معاون وزیر خارجه اوکراین: ایران باید اطلاعات جعبه سیاه را منتشر کند

رادیو فردا نخستین رسانه‌ای بود که چهار ماه پیش با یوگنی ینین پس از انتصاب وی به سمت معاون وزیر خارجه اوکراین، مسئول پروندهٔ سرنگونی هواپیمای اوکراینی و سرپرست هیئت مذاکره‌کنندگان اوکراینی در رابطه با مسائل پرواز ۷۵۲ مصاحبه کرد.

از آن پس، برخی تحولات مهم در تحقیقات این سانحه رخ داد که در میان آن‌ها، استخراج موفقیت‌آمیز اطلاعات جعبهٔ سیاه در فرانسه و برگزاری نخستین دور مذاکرات با ایران بود.

دور دوم مذاکرات میان دو کشور برای اواسط اکتبر/اواخر مهر‌ماه برنامه‌ریزی شده است و اوکراین ابراز امیدواری کرده که ایران تا آن تاریخ دربارهٔ سرنگونی این هواپیما گزارش کاملی ارائه کند.

از یوگنی ینین پرسیدم که آیا واقعاً نسبت به رویکرد سازندهٔ ایران امیدوار است؟

یوگنی ینین: دیپلماسی ماهرانه یعنی ترغیب طرف مقابل به رویکرد سازنده، اما نمی‌توانیم این رویکرد سازنده را تضمین کنیم. صریحا به طرف ایرانی گفته‌ایم که هدف اصلی‌مان نه دریافت غرامت بلکه رسیدن به حقیقت است. بستگان قربانیان هم این انتظار را دارند. تحت هیچ شرایطی نمی‌پذیریم در ازای لاپوشانی حقیقت پول دریافت کنیم. اول باید حقیقت را بدانیم و سپس بسته به جزئیات رویدادهایی که منجر به سرنگونی هواپیمای اوکراینی شد، غرامتی که به بستگان قربانیان، خطوط هوایی و کشور اوکراین تعلق می‌گیرد را محاسبه خواهیم کرد.

سه کارگروه متشکل از متخصصان سازمان‌های هوانوردی، نظامیان ستادهای کل نیروهای مسلح، بازرسان جنایی و دادستان‌های دو کشور تشکیل دادیم که طی دور دوم مذاکرات باید از نتایج تعاملات خود گزارش دهند. انتظار داریم طرف ایرانی پاسخ سوال‌های متعددی را بدهد که طی دور اول مطرح کردیم. از جمله آنها را فراخواندیم اطلاعات افرادی که مظنون به دست داشتن در سرنگونی این هواپیما هستند را علنی کند تا مطمئن شویم این افراد مقصرند و هیچ کس از زیر بار مسئولیت فرار نکرده‌ است. معاون وزیر خارجه اوکراین

شما بارها توضیح داده‌اید که در تحقیقات پرواز ۷۵۲ همزمان سه مسیر دنبال می‌شود: فنی، جنایی و حقوقی اعم از مباحث غرامت. بیایید تحولاتی که در این سه زمینه رخ داده است را مرور کنیم و در ابتدا دربارهٔ اطلاعات جعبهٔ سیاه می‌پرسم که ماه‌ها موضوع کشمکش بین ایران و کشورهای مرتبط بود. آیا این اطلاعات از آنچه در داخل هواپیما و در ثانیه‌های بین اصابت دو موشک اتفاق افتاد، پرده بر‌داشت؟

تحلیل اطلاعات جعبهٔ سیاه از مراحل تحقیقات فنی‌ست و اهمیت آن را نباید بزرگ‌نمایی کرد و یا کم جلوه داد. مطابق کنوانسیون شیکاگو افشای این اطلاعات بر عهدهٔ ایران است و من نمی‌توانم این مقررات را نادیده بگیرم. اما می‌توانم بگویم ما از تحلیل اطلاعات جعبهٔ سیاه سه هدف داشتیم: می‌خواستیم ثابت کنیم که هواپیما نقص فنی نداشت، خلبان و خدمه پرواز مرتکب اشتباه نشدند، و همچنین تایید کنیم که این هواپیما در نتیجهٔ اصابت موشک سقوط کرد. به هر سه هدف‌مان رسیدیم.

آیا اطلاعات جعبهٔ سیاه به طور کامل منتشر خواهد شد یا صرفاً در گزارش ایران برای ایکائو به آن اشارهٔ گذرا خواهد شد؟

طرف ایرانی باید اطلاعات جعبهٔ سیاه را در اختیار عموم قرار دهد و متعاقباً بی‌شک این اطلاعات بخشی از گزارش نهایی نیز خواهد بود. مطابق مقررات ایکائو، ایران به عنوان مسئول تحقیقات فنی باید طی یک سال از وقوع سانحهٔ هوایی یعنی تا هشتم ژانویهٔ سال آینده گزارش نهایی ارائه دهد و اگر زمان کافی نباشد، دست‌کم گزارش مقدماتی را منتشر کند.

سازمان هوانوردی ایران تاکنون دو گزارش مقدماتی منتشر کرده است و به‌ویژه گزارش دوم هدف انتقادهای فراوان قرار گرفته. آیا می‌توانیم مطمئن باشیم که گزارش نهایی به تمام سوالات، پاسخ قانع‌کننده می‌دهد و اگر نه، چه کار می‌توان کرد؟

باید اذعان کنم که ما هم از محتوای آخرین گزارش مقدماتی ایران متعجب شدیم. اما کاملاً محتمل است که با اتکا به یافته‌های جدید، گزارش نهایی به شیوه‌ای کاملاً متفاوت شرایط سانحه پرواز ۷۵۲ را توضیح دهد. همزمان با تحقیقات فنی در ایران، کارشناسان سازمان هوانوردی اوکراین هم مشغول تحقیق هستند و اگر از دید آن‌ها، گزارش نهایی ایران قانع‌کننده نباشد، کنوانسیون شیکاگو به آنها اجازه می‌دهد که ملاحظات خود را برای همتایان ایرانی اعلام کنند. آن‌وقت طرف ایرانی یا براساس این ملاحظات گزارش خود را تغییر می‌دهد یا این ملاحظات را نادیده می‌گیرد اما در این صورت ملاحظات اوکراین ضمیمه گزارش ایران خواهد شد. هماهنگی گزارش نهایی کار آسانی نیست اما فکر می‌کنم که بتوانیم به طور سازنده این کار را به نتیجه برسانیم. هدف از گزارش ایران نه تنها روشن کردن شرایط سانحه پرواز ۷۵۲ بلکه ارتقای امنیت پروازهای بین‌المللی‌ست و اصرار خواهیم کرد که ایران به طور قانع‌کننده به هر دو موضوع بپردازد.

منتظریم شرایط سرنگونی هواپیمای اوکراینی روشن شود. حتی اگر بپذیریم خطای انسانی دلیل این فاجعه بوده، باید بدانیم چطور ممکن است این خطا رخ داده باشد، چه نواقصی در سیستم هوانوردی ایران وجود دارد. انتظار داریم پاسخ‌های ایران شفاف باشد و تنها پس از دریافت این اطلاعات می‌توانیم دربارهٔ ازسرگیری پرواز به این کشور تصمیم بگیریم. یوگنی ینین، معاون وزیر خارجه اوکراین

آیا تهران به کی‌یف گفته است که چه گام‌های مشخصی برای تضمین امنیت پرواز برداشته و یا مصمم است بردارد. آیا کی‌یف ازسرگیری پروازها به ایران را در دستور کار خود دارد؟

امنیت پرواز در آسمان ایران از محورهای بررسی شورای حکام ایکائو بود و پس از ارائهٔ گزارش نهایی ایران پیشنهادهای این کشور برای ارتقای امنیت پروازهای بین‌المللی نیز مورد بررسی قرار خواهد گرفت. فعلاً در این رابطه اظهارنظر نمی‌کنیم. منتظریم شرایط سرنگونی هواپیمای اوکراینی روشن شود. حتی اگر بپذیریم خطای انسانی دلیل این فاجعه بوده، باید بدانیم چطور ممکن است این خطا رخ داده باشد، چه نواقصی در سیستم هوانوردی ایران وجود دارد. انتظار داریم پاسخ‌های ایران شفاف باشد و تنها پس از دریافت این اطلاعات می‌توانیم دربارهٔ ازسرگیری پرواز به این کشور تصمیم بگیریم.

چطور می‌توانیم برای انجام تحقیقات به کشوری اعتماد کنیم که از ابتدا سعی کرده بود حقیقت را کتمان کند و مانع تحقیقات مستقل شود؟

اعتماد بسیار مهم است اما صرفاً می‌توانیم در چارچوب مقررات حقوقی موجود عمل کنیم. مطابق کنوانسیون شیکاگو، کشوری که سانحه هوایی در آنجا رخ داده مسئول تحقیقات است و صرفاً با تصمیم سیاسی این کشور می‌توان تحقیقات را به کشوری دیگر سپرد.

اوکراین نخواسته است که مبتکر اصلاحات مقررات موجود ایکائو شود؟

ما مدام به مسائل تقویت امنیت پرواز و بهبود تعاملات نهادهای ذیربط اعضای ایکائو می‌پردازیم. آخرین ابتکارهای‌مان نتیجهٔ تجربیاتی شد که از روند تحلیل جعبهٔ سیاه پرواز ۷۵۲ به دست آوردیم. هنوز زود است جزئیات آن را شرح دهیم اما واقعاً این روند مسائلی را نمایان کرده که نیاز است حل شود و مسلماً در این باره در ایکائو گفت‌وگو خواهیم کرد.

با این حجم تحقیقات فنی، انجام تحقیقات شفاف جنایی از این هم پیچیده‌تر به نظر می‌رسد.

ایران مسئول تحقیقات جنایی‌ست اما همزمان اوکراین تحقیقات در این زمینه را دنبال می‌کند. دو مسیر پیش روی ماست. یکی ارسال استعلام و انتظار پاسخ آن است و دیگری، تشکیل کارگروه تحقیقاتی بین‌المللی‌ که راه بسیار کارآمدتری برای دستیابی به حقیقت است. ما بارها به ایران پیشنهاد داده‌ایم که کارگروه تحقیقاتی مشترک تشکیل دهیم و آنها گفتند این گزینه را بررسی می‌کنند. تعاملات ما بی‌مشکل نیست. طرف ایرانی اصرار دارد که مسائل مرتبط با سیستم پدافند هوایی این کشور از موضوعات محرمانه است. اما از دید ما تقاضای جامعه برای روشن شدن شرایط سرنگونی هواپیمای اوکراینی ارجحیت دارد و ضروری‌ست در این عرصهٔ حساس به مصالحه برسیم.

آیا اوکراین احتمال سرنگونی عمدی این هواپیما را بررسی می‌کند؟

در روند تحقیقات همه احتمالات مورد بررسی قرار می‌گیرد. شک ندارم احتمال عمدی بودن اقدام ایران نیز از محورهای بازرسی‌ها‌ست. اما از آنجا که اطلاعات مربوط به تحقیقات جاری جنایی محرمانه است، وزارت خارجه از یافته‌های آن مطلع نیست.

ما بارها به ایران پیشنهاد داده‌ایم که کارگروه تحقیقاتی مشترک تشکیل دهیم و آنها گفتند این گزینه را بررسی می‌کنند. تعاملات ما بی‌مشکل نیست. طرف ایرانی اصرار دارد که مسائل مرتبط با سیستم پدافند هوایی این کشور از موضوعات محرمانه است. اما از دید ما تقاضای جامعه برای روشن شدن شرایط سرنگونی هواپیمای اوکراینی ارجحیت دارد و ضروری‌ست در این عرصهٔ حساس به مصالحه برسیم. معاون وزیر خارجه اوکراین

اما شما می‌دانید هیئت بازرسان اوکراینی که در روزهای اول این سانحه به ایران سفر کردند به چه شواهدی دست یافته‌اند. آیا آنها توانستند تمام قطعات لاشه هواپیما و صندلی‌ها را پیدا کنند؟ آیا ایران به شما توضیح داد به چه دلیلی محوطهٔ این سانحه را با بولدوزر پاک‌سازی کرده بود؟

هیئت تحقیقاتی‌مان در ایران مشکلات متعددی داشت. آنها نتوانستند به گونه‌ای رضایت‌بخش از محوطه بازدید کنند. تمام قطعات لاشه هواپیما یافت نشد و تنها اتفاقی چند صندلی را پیدا کردند. به‌رغم این مسائل امیدواریم تحقیقات فنی و جنایی که ایران عهده‌دار آن است مطابق معیارهای بین‌المللی به نتیجه برسد.

چرا آن روز پرواز اوکراین از ایران لغو نشد؟ خطوط هوایی اوکراین نمی‌دانست ساعاتی قبل ایران حمله موشکی به پایگاه آمریکا در عراق انجام داده بود؟

ایران هیچ هشداری به خلبانان و یا خطوط هوایی نداده بود بلکه ما را مطلع کرد حتی روشن شدن موتور هواپیما نیازمند تایید ستاد پدافند هوایی این کشور است. یکی از سوال‌های اصلی‌مان از ایران این است که چرا هیچ اقدامی برای تضمین امنیت این پرواز در نظر نگرفتند.

اکنون انتظار این است که ایران غرامت سرنگونی هواپیمای اوکراینی را پرداخت کند. اعلام شده که ایران قبول کرده است مبلغ غرامت را در چارچوب تعهدات بین‌المللی خود بپردازد. اما برخلاف اوکراین و سایر کشورهای مرتبط با این سانحه که پایبند به کنوانسیون مونترال هستند، کنوانسیونی که از جمله مبلغ غرامت را مطابق عرف بین‌المللی تعیین می‌کند، ایران این کنوانسیون را امضا نکرده. پس استناد به تعهدات بین‌المللی ایران چه معنایی دارد؟

نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم ایران مطابق کنوانسیون‌هایی عمل کند که عضو آن نیست. اما دستاورد مهم دور اول مذاکرات این بود که ایران پذیرفت دربارهٔ رسیدگی به مسائل مرتبط با سانحهٔ پرواز ۷۵۲ مطابق کنوانسیون‌های شیکاگو و مونترال گفت‌وگو کنیم. این را بسیار امیدبخش می‌دانیم و برای پیشبرد مذاکرات دوجانبه تلاش فراوان خواهیم کرد. در عین حال اگر این مذاکرات به بن‌بست بخورد ناچار می‌شویم از مکانیسم‌های حقوقی دیگر استفاده کنیم. هنوز هیچ پیشنهادی برای مبلغ غرامت رد و بدل نشده و همان‌گونه که همواره تاکید کرده‌ایم زمانی این مبلغ را محاسبه خواهیم کرد که ایران جزئیات این فاجعه را روشن کند.

از دور دوم مذاکرات چه انتظاری دارید؟ وزیر خارجهٔ اوکراین اعلام کرد پیش از دور بعدی مذاکرات ایران باید دربارهٔ سرنگونی پرواز ۷۵۲ گزارش کامل ارائه دهد.

می‌خواهیم خوشبین باشیم. اما از روال رسیدگی به سوانحی که پیش‌تر رخ داده بود می‌دانیم که سریع‌ترین نتیجه پس از دو سال مذاکره به دست آمد و اگر نیاز به مراجعه به دادگاه بود این روند حداقل پنج سال به درازا می‌کشید. به همین دلیل مذاکرات را ترجیح می‌دهیم. سه کارگروه متشکل از متخصصان سازمان‌های هوانوردی، نظامیان ستادهای کل نیروهای مسلح، بازرسان جنایی و دادستان‌های دو کشور تشکیل دادیم که طی دور دوم مذاکرات باید از نتایج تعاملات خود گزارش دهند. انتظار داریم طرف ایرانی پاسخ سوال‌های متعددی را بدهد که طی دور اول مطرح کردیم. از جمله آنها را فراخواندیم اطلاعات افرادی که مظنون به دست داشتن در سرنگونی این هواپیما هستند را علنی کند تا مطمئن شویم این افراد مقصرند و هیچ کس از بار مسئولیت فرار نکرده‌.

هنوز معلوم نیست روند تحقیقات سرنگونی هواپیمای اوکراینی در ایران به چه نتایجی رسیده اما طی این مدت جمهوری اسلامی برای ده‌ها معترض به سرنگونی این هواپیما حکم زندان صادر کرده است. آیا سرنوشت این فعالین سیاسی در مذاکرات دو کشور مطرح شد؟

می‌توانم با آنها ابراز همدردی کنم اما هیچ ابزاری سیاسی یا حقوقی که اجازه دهد ما به این موضوع بپردازیم در دست نیست. می‌خواهیم مذاکرات ما با ایران سیاسی نشود بلکه بر یافتن پاسخ سوالاتی مشخص، و روشن کردن اقداماتی که انجام دادن یا ندادن آن باعث سرنگونی هواپیمای ما شده بود متمرکز باشد.