اندیشه برای اثرگذاری باید ژرف‌ناک و عمیق باشد

به گزارش خبرنگار مهر، در سلسله یادداشت‌هایی که پیش روی شماست قواعد اندیشه در قرآن و به تعبیری قواعد اندیشه قرآنی توسط مصطفی عباسی مقدم استاد علوم قرآن دانشگاه کاشان از متن آیات استخراج شده است. از آنجا که اندیشه و تعقل در قرآن جلوه‌های بسیار و آثار سرشار دارد، منظور ما انواع و شاخه‌های مختلف آن یعنی هرگونه عقل‌ورزی، تأمل، فکر، تعمق، آینده نگری و عاقبت اندیشی را شامل می‌شود. منظور از قواعد هم قانونمندی‌ها و ضوابطی است که بر اندیشه مومنانه در پرتو قرآن احاطه دارند.

رهبر معظم انقلاب اسلامی در محفل انس با قرآن کریم در نخستین روز ماه مبارک رمضان، که امسال به دلیل کرونا به صورت ویدئو کنفرانس برگزار شد، به بحث قواعد قرآن برای زندگی انسان و ضرورت استخراج آن توسط محققان و پژوهشگران پرداختند.

و اینک بیانی مختصر از این قواعد:

قاعده بیستم: ژرف اندیشی

طبع ذاتی اندیشه، عمیق بودن و ژرفناکی است، ولی گاهی عافیت‌طلبی انسان موجب سطحی‌نگری می‌شود. اندیشه آنگاه اثرگذار و مفید خواهد بود که با ژرفای خود، پدیده‌ها را بکاود و به اعماق روابط آنها پی ببرد. از منظر قرآن دنیا و مظاهر آن را به دو گونه می‌توان نگریست؛ یکی با نگاه ظاهربینانه و سطحی و دوم با نگرش عمیق و وسیع و همه جانبه. غافلان کسانی اند که «یَعْلَمُونَ ظَاهِرًا مِنَ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَهُمْ عَنِ الْآخِرَةِ هُمْ غَافِلُون» (روم/۷) اکثر آنان به امور ظاهری از زندگی دنیا آگاهند و از عالم آخرت (و وعده ثواب و عقاب حق) به کلی بی‌خبرند.

«وَ لا یَحْسَبَنَّ الَّذینَ یَبْخَلُونَ بِما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ هُوَ خَیْراً لَهُمْ بَلْ هُوَ شَرٌّ لَهُمْ سَیُطَوَّقُونَ ما بَخِلُوا بِهِ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَ لِلَّهِ میراثُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبیرٌ» و کسانی که به آنچه خدا از فضل و رحمتش به آنها داده (از علم به کتاب آسمانی و مال دنیا) بخل می‌ورزند گمان نکنند که آن بخل به خیر آنهاست، بلکه شری است برای آنها، به زودی آنچه بدان بخل ورزیده اند (تجسم عینی آن علم و مال به صورت زنجیر) در روز قیامت طوق گردنشان می‌شود و میراث آسمان‌ها و این زمین از آن خداست (همه فانی می‌شوند و او می‌ماند) و خدا به آنچه می‌کنید آگاه است.(آل عمران/۱۸۰)

«وَلَا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْوَاتًا بَلْ أَحْیَاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ»، هرگز کسانی را که در راه خدا کشته شده‏ اند مرده مپندار بلکه زنده‏ اند که نزد پروردگارشان روزی داده می‌شوند.(آل عمران/۱۶۹)

«وَلَا تَقُولُوا لِمَنْ یُقْتَلُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْوَاتٌ بَلْ أَحْیَاءٌ وَلَکِنْ لَا تَشْعُرُونَ» و کسانی را که در راه خدا کشته می‌شوند مرده نخوانید، بلکه زنده اند ولی شما در نمی‌یابید. (بقره / ۱۵۴)
«أَفَحَسِبْتُمْ أَنَّما خَلَقْناکُمْ عَبَثاً وَ أَنَّکُمْ إِلَیْنا لا تُرْجَعُونَ» (مومنون ۱۱۵) آیا پنداشتید که شمارا بیهوده آفریده ایم و اینکه شما به سوی ما بازنمی‌گردید؟ «أَ یَحْسَبُ الْإِنْسانُ أَنْ یُتْرَکَ سُدیً» (قیامت/۳۶) آیا انسان می‌پندارد که او را مهمل رها کرده اند؟

قرآن کریم همچنین در مورد شایعه پراکنی و نقل قول‌های بی پایه که به اشاعه باطل یا آبروریزی مؤمن منتهی می‌شود، تأکید می‌کند که گمان نکنید امر ناچیزی است. این اشاره به داستان افک و متهم ساختن بی دلیل یکی از همسران پیامبر در حاشیه یکی از سفرهای جمعی است که در سوره نور آمده است.

«إِذْ تَلَقَّوْنَهُ بِأَلْسِنَتِکُمْ وَ تَقُولُونَ بِأَفْواهِکُمْ ما لَیْسَ لَکُمْ بِهِ عِلْمٌ وَ تَحْسَبُونَهُ هَیِّناً وَ هُوَ عِنْدَ اللَّهِ عَظیمٌ» (نور/۱۵ (آن زمان که آن افک را از زبان یکدیگر تلقی کرده و حرفی را به زبان می‌گفتید که به آن علمی ندارید و این کار را سهل و ساده می‌پنداشتید، در حالی که در نزد خدا بسیار بزرگ است و در سوره هُمّزه هشدار تندی به مال دوست دنیاطلب می‌دهد که «یَحْسَبُ أَنَّ مالَهُ أَخْلَدَهُ»، گمان می‌کند که مالش او را تا ابد از مرگ نگه می‌دارد.(همزه/۳)

اینها نمونه‌هایی از توبیخ ظاهربینی و تشویق به ژرف اندیشی و عاقبت نگری است.