استخوان‌های تازه کشف‌شده تخت‌جمشید چه می‌گویند؟

عنوان شده این اسکلت‌ها احتمال دارد مربوط به انسان‌هایی بوده باشد که در جریان این رویداد کشته شده و به درون کانال‌ها انداخته شده باشند؛ البته پاسخ به این پرسش‌ها تا انجام کامل پژوهش‌های تکمیلی مشخص نخواهد شد.

در تخت‌جمشید سه کیلومتر کانال زیر زمینی وجود دارد که تاکنون دو کیلومتر آن لایروبی شده است.  این آبراهه‌ها در دوره‌های تاریخی پر شده بود و از زمانی که موسسه شرق‌شناسی کاوش را آغاز کرد بخش‌هایی از آن پاکسازی شد، اما پس از آن تا دهه ۸۰ به فراموشی سپرده شد؛ بر همین اساس پاکسازی آبراهه‌ها در چند فصل صورت گرفته و همچنان ادامه دارد. با بیان اینکه شاید در آینده بتوان جوابی درباره وجود این اسکلت‌ها پیدا کرد، گفت: در کاوش امسال، بقایای اسکلتی از حیوان نیز مشاهده شد که در هر صورت قدمت این‌ها قطعا تاریخی و مربوط به بعد از ساخت تخت جمشید است.

مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید دوشنبه در گفت‌وگو با ایرنا یافته شدن استخوان‌های انسانی و حیوانی را در مسیر احیای بخشی از سیستم زیرزمینی هدایت و دفع آب‌های سطحی در دوره هخامنشی عنوان کرد و افزود: یکی از کارکردهای مهم این آبراهه‌ها هدایت آب‌های سطحی است.

حمید فدایی افزود: با بارش باران، تجمع آب در کف کاخ‌ها، حیاط‌ها و محوطه به ساختارهای سنگی آسیب می‌رساند.  هدف اصلی حفاظت از مجموعه تخت‌جمشید با احیای آبراهه‌ها بوده است که بخشی از آن انجام شده و پس از به‌ثمر رسیدن مرحله اولیه هدایت و دفع آب‌ها ارزیابی می‌شود و استحکام بدنه نیز تامین خواهد شد که طی چند مرحله صورت می‌گیرد.

مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید با بیان اینکه احتمالا در دوره‌های بعد از ساخت تخت جمشید، تخریب‌هایی رخ داده گفت: مواد ناشی از این تخریب‌ها به داخل آبراهه‌ها ریخته و از همین رو همواره انتظار مواجهه با قطعات سنگ، ستون‌ها و نقش برجسته‌ها را داریم؛ حتی در فصل‌های پیشین نیز به قطعات رنگ نیز برخورد کرده‌ایم.

حیات کمرنگی طی سده‌ها در آبراهه‌های تخت جمشید وجود داشته است

فدایی افزود: برخی مورخان نیز که در سده‌های پیشین از این مسیرها بازدید کرده‌اند، به همراه خود فانوس یا شعله و روشنایی به این بخش‌های زیرزمینی وارد کرده‌اند، بنابراین پر شدن آبراهه‌ها به‌صورت یکباره رخ نداده است و حیات کمرنگی طی سده‌ها در آنجا جریان داشته است؛ از همین رو احتمال دارد در لابه‌لای رسوبات بازمانده مواد دیگری را نیز بیابیم.

احیای آبراهه‌ها همزمان با باستان شناسی در کاخ‌ها از سال ۱۳۱۰ آغاز شده است.

وی با اشاره به اینکه احیای آبراهه‌ها همزمان با باستان شناسی در کاخ‌ها از سال ۱۳۱۰ آغاز شده است، گفت: از آن زمان تاکنون بخش عمده‌ای از این آبراهه‌ها آزادسازی شده است و طی فصل‌های اخیر کاوش نیز به قطعات سنگ، استخوان جانوری و انسانی و قطعات سفال یافته‌ایم که بخشی از آن‌ها همراه با آب شسته شده و به درون آبراهه‌ها ریخته و برخی نیز مربوط به حوادثی است که در همان حیات کمرنگ رقم زده شده است؛ مثلا در دوره‌هایی تاریخی از این مکان‌ها باعنوان پناهگاه استفاده می‌شده است.

نمی‌توان برخی مطالعات را به‌طور قطع انجام داد

فدایی با اشاره به کشف اسکلت‌های اخیر درخصوص چگونگی شناسایی آن‌ها، عنوان کرد: برای شناسایی استخوان‌ها مطالعاتی به‌منظور تشخیص جنسیت صورت می‌گیرد و درصورتی که استخوان‌ها به‌اندازه باشند می‌توان قد را تعیین کرد؛ البته از آنجا که استخوان‌های یافته شده اکثرا ناقص هستند یعنی جمجمه و بخش‌هایی از دنده‌ها موجود است اما در استخوان‌های پا و لگن کمبود دارند، نمی‌توان به‌صورت قطع برخی مطالعات را انجام داد.  

وی افزود: بخش دیگر مطالعات درباره بحث‌های بیماری‌شناسی است که با نمونه‌گیری از خاک اطراف و گاه نیز استخوان‌ها صورت می‌گیرد که این مساله در مطالعات میکروسکوپی و آزمایشگاهی تشخیص داده خواهد شد و اطلاعاتی درباره دلایل مرگ را نشان خواهد داد که ممکن است فرضیه زد و خورد و قتل را نیز رد یا تایید کند.

فدایی با بیان اینکه تبارشناسی اسکلت‌ها از طریق دی.ان.ای کاری بسیار دشوار است، اظهار داشت: امکانات لازم برای پژوهش در این زمینه در ایران تنها در یک مرکز انجام می‌شود؛ همچنین برای نمونه‌های کمتر فرسوده شده انجام می‌شود؛ چراکه از همه بخش‌های استخوانی امکان استخراج آن اندازه از دی.ان.ای فراهم نیست و چنانچه استخوانی فرسوده باشد نیز پژوهش دشوارتر می‌شود؛ به هرروی از آنجا که استخوان‌ها در دسترس است می‌توان این مطالعات را در هر زمان دیگری نیز انجام داد.

رئیس پایگاه جهانی تخت جمشید با اشاره به اینکه مطالعات قدمت‌سنجی یا سال‌یابی مطلق را می‌توان با بررسی مواد آلی استخوانی یا مواد آلی دیگری در اسکلت‌های یافت شده، صورت داد، گفت: سال‌یابی حدودی براساس شواهدی که باستان‌شناس در لایه باستان‌شناسی بررسی می‌کند، رخ می‌دهد که با مطالعه شیئی همتراز با آن ماده آلی یا استخوان به دست می‌آید و ممکن است به‌صورت نسبی درباره آن دوره فرضیه‌ای ارائه دهد.

وی افزود: برای یافتن سالیابی مطلق  باید مواد را مورد ارزیابی قرار دهیم. در حال حاضر امکان سالیابی مبتنی بر رادیو کربن در ایران وجود ندارد و نمونه‌ها برای دستیابی به اینگونه اطلاعات باید به خارج از کشور منتقل شود.

استخوان‌های کشف‌شده کنونی می‌تواند مکمل مطالعات باستان‌شناسی باشد

فدایی اظهار داشت: مجموعه استخوان‌های کشف‌شده کنونی می‌تواند مکمل مطالعات باستان‌شناسی باشد که با پژوهش‌های میان‌رشته‌ای معنا می‌یابد و با کنار هم قرار دادن اطلاعات یافت شده می‌توان رویدادی را روشن کرد؛ مثلا اینکه جنسیت و سن افراد چیست و علت مرگ چه بوده و در چه دوره‌ای رخ داده است.

رئیس پایگاه جهانی تخت جمشید با بیان اینکه  باستان‌شناسان در این آبراهه‌ها تا به امروز به مواد دیگری جز مواد آلی استخوانی یا جانوری نیز برخورده‌اند، گفت: در فصل‌های قبل قطعات سنگ، نحوه ایجاد رسوبات و شکل پر شدن آبراهه‌ها را نشان داده‌اند که از نکات تاریخی و معماری و باستان‌شناسی بسیاری برخوردار است و مکمل مطالعات دیگر در فصل‌های بعدی کاوش خواهد بود.

وی ابراز کرد: پس از پایان کاوش گروه حفاظت و مرمت تخت‌جمشید که عهده دار حفاظت بعد از کاوش است، ورود می‌کنند.

ممکن است برخی از اسکلت‌های شناسایی شده که در سطوح پایین رسوبات یافت شده‌اند، به حادثه حمله اسکندر مربوط شود.

سرپرست تیم کاوش آبراهه‌های تخت جمشید نیز در گفت‌وگو با ایرنا ابراز داشت: آبراهه مورد تحقیق در دوران متاخرتری درمقایسه با دیگر ابراهه های تخت جمشید ساخته شده است و می‌توان گفت زمان شکل‌گیری و ساخت این آبراهه پس از بنای کاخ صد ستون، بخش‌های ابتدایی دروازه ناتمام، مجموعه تالار سی و دو ستونی و خیابان سپاهیان انجام گرفته است.

وضعیت آبراهه شرقی دروازه‌های ناتمام متفاوت است

علی اسدی با بیان اینکه عمدتاً دریچه‌هایی از سطح مجموعه به داخل آبراهه‌ها تعبیه شده است، گفت: وضعیت آبراهه شرقی دروازه‌های ناتمام متفاوت است و  تاکنون دریچه‌ای مربوط به دوره هخامنشی در سقف این آبراهه، شناسایی نشده است.

عضو هیات علمی بخش باستان‌شناسی دانشگاه هنر شیراز اظهار کرد:  در بخشی از این آبراهه، بیش از ۱۰ اسکلت انسانی و حیوانی شناسایی شده است که بخشی از این مجموعه اسکلت‌ها در فصل سوم و ادامه آنها نیز در فصل جاری، در حال شناسایی است.

وی درباره محل کشف این اسکلت‌ها نیز ابراز داشت:  این یافته‌ها در بخش پایینی و میانی رسوبات داخل آبراهه‌ها کشف شده است و به‌صورت پراکنده و نه تدفین‌شده یافت شده‌اند که می‌تواند گواهی بر روی دادن اتفاقات ناگهانی مانند زد و خورد و قتل باشد؛ افزون براین ممکن است برخی از اسکلت‌های شناسایی شده که در سطوح پایین رسوبات یافت شده‌اند، به حادثه حمله اسکندر مربوط شود.

معاون گردشگری، هماهنگی و مدیریت امور زائرین استاندار فارس نیز که امروز صبح (دوشنبه ۲۷ مرداد) برای بازدید از استخوان‌های تازه اکتشاف شده به تخت جمشید رفته بود، در گفت ‌وگو با ایرنا عنوان کرد: کاوشگران حدود بقایای ۱۳ جسد را در کانال‌های دفع آب‌های سطحی مجموعه تخت جمشید یافته‌اند و منتظریم گروه‌های متخصص، مطالعات بعدی را برای اظهار نظر درباره سن و جنس و دوره این اسکلت‌ها آغاز کنند.

در فصل‌های قبل قطعات سنگ، نحوه ایجاد رسوبات و شکل پر شدن آبراهه‌ها را نشان داده‌اند که از نکات تاریخی و معماری و باستان‌شناسی بسیاری برخوردار است.

علی نقی طبیب لقمانی بیان داشت: با انجام کارشناسی‌های بعدی ممکن است پاسخ بسیاری از پرسش‌های چند دهه اخیر بعد از کاوش‌های ابتدایی تخت جمشید تا به امروز از لا به لای همین اجساد کشف شود.

پژوهشگران ایرانی امکان روشنگری درباره استخوان‌ها را دارند

وی با بیان اینکه گروه پژوهش و کاوش ایرانی هستند، ابراز داشت: استادان دانشگاه و تیم حفار همگی از پژوهشگران و باستان‌شناسان کشورمان هستند و امکانات خوبی برای شناخت اجمالی این اجساد در کشور وجود دارد؛ همچنین متخصصان این حوزه نیز از توانایی کافی برای شناسایی این یافته‌های باستان‌شناسی برخوردارند؛ اما ممکن است در مراحل بعدی و برای تکمیل کارشناسی‌های اولیه نیاز باشد از توانمندی‌های برون‌مرزی نیز استفاده کنیم؛ به هر روی، مسیر خود را تا کشف همه حقایق راجع به این اجساد دنبال خواهیم کرد.

فصل چهارم کاوش آبراهه‌های تخت جمشید توسط پایگاه میراث جهانی تخت جمشید با همکاری پژوهشکده باستان شناسی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری کشور و دانشگاه هنر شیراز از ۵ مرداد ماه آغاز شده است و تا ۱۸ شهریور ماه سال جاری به مدت ۴۵ روز، ادامه خواهد داشت.

یادمان تاریخی تخت جمشید که متعلق به دوره هخامنشیان است یکی از چهار اثر ثبت شده استان فارس در فهرست آثار جهانی است که در سال ۱۹۷۹ میلادی با شماره ۱۱۴ در سازمان جهانی علمی، فرهنگی  ملل متحد (یونسکو) ثبت شد.

سلسله هخامنشیان از سال ۳۳۰ تا ۵۵۰ پیش از میلاد حکومت کردند. مجموعه جهانی تخت جمشید در شهرستان مرودشت و در فاصله ۵۵ کیلومتری شمال شیراز واقع است.