این بحث نشان می‌دهد. خشک شدن دهان، باز و بسته شدن مردمک چشم، ضربان قلب و ... از دیگر علائم رفتاری هستند. در آثار اورسون ولز می‌بینید که گاهی با یک حرکت دوربین به جای دیالوگ‌های متعدد شما را متوجه موضوعات مختلفی می‌کند.

کوروش علیانی، مجری کارشناس برنامه در ادامه گفت: وقتی کتاب شما را می‌خواندم از طرفی لذت شدید می‌بردم و از طرفی دچار سرگشتگی شدیدی می‌شدم. کتاب از موضوعات مختلف عبور می‌کند و گویی دارم از شهرهای مختلفی که شبیه هم نیستند عبور می‌کنم!

سید محسن فاطمی پاسخ داد: یکی از مباحث مهم این کتاب این است که حضور هیجان‌ها هم در تعامل‌های ساده و هم پیچیده و هم روابط مختلف انسان قابل درک هستند. پردازش و توزیع هیجان‌ها در بسترهای مختلف با مصداق‌های مختلف روبه‌رو هستند. یکی از نکاتی که در کتاب بیان می‌شود این است که حتی در اوج نگاه‌های استدلالی و منطقی، ردپای هیجان‌ها را می‌توان مشخص و روشن دنبال کرد و این مسئله در پدیده‌هایی مثل اقناع، مدیریت تعارض، مذاکره و ... از اهمیت زیادی برخوردار است. در آثار دیگری که بیشتر به انگلیسی چاپ شده‌اند بخش‌هایی که در این کتاب اشاره کرده‌ام را به صورت مبسوط توضیح داده‌ام.

وی سپس گفت: بخش قابل ملاحظه‌ای از بستر هیجان‌ها در ناهشیار ما وجود دارد. این نکته را مولانا به زیبایی بیان کرده است: چون کسی را خار در پایش جهد/ پای خود را بر سر زانو نهد/ وز سر سوزن همی جوید سرش/ ور نیابد می‌کند با لب ترش/ خار در پا شد چنین دشواریاب/ خار در دل چون بود وا ده جواب/ خار در دل گر بدیدی هر خسی/ دست کی بودی غمان را بر کسی/ کس به زیر دم خر خاری نهد/ خر نداند دفع آن بر می‌جهد/ بر جهد وان خار محکم‌تر زند/ عاقلی باید که خاری برکند.

سید محسن فاطمی در ادامه اظهار داشت: در بخشی از کتاب که درباره هوش هیجانی صحبت می‌شود به این نکته پرداخته می‌شود که اگر ما نتوانیم رابطه درستی با هیجان‌ها برقرار کنیم می‌تواند مشکل‌آفرین باشد. سال‌ها پیش کتابی نوشته شد که چرا آدم‌های باهوش کارهای احمقانه انجام می‌دهند. یکی از مهم‌ترین دلایل آن این است که این افراد از هوش هیجانی برخوردار نیستند. هیجان‌ها نقش مهمی در زندگی ما ایجاد می‌کنند. عدم شناخت و مدیریت آن‌ها می‌تواند آثار بسیار مخربی در حوزه‌های آموزش، فرهنگ، رسانه، مدیریت و درمان در سطح خرد و کلان داشته باشد. بنابراین کسانی که در این حوزه‌ها کار می‌کنند مهم است که شناخت صحیحی از هیجانات داشته باشند.

وی در پایان گفت: حتی مبلغین دینی باید نگاه درست و دقیق درباره هیجانات داشته باشند. چه بسا پردازش عقلانی ما خیلی خوب باشد اما در جنبه‌های دیگر بی‌توجه باشیم. فردی برای تبلیغ به جای دیگری رفته بود و امام صادق(ع) به او می‌فرمایند عقل‌های آن‌ها به آنجایی که به بحث شما مربوط بود نرسیده بود و به همین دلیل نتوانستی با آن‌ها ارتباط برقرار کنی.

در آیتم کتابدار برنامه سیامک محبوب، کتابدار و پژوهشگر، تجربه‌های خود در زمینه کتاب خواندن و این‌که چه بخوانیم و چطور بخوانیم را بیان کرد.

فصل دوم «چراغ مطالعه» که به کتب روانشناسی می‌پردازد، با تهیه‌کنندگی مرتضی روحانی و یاسر غفاری و با سردبیری مجتبی طالقانی، در گروه فرهنگ و اندیشه شبکه ۴ تولید شده است و شنبه‌ها ساعت ۲۱ پخش می‌شود. بازپخش این برنامه نیز یکشنبه‌ها ساعت ۱۷ و جمعه‌ها ساعت ۹ خواهد بود.