خبرنگار باید نوآوری خبری را بر هنجاری بودن خبر ترجیح دهد

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از شورای عالی انقلاب فرهنگی، نزدیک به سه دهه است که در ایران و در تقویم رسمی، روزی به عنوان «روز خبرنگار» تعیین شده است؛ ۱۷ مردادماه که به عنوان روز خبرنگار شناخته و تقدیر می‌شود، روزی است که در سال ۱۳۷۷ شهید محمود صارمی، به همراه هشت نفر از اعضای کنسولگری ایران در مزار شریف افغانستان به دست گروهک تروریستی طالبان به شهادت رسید.

سعیدرضا عاملی دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی به مناسبت روز خبرنگار در پاسخ به سؤالی مبنی بر باید و نبایدهای کار خبری، ضمن تبریک روز خبرنگار به «جامعه خبری ایران که پیشتاز بازنمایی‌های مهم و اثرگذاری خبری در ایران عزیز بوده و هستند و همواره شاهد شجاعت و ایثارگری آن‌ها در میدان‌های پرمخاطره ازجمله ورود فراگیر به موضوع سلامت و کرونا بوده‌ایم»، گفت: خبر پیوند عمیقی با واقعیت و زمانه دارد و کار خبری غیر از روایت‌های داستانی و درخواست‌های بازنمایی شده مبتنی بر سناریوها در قالب ژانرهای قهرمان‌پروری، آرمانی، طنز یا ملودرام‌های جریان زندگی است.

وی تصریح کرد: عرصۀ خبر با حاق واقعیت سروکار دارد و خبرنگار باید توان بازنمایی واقعیت‌های مهم را داشته باشد و بتواند با شیوه‌های قابل‌فهم عموم بازنمایی کند.

وی ادامه داد: در عرصه کار خبری نکات و اصولی است که باید به آن توجه کرد؛ در درجه اول راست‌گویی در خبر دارای اهمیت است چراکه دروغ‌پردازی، بیان بیشتر یا کمتر از واقعیت، خلاف حرفه و مسئولیت اجتماعی خبرنگار است.

 عاملی در ادامه با اشاره به اینکه بیان بخشی از واقعیت به‌عنوان همه واقعیت، تحریف واقعیت و معکوس نشان دادن واقعیت یک خطای خبری است، بیان کرد: امروز این خطا عرصه گسترده‌ای پیداکرده است، خصوصاً در رسانه‌های اجتماعی با اخبار دستکاری‌شده بسیار گسترده، مواجه هستیم؛ به‌عنوان‌مثال در خصوص کرونا، مطالعات صورت گرفته نشان می‌دهد که ۴۰ درصد اخبار رسانه‌های اجتماعی دستکاری‌ و تحریف‌شده است.

وی در تبیین نکته دوم، مبنی بر توجه به ابعاد متنوع خبر اعم از جنبه‌های مثبت و منفی اجتماعی تصریح کرد: باید از سیاه نمایی خبر، یا اولویت دادن به "اخبار سیاه" که قلمرو بازنمایی شدۀ "ناامیدکننده" و "ضد جریان زندگی" ایجاد می‌کند، پرهیز کرد.

وی خاطرنشان کرد: هیچ‌سازی از دولت، مجلس یا قوه قضائیه و یا هیچ‌سازی از عملکرد نهادهای مهم و یا شخصیت‌های علمی، دایره سیاه زندگی و ناامیدی را تقویت می‌کند و مسیر سیاه نمایی از کارها، دقیقاً مسیری است که دشمنان جمهوری اسلامی ایران آن را دنبال می‌کنند.

استاد گروه ارتباطات دانشگاه تهران نکته سوم را توجه به ابعاد جامع "اخبار انتقادی" دانست و گفت: نقد چهار رکن دارد که ما صرفاً به یک رکن آن‌که بیان خلأها و کاستی‌ها، نشدن‌ها و نبودن‌ها و احیاناً عقب‌افتادگی‌های امور است توجه می‌کنیم.

وی ادامه داد: خبرنگاری انتقادی، باید خبرنگاری جامع باشد و همه اجزای نقد را موردتوجه قرار دهد: رکن اول نقد خبری؛ دادن تصویر جامع از واقعیت خبری بدون جانب‌داری است، رکن دوم کار نقد خبری؛ تبیین نقاط قوت و درواقع ارائه تصویر از پیشرفت‌ها، دستاوردها و امور انجام شده است، رکن سوم؛ توجه به کاستی‌ها، نشدن‌ها و قصورهای آگاهانه و ناآگاهانه است و درنهایت رکن چهارم نقد خبری؛ برون‌رفت ایجاد کردن، راه‌حل دادن و مسیر را برای اتفاقات مثبت بعدی باز کردن است.

وی ادامه داد: نکته چهارم در کار رسانه و خبر توجه به شرایط جمهوری اسلامی و شرایط جهانی است، درواقع خبرنگار ما باید یک نگاه ملی- جهانی داشته باشد.

عاملی افزود: شرایط ما در جمهوری اسلامی ایران بسیار خاص است؛ ما در جهت معکوس سلطه جهانی حرکت می‌کنیم و این امر موجب شده است جمهوری اسلامی ایران تبدیل به نماد مقاومت در مقابل جهان سلطه شود و دشمنان همه توان خود را برای از بین بردن نماد مقاومت علیه سلطه جهانی، به کار گرفته‌اند.

استاد ارتباطات دانشگاه تهران، در ادامه جنگ رسانه‌ای در این عرصه را بزرگ‌تر از جنگ نظامی دانست و اظهار داشت: این شرایط خاص که نظام اسلامی و مردم شریف ایران را با انواعی از دشمنی‌های فراگیر مواجه کرده، بسیار ویژه است و حساسیت کار خبری را در جمهوری اسلامی ایران بیشتر می‌کند.
 
وی ادامه داد: عرصه خبری نیازمند کار کیفی و حرفه‌ای است؛ خبرنگار، خبرگزاری، مطبوعات، پایگاه‌های خبری و انواع بسترهای اطلاع‌رسانی و خبری، باید هوشمند، هوشیار و حکیم باشند و افق‌های بلند را موردتوجه قرار دهند و ما نیازمند خبرنگاری حرفه‌ای، متعهد و وفادار به مردم و نظام هستیم.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی نکته پنجم، را ناظر بر درست نوشتن، عمیق نوشتن، معطوف به مسئله و حل مسئله نوشتن بیان کرد و گفت: رعایت این نکته موجب اعتماد به خبرنگار و رسانه خبری می‌شود. خبرنگاری معتبر و نام‌نما شدن خبرنگار در گرو تخصصی شدن و حرفه‌ای شدن خبرنگاری است.
توجه به خبرنگاری دیجیتال و خبرنگاری به لحظه و خبرنگاری برخط و در لحظه نکته ششم ذکرشده توسط عاملی بود.   

 وی ادامه داد: با ظهور فضای مجازی و رسانه‌های اجتماعی تراز کار خبرنگار و خبرنگاری جهانی شده است، به عبارتی خبر در بستر جهانی متولد می‌شود و فضای مجازی فاصله بین اصل واقعه و خبر را معطوف به صفر کرده است.

وی با بیان اینکه در این معنا خبر از اتاق خبر به ذهنیت خبرنگار و شکار لحظه‌ها انتقال پیدا کرده است، تأکید کرد: در خصوص خبرنگاری در پیوند با جهان و جهان دوم گفتنی‌ها بسیار است که در مجال دیگر در مورد آن صحبت خواهم کرد.

 عاملی نکته هفتم را توان نوآوری خبری عنوان کرد و گفت: خبرنگار در دیدن واقعیت‌های مهم سیاسی، اقتصادی و فرهنگی جامعه نباید تابع هنجارهای خبری باشد و باید از یک نگاه فراهنجاری و نوآورانه در انعکاس ظرفیت‌ها و مسائل مهم جامعه برخوردار باشد.

وی با بیان اینکه خبرنگار باید نوآور باشد و نوآوری خبری را بر هنجاری بودن خبر ترجیح دهد، خاطرنشان کرد: بسیاری از تولیدات خبری ما تابع هنجارهای خبری و ارزش خبری متداول است و اساساً اخبار ما خیلی با مقامات پیوند خورده است و تیترهای بزرگ بیشتر مربوط به کارگزاران درجه ۱ نظام است.

عاملی افزود: این البته یک هنجار خبری در بسیاری از کشورها است. ولی قدرت خبرنگار و میزان هوش خبرنگار بستگی به خبرسازی از امور نادیده و امور به‌اصطلاح کم‌اهمیت ولی در حقیقت پراهمیت است.
باید به خبرنگاری مردمی توجه شود

 عاملی در ادامه به طرح پرسش‌هایی برای برجسته‌سازی در رسانه‌ها پرداخت و گفت: امروز چه اموری برای زندگی عموم مردم مهم است؟، به مخاطره افتادن یک فرد، چقدر اهمیت دارد؟ امروز چقدر جامعه کهن‌سالان تیتر می‌شوند؟ چقدر کار جمعی تیتر می‌شود؟ و چقدر به اقوام ایرانی توجه می‌کنیم؟، چه مقدار عصبانیت‌های اجتماعی را مورد کاوی می‌کنیم؟، چه مقدار از طریق خبر روابط اجتماعی را به سمت سازگاری سوق می‌دهیم؟ و چه مقدار به آموزه‌های بین‌المللی توجه می‌کنیم؟ چقدر از ظرافت‌های درس‌آموز سایر ملل صحبت می‌کنیم؟ چه سهمی از اخبار به عرصه علم اختصاص پیدا می‌کند؟ چه دستاوردهای علمی در عرصه اخبار علمی مهم است؟ چه مقدار به توان افراد در برقراری صلح و سازگاری و همدلی و همفکری اجتماعی در اخبار اجتماعی توجه می‌کنیم؟ و ده‌ها و صدها چه و چگونگی و چرائی‌های خبری دیگری که جنبه نوآوری و خلاقیت خبری دارد باید موردتوجه قرار گیرد.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی نکته آخر را "توجه به غیر مرکزی شدن عرصه خبر و خبرنگاری و توجه به خبرنگاری مردمی" و بر خواسته از نکته ششم عنوان کرد و افزود: لازم است از ظرفیت واقعیت‌گرایی، دردمندی، مسئله‌گرایی و کم کردن فاصله مرکز و پیرامون در ناحیه کاربران که امروز جمعیت ۶۸ میلیونی در ایران پیداکرده است، استفاده کنیم.

وی افزود: به‌طور حتم خبر تولیدشده توسط عموم مردم لزوماً مبتنی بر قواعد تولید خبر نیست ولی به دلیل توان دامنه ایجاد کردن وسیع در ناحیه اخبار مرتبط با همه‌جا توسط مردم، خبرنگاری مردمی اهمیت محوری پیدا می‌کند.

وی تصریح کرد: خبرنگاری مردم توسط همه کاربران ۶۸ میلیونی در یک فرآیند اعتبار سنجی می‌تواند یک انقلاب بزرگ و یک انفجار خبری به‌حساب آید و فاصله پایتخت، کلان‌شهرها و شهرهای بزرگ با سایر نقاط کشور را کم کند و به‌نوعی به جامعه بی‌صدا و کم‌صدا، صدای ملی و جهانی مؤثر دهد.

عاملی ادامه داد: امروز ۸۰ درصد جامعه ایران کاربر اینترنت هستند و درواقع ما با یک ظرفیت ۸۰ درصدی تولیدکننده خبری مواجه هستیم و گذاشتن کارگاه‌های حرفه‌ای و در دسترس قرار دادن نرم‌افزارهای حرفه‌ای تولید خبر برای عموم مردم، یک راه‌حل بر توانمند ساختن جامعه کاربران به خبرنگار نیمه‌حرفه‌ای است.

وی افزود: به جامعه خبرنگاران کشور توصیه می‌کنم؛ به خبرنگاری تخصصی اهمیت دهید و خود را تبدیل به یک نماد در یکی از حوزه‌های تخصصی خبر کنید چراکه نماد شدن از کار کیفی و مستمر، تقویت دانش خبر و حوزه تخصصی موردتوجه متولد می‌شود و حتماً توان الهی و انسانی خبرنگار متعهد، جاذبه بزرگ و مرجعیت مهمی را خلق می‌کند.

 عاملی در پاسخ به این پرسش که عملکرد خبررسانی در شرایط کرونا را چگونه ارزیابی می‌کنید، تاکید کرد: به نظرم حوزه خبرنگاری حرفه‌ای هم در رسانه ملی و هم در رسانه‌های نوشتاری موفق بودند ولی عرصه رسانه‌های اجتماعی بدون مشارکت جدی خبرنگاری حرفه‌ای، فضا را برای اخبار ساختگی، تحریف‌شده، دستکاری‌شده و فاقد صحت و اعتبار گسترده کرد.

وی افزود: شورای عالی انقلاب فرهنگی سیاست‌های رسانه‌ای را برای شرایط بلایای طبیعی و گسترده با تأکید بر کرونا به تصویب رساند که تا حدودی به شکل‌گیری منابع معتبر در رسانه‌های اجتماعی نیز کمک می‌کند.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در پایان بر عظمت شهدا و رشادت‌های جامعه خبری در همه عرصه‌های پرمخاطره از جنگ تحمیلی گرفته تا شهدای مدافع حرم و همچنین شهدای سلامت در شرایط کرونا تأکید کرد و گفت: مسیر کار خبرنگاری در مقابله با جنگ رسانه‌ای دشمن حتماً جدای از رشادت‌های میدان‌های جنگ نظامی نیست و چه‌بسا خالق ارزش‌های بزرگتری نیز هست.