آیا دیپلماسی اقتصادی، ایران را از فشار تحریم نجات می‌دهد؟

مهسا مژدهی: ترامپ روی همکاری کشورها و بانک های بزرگ جهان، برای فشار اقتصادی بر ایران حساب کرده است. او تا حدودی در این امر موفق بوده و با تهدید و فشار علیه کشورها و بانک هایی که قصد مبادله با تهران را داشته اند، آنها را از این کار منصرف کرده است. در چنین وضعیتی اهمیت دیپلماسی اقتصادی ایران از هر زمان دیگری روشن تر شده است. ایران تلاش دارد تا با استفاده از ظرفیت های موجود در کشورهای همسایه و همچنین روابط دوستانه اش با چین و روسیه، از فرصت های موجود در اقتصاد بهره ببرد. تحریم دست ایران را برای تبادلات اقتصادی با برخی از کشورها بسته است اما هنوز درهایی هستند که باز باقی مانده اند و ایران می تواند با توجه به شرایط سیاسی و جغرافیایی تعدادی از این کشورها، مبادلات تجاری خود را گسترش داده و راه حلی برای عبور از شرایط تحریم پیدا کند. در چنین شرایطی نقش و اهمیت دیپلماسی اقتصادی، آشکار می شود. در خبرآنلاین با عطا بهرامی کارشناس اقتصاد بین الملل در این خصوص به گفتگو نشسته ایم:

در شرایطی که تحریم ایران را دچار برخی از مشکلات اقتصادی کرده است، به نظر می آید استفاده از ظرفیت های دیپلماسی اقتصادی از اهمیت بسیاری برخوردار شده است. ایران چطور می تواند از ظرفیت موجود در منطقه و کشورهای همسایه استفاده کند؟

ایران در منطقه خاورمیانه به سامان ترین کشور است. ایران تنها کشوری است که به راحتی تولیدات زیادی دارد و در عین حال از انسجام داخلی برای فعالیت های اقتصادی بهره مند است. این امتیازی است که حتی ترکیه هم به این شکل از آن برخوردار نیست. در حال حاضر ایران با تعدادی از کشورهای منطقه روابط خوبی دارد و می تواند مبادلات تجاری و اقتصادی خود را با آنها توسعه دهد. اما یک مشکلی که با آن مواجه است این است که ما در واردات تخصص بیشتری از صادرات داریم. به همین دلیل از بسیاری از ظرفیت های باقی مانده استفاده نمی کنیم. یک بخشی از این مشکل این است که ما در بازاریابی فعال نیستیم و بخش دیگر به نقل و انتقال پول بر می گردد.

 به نظر می رسد که مشکل اصلی همین نقل و انتقال پول باشد. ایران برای رفع این مشکل چه اقداماتی می تواند انجام دهد؟

نقل و انتقال پول برای تبادلات اقتصادی به دو صورت امکان پذیر است. یکی اینکه تهاتر انجام گرفته و صرافی ها اوضاع را به دست بگیرند و دیگر اینکه ایران قراردادهای دوجانبه پولی با کشورها ببنددد. این مورد دوم از اهمیت بیشتری برخوردار است. چرا که همانطور که می دانید اگر این کار توسط صرافی ها انجام بگیرد، هزینه مبادلات بسیار بالا می رود. ایران باید به دنبال کشورهایی بگردد که مایل به تجارت با ایران هستند و با بستن قراردادهای دو طرفه با آنها، با استفاده از ارزهای محلی به کار اقتصادی بپردازد. این موضوع باید اولویت اول دولت باشد اما ما می بینیم که عملا چنین اتفاقی نیافتاده و جزو اولویت ها قرار نگرفته است.

ایران چطور می تواند برای بستن چنین پیمان هایی اقدام کند؟

پیمان های دوجانبه پولی به این معناست که واردات و صادرات میان دو کشور، نه از طریق دلار که به وسیله ارزهای خود کشورها انجام بگیرد. با حذف دلار از معادلات، سایه تحریم ها از سر ایران کم خواهد شد و دیگر کشورهایی که به این تبادلات راضی هستند، ترس از جریمه ایالات متحده ندارند. ایران برای اینکه بتواند چنین پیمان هایی را ایجاد کند باید از ظرفیت های موجود در کشورهای همسایه و دوست استفاده کرده و با استفاده از اعتمادسازی، آنها را مشتاق چنین توافقی کند.

سوی دیگر دیپلماسی اقتصادی ایران، چین و روسیه است. ایران چطور می تواند از ظرفیت های این دو کشور استفاده کند؟

ایران باید با چین و روسیه پیمان‌های راهبردی و دو جانبه ببندد. با توجه به اینکه این دو کشور در حال حاضر متحد ما به حساب می آیند، ظرفیت خوبی وجود دارد که در صورت استفاده کامل از آن بخشی از مشکلات کم خواهد شد. اما این کار بستگی به همت دولت، وزارت خارجه و وزارت صنعت و... دارد. برخی این فرض را مطرح می کنند که روس ها و چینی ها هم دست از حمایت اقتصادی از ایران بردارند. اما من فکر می کنم چنین اتفاقی نیفتد. برای مثال در مورد چین، این کشور صد در صد انرژی خود را وارد می کند و خریدار نفت خاورمیانه است.

چین با توجه به اختلافاتی که با آمریکا و غرب دارد نمی تواند در بلندمدت فقط با کشورهایی کار کند که مورد تائید آمریکا باشند. این برای پکن یک خطر به حساب می آید. چین مبادله با ایران و خرید انرژی از ما را به نفع منافع ملی خود می داند. چرا که ایران از دایره مورد اعتماد آمریکایی ها خارج است. به همین دلیل است که آنها آشکارا نفت ایران را می خرند و ابایی از این موضوع ندارند.

در سوی دیگر روسیه است که آنها هم بحثشان امنیت ملی است. تنها راه تنفس روس ها در خاورمیانه ایران است. دست آنها در اروپا و خاورمیانه باز نیست و با حضور ناتو در اروپای شرقی و متحدان اصلی آمریکا در خاورمیانه، روس ها به یک متحد نیاز دارند و آن ایران است. 

یعنی می توانیم بگوییم علاوه بر اینکه ایران از نظر سیاسی روی روسیه و چین حساب باز می کند، از نظر اقتصادی هم می تواند کارهایش را از این طریق پیش ببرد؟

برای چین و روسیه امنیت ملی خودشان از هر چیزی مهم تر است. این دو در شانگهای با هم متحد شده اند و در مقابل ناتو هستند. کنش بیرونی آنها آنقدر ها که به نظر می رسد قوی نیست و به ایران نیاز دارند. به هر حال ایران دروازه آسیای غربی حساب می شود. ایران باید متوجه باشد که این نیاز دو طرفه است و از ظرفیت های آن استفاده کند. ما حتی می توانیم فناوری روز را هم از چین تامین کنیم، بدون اینکه مشکلی وجود داشته باشد.

وزارت خارجه چطور می تواند از این فرصت برای پیشبرد دیپلماسی اقتصادی خود استفاده بهتری کند؟

کارکرد وزارت خارجه در ایران صرفا سیاسی تعریف شده است. در صورتی که توجه به دیپلماسی اقتصادی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. مثلا سفرای ایران در کشورهایی مانند تایوان و مالزی کار سیاسی چندانی ندارند و فرصت خوبی است تا فعالیت های اقتصادی را کلید بزنند. البته سفارت خانه ها تنها کاتالیزور هستند و آنها نمی توانند خود دست به فعالیت های اقتصادی بزنند بلکه قرار است مسیر فعالان اقتصادی را هموار کنند. 

متاسفانه ما رایزن اقتصادی در بسیاری از کشورها نداریم و فقط به فرستادن دیپلمات ها بسنده می کنیم. سفارت ترکیه در عراق تعداد بسیار زیادی رایزن اقتصادی دارد در حالی که ایران تنها 4 نفر را در این کشور به عنوان رایزن فرستاده است. 

ایران در منطقه و در همسایگی خود هم ظرفیت هایی برای تبادلات اقتصادی دارد. این ظرفیت ها کدامند؟

بله ایران ظرفیت های زیادی را در کشورهای همسایه دارد که با طراحی یک دیپلماسی اقتصادی معطوف به همسایگان، می شود از آن استفاده کرد. مثلا با پاکستان در خصوص محصولات پتروشیمی و نفتی کار می کنیم که می شود آن را گسترش داد یا با روس ها در زمینه صادرات مواد غذایی همکاری کنیم و حتی کل بازار را در دست بگیریم. روی بازار عراق برای فروش محصولات صنعتی و پتروشیمی می شود حساب کرد. در کل ایران امکان این را دارد که با تکیه بر کشورهای همسایه و دوست خود، رقم مبادلات تجاری را بالا ببردو اما ظرفیت ها مغفول مانده اند. ایران با استفاده از عملیات تهاتر یا پیمان های پولی، باید از این ظرفیت ها استفاده کند.

در بسیاری از موارد ما شاهد هستیم که پیمان ها از سوی وزارت خارجه بسته شده اند. یعنی روی کاغذ ایران و طرف دیگر مایل به همکاری های اقتصادی هستند، اما این موضوع عملیاتی نشده است.

 312 310