زیارت غدیریه امام هادی(ع) یک دوره کامل علی شناسی

به گزارش خبرنگار مهر، روز ۱۸ ماه ذی الحجة یازده سال پس از هجرت پیامبر اکرم(ص) و ۲۳ سال پس از رنج و زحمات فراوان نبی مکرم اسلام حضرت مأموریتی پیدا کردند که در صورت تعلل در انجام آن تمام زحمات این ۲۳ سال از بین می رفت .خدای متعال در سوره مائده به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله امر فرمودند: "یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَ اللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لاَ یَهْدِی الْقَوْمَ الْکَافِرِینَ ﴿۶۷﴾"؛ ای رسول ما آنچه که پروردگارت بر تو نازل کرد  را به مردم ابلاغ کن که اگر این کار را انجام ندادی رسالتت را ابلاغ نکرده ای و به سرانجام نرسانده ای .

از سیاق آیه کریمه روشن می شود که امر یک امر بسیار مهم است و ممکن است خطراتی در پی داشته باشد، لذا خدای متعال برای اطمینان قلب حضرت می فرمایند: "وَ اللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ"؛ یعنی خدای متعال تو را حفظ می کند از خطراتی که ممکن است مردم به خاطر ابلاغ این امر مهم برای تو پیش آورند. ابلاغ این امر موجب اکمال دین و اتمام نعمت می شود یعنی بدون آن دین ناقص است و نعمت کامل نشده است. الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی. امر آنقدر اهمیت دارد که با وجود آن است که خدای متعال اسلام را به عنوان یک دین می پسندد. "وَ رَضِیتُ لَکُمُ الْإِسْلاَمَ دِیناً"

تأثیر این امر به مقداری است که کافران با تمام تلاش خود برای براندازی این دین مبین از براندازی آن  ناامید می شوند. "الْیَوْمَ یَئِسَ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ دِینِکُمْ"

امر مهمی که رسول خدا در روز غدیر مامور به ابلاغ آن شد اعلام ولایت امیرالمومنین(ع) و جانشینی ایشان به همه مردم است در مکانی به نام «غدیر خُمّ » وقتی همه حجاج بیت الله الحرام جمع بودند. پیامبر اکرم به فرمان خدای متعال به همه مردم اعلام کردند: "من کنت مولاه فهذا علی مولاه"؛ هر کس من مولا و ولی امر او هستم این مرد یعنی علی علیه السلام مولای و ولی امر اوست.

این اولین مرتبه ای نبود که پیامبر این مطلب را می فرمودند. بله شاید در این اجتماع عظیم که مورخین تا ۱۲۰ هزار نفر هم نقل کرده اند، نفرموده بودند، اما از ابتدای بعثت در مواضع مختلف پیامبر با اشاره یا صراحت به جانشینی امیرالمومنین)ع) اشاره فرموده بودند، اما سوال اینجاست چگونه شد که پس از دو یا سه ماه از این واقعه عده ای آن را انکار کردند و بیعت خود در روز غدیر را شکستند؟!

این سوال جوابهای مختلفی دارد، اما شاید مهمترین جواب به این سوال عدم شناخت صحیح شخصیت امیرالمومنین(ع) بود.

وجود نازنین نبی مکرم اسلام(ص)  و امیرالمومنین(ع) و صدیقه طاهره (س) و ائمه طاهرین علیهم السلام در هر فرصتی در مقام شناساندن این شخصیت بی نظیر عالم خلقت بر می آمدند به طوری که فضائل آن حضرت ـ علی رغم تلاشهای دشمنان ایشان بر حذف آنها ـ هنوز در کتب اهل سنت فراوان است.

یکی از منابع مهمی که برای شناختن شخصیت امیرالمومنین(ع) به دست ما رسیده است زیارت غدیریه امام هادی(ع) است. این زیارت نامه هم از جهت اعتبار سند و هم از جهت قوت و اتقان متن از معتبرترین زیاراتی می باشد که به دست ما رسیده است.

در کتاب شریف «المزار مشهدی»  از دو طریق این زیارت نامه نقل شده است که در یکی از آنها بزرگانی چون فرزند شیخ طوسی که به او مفید ثانی می گویند از پدربزرگوارش شیخ طوسی و ایشان از استاد خود شیخ مفید و او نیز از استاد بزرگوار خود محمد بن جعفر بن قولویه قمی صاحب کتاب کامل الزیارات از شیخ کلینی نقل می کند و ایشان نیز از اساتید خود از نائب سوم امام زمان علیه السلام جناب حسین بن روح و نائب دوم حضرت محمد بن عثمان نقل می کنند که امام حسن عسگری (ع) نقل می کنند: در آن سالی که معتصم عباسی پدرم را از مدینه به سامراء تبعید کرد ایشان در مسیر خود به سامراء روز عید غدیر به زیارت امیرالمومنین (ع) مشرف شدند .سپس حضرت زیارت را نقل می کنند که زیارت بسیار مفصلی است و سرتاسر آن مملو از فضائل بی کران امیرالمومنین(ع) است.

در این زیارت نامه شریف که امام هادی(ع) در قالب زیارت، مختصری از تاریخ زندگی تا شهادت امیرالمومنین(ع) را نقل می کنند بیش از ۲۲۰ فضیلت از فضائل امیرالمومنین(ع) نقل شده است.

نزدیک به ۳۷ آیه از آیات شریفه قرآن کریم وارد شده است که به فضائل امیرالمومنین (ع) اشاره دارند که از جمله ایشان رشادتهای حضرت در جنگ بدر، احد، احزاب، خیبر و حنین می باشد و در آخر می فرمایند: "شهدت مع النبی صلی الله علیه و آله جمیع حروبه و مغازیه، تحمل الرایة أمامه، و تضرب بالسیف قدامه"، تو کسی هستی که در تمام جنگها و غزوه ها همراه پیامبر بودی و پرچم دار لشکر مسلمین بودی و در مقابل پیامبر شمشیر می زدی.

شاید این زیارت نامه از حیث ذکر فضائل امیرالمومنین و اشاره به آیاتی که در فضیلت حضرت ذکر شده اند بی نظیر باشد. در بخشی از این زیارت شریف امام هادی علیه السلام به وقائع روز غدیر اشاره دارند و می فرمایند: "اشهد أنک أخو الرسول و وصیه، و وارث علمه، و أمینه علی شرعه، و خلیفته فی أمته، و أول من آمن بالله، و صدق بما أنزل علی نبیه،و أشهد أنه قد بلغ عن الله ما أنزله فیک، و صدع بأمره، و أوجب علی أمته فرض ولایتک، و عقد علیهم البیعة لک، و جعلک‏ أولی بالمؤمنین من أنفسهم‏ کما جعله الله کذلک."؛ شهادت می دهم که تو برادر رسول خدا و وصیّ او هستی .وارث علم نبی و امین ایشان بر شریعت و خلیفه ایشان در امتش می باشی .شما اولین کسی هستید که به ایشان ایمان آوردی و آنچه را که خدای متعال بر پیامبرش نازل فرمود تصدیق کردید و شهادت می دهم که پیامبر آنچه که خدای متعال در مورد تو نازل فرمود را ابلاغ کرد و أمرش الهی را آشکار کرد و ولایت تو را بر أمتش واجب کرد و از تو بر ایشان بیعت گرفت و همانطور که خدای متعال پیامبر را از جان مومنین برتر قرار داد تو را هم أولی بالمومنین من انفسهم قرار داد.

"ثم أشهد الله تعالی علیهم فقال: أ لست قد بلغت؟ فقالوا: اللهم بلی، فقال: اللهم اشهد و کفی بک شهیدا، و حاکما بین العباد، فلعن الله جاحد ولایتک بعد الإقرار، و ناکث عهدک بعد المیثاق‏[۱]"

سپس خدای متعال را بر ایشان شاهد گرفت و فرمود: آیا من این کلام را ابلاغ نکردم؟! مردم گفتند: آری سپس فرمود: خداوندا تو شاهد باش و شاهد بودن تو کافی است و تو حاکم بین بندگانت باش. سپس کسانی که که ولایت تو را انکار کردند پس از اقرار و عهد تو را بعد از میثاق شکستند لعنت فرمود.

در این زیارت شریف وقتی امام هادی(ع) به سختیهائی که حضرت امیر(ع) متحمل شده اند اشاره می کنند در اشاره به کلامی از امیرالمومنین می فرمایند: "و أنت القائل: لا تزیدنی کثرة الناس حولی عزة، و لا تفرقهم عنی وحشة، ...، اعتصمت بالله فعززت، و آثرت الآخرة علی الأولی فزهدت"، یا امیرالمومنین(ع) شما فرمودید: اینکه مردم در اطراف من زیاد باشند بر عزت من نمی افزاید و اگر همه من را تنها بگذارند موجب وحشت من نمی شود. من به خدای متعال چنگ زدم و عزیز شدم و آخرت را بر دنیا برگزیدم پس زاهد شدم. فضیلتی که شاید در این زیارت نامه منحصر به فرد باشد تشبیه فداکاری حضرت در شب لیلة المبیت به جریان حضرت ابراهیم در ذبح اسماعیل باشد. اشبهت فی البیات علی الفراش الذبیح علیه السلام، إذ أجبت کما أجاب، و أطعت کما أطاع إسماعیل صابرا محتسبا، إذ قال له: «یا بنی إنی أری فی المنام أنی أذبحک فانظر ما ذا تری قال یا أبت افعل ما تؤمر ستجدنی إن شاء الله من الصابرین‏»[۲] و کذلک أنت لما أباتک النبی صلی الله علیکما، و أمرک أن تضطجع فی مرقده، واقیا له بنفسک، أسرعت إلی إجابته مطیعا، و لنفسک علی القتل موطنا، فشکر الله تعالی طاعتک، و أبان عن جمیل فعلک بقوله جل ذکره: «و من الناس من یشری نفسه ابتغاء مرضات الله‏. تو در خوابیدن به جای پیامبر شبیه ذبیح الله حضرت اسماعیل شدی چون تو اجابت کردی پیامبر را همانطور که اسماعیل پدرش را اجابت کرد و اطاعت کردی همانطور که او اطاعت کرد در حالیکه صبر کردی و این کار را برای خدا انجام دادی همانطور که وقتی ابراهیم به اسماعیل فرمود: پسرم من در خواب دیدم که تو را ذبح می کنم و او فرمود: پدر جان هر چه که مامور هستی را انجام ده و ان شاء الله من را از صابرین می یابی تو هم مانند او در جای پیامبر خوابیدی وقتی به شما امر کرد و جان خود را فدای ایشان کردی و به سرعت فرمان پیامبرت را اجبت کردی و خدای متعال هم این فداکاری را اجر نهاد و این کار زیبا را برای همه آشکار نمود و این کلام را نازل فرمود:

«و من الناس من یشری نفسه ابتغاء مرضات الله‏»؛ از میان مردم کسی است که جان خود را در راه رضایت خدا می فروشد.

آخر زیارت با شهادت امیرالمومنین(ع) و خطاب پیامبر در مورد شهادت ایشان به پایان می رسد: لما رأیت قد قتلت الناکثین و القاسطین و المارقین، و صدقک رسول الله صلی الله علیه و آله وعده، فأوفیت بعهده، قلت: أما آن أن تخضب هذه من هذه، أم متی یبعث أشقاها، زمانی که ناکثین و قاسطین و مارقین به دست تو کشته شدند و وعده رسول خدا تحقق پیدا کرد و شما به آن وعده وفا کردید ، فرمودید: الان زمان آن فرا رسیده که این محاسن به خون خود خضاب شوند کی فرا می رسد زمانی که خدای متعال شقی ترین افراد را بفرستد و من را به آرزوی دیرینه خود برساند.

ان شاء الله قرائت این زیارت شریفه و تبلیغ آن قدمی باشد در راستای دستور پیامبر اکرم(ص) که در روز غدیر پس از ایراد خطبه فرمودند: و قد بلغت ما أمرت بتبلیغه حجة علی کل حاضر و غائب و علی کل أحد ممن شهد أو لم یشهد ولد أو لم یولد فلیبلغ‏ الحاضر الغائب‏ و الوالد الولد إلی یوم القیامة؛ خدایا به تحقیق آنچه را به آن مامورم کردی ابلاغ کردم و آن حجتی است بر تمام حاضرین و غائبین و بر هر کسی که شاهد بود و نبود ، متولد شده بود و یا نشده بود پس باید حاضرین این خبر را به غائبین و پدران به فرزندان تا روز قیامت برسانند.

از خدای متعال درخواست می کنیم به برکت این عید با عظمت معرفت ما نسبت به وجود مقدس امیرالمومنین علیه السلام را روز به روز بالاتر ببرد و توفیق سربازی فرزندش امام زمان علیه السلام را به ما عنایت فرماید.  

پیوستها :

الإحتجاج علی أهل اللجاج (للطبرسی) ؛ ج‏۱ ؛ ص۶۲

مزار بن مشهدی

[۱] ابن مشهدی، محمد بن جعفر، المزار الکبیر (لابن المشهدی) - قم، چاپ: اول، ۱۴۱۹ ق.