روز عکاس و نگاهی به دل نگرانی های عکاسان

۱۹ آگوست همزمان با ۲۸ مرداد را روز جهانی عکاسی می‌دانند. این گزاره، صرف نظر از درستی یا نادرستی‌اش، بهانه خوبی برای صحبت در خصوص حق مالکیت معنوی عکاسان نسبت به آثار خودشان است.

به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از سمنان، تاریخ و مستندات علمی برای ثبت رویداد‌های زمانه خود بر روی کتیبه‌ها و سپس کاغذ به دست با سوادان آن زمان و معمولا تحت اختیار پادشاهان و سران تاریخ رخ می‌داد و در تایید مستندات تاریخی همیشه به این جمله معروف که «فاتحان، تاریخ را می‌نویسند» بر می‌خوریم، اما پس از اینکه دوربین عکاسی اختراع شد و از ثبت مدارک علمی تا خلق اثر هنری را در بر گرفت واژه مستند مفهوم واقعی‌تری پیدا کرد.

ثبت تصویر آنچنان بر مستندات تاثیر گذاشت که دیگر تاریخ نگاری نمی‌توانست به راحتی تحت سلطه حاکمان با قضاوتی یک طرفه قلم بزند و حال، اگر نگارنده می‌خواهد حرفش را قطعی به کرسی بنشاند، عکسی را بر متن خود پیوست می‌کند تا قضاوت از توصیف وی فراتر رود.

به هر حال عکاسی گسترش یافت و به کمک علوم مختلف آمد و حتی زمانی که برنامه‌های گرافیکی همه گیر نشده بود، در دادسرا‌ها نیز به کمک وکیل ها و قضات آمد. این اختراع کارگشای بشر، در نهایت با حضور خود در هنر آثاری را خلق کرد تا بیش از پیش واژه عکاس دارای هویت شود.

امروزه در جمعیت هشت میلیاردی جهان روزانه میلیون‌ها عکس به واسطه تکنولوژی‌هایی که در دست بشر قرار دارد به اشکال مختلف تولید می‌شود و حتی هنر عکاسی نیز دارای شاخه‌ها و یا ژانر‌های مختلفی شده است؛ آنچه برخی عکس‌ها را متمایز می‌کند، کارکرد آثار تولید شده به عنوان هنر و رسانه است که این تولیدات توسط افرادی با نام عکاس رخ می‌دهد.

۱۹ آگوست یا ۲۸ مرداد را روز جهانی عکاسی می‌دانند و در ایران نیز ۲۵ آذرماه (ورود عکاسی به ایران) پیشنهاد روز ملی عکاسی بوده است. جدا از اینکه چه روزی است و چرا این روز‌ها را با این عنوان نام گذاری می‌کنند، امید است این روز‌ها باعث ارزش گذاری بهتر در فعالیت و اهمیت برای عکاسان باشد.

یکی از مشکلات و گله‌مندی‌هایی که عکاسان با آن مواجه هستند، استفاده غیر مجاز، بدون اجازه و بدون ذکر نام از آثار آنان است. به طوری که بارها و بارها به کرات این گله را از آنان شنیده‌ایم.

ذکر نام عکاس یا منبع عکس، کمترین وظیفه اخلاقی است

سید عابد میرمعصومی، عکاس خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) استان سمنان در گفت‌وگو با خبرنگار ما گفت: نگاه به عکاسان به ویژه عکاسان خبری که امروز مهم‌ترین عکس‌های فردا را ثبت می‌کنند متاسفانه آنطور که باید توسط رسانه‌ها و مطبوعات، به خصوص در این عصر گوشی‌های هوشمند، جدی گرفته نمی‌شود. اما مساله مهم‌تر، احترام گذاشتن به نام پدیدآورنده آن اثر است.

او افزود: بار‌ها از آثار بنده به عنوان کوچکترین عضو جامعه عکاسان گرفته تا آثار بسیاری از اساتید عکاسی، بدون ذکر منبع یا نام عکاس در رسانه ها، مطبوعات، کتاب‌ها و مجلات، تبلیغات و فضای مجازی منتشر می‌شود. در صورتی که درج نام عکاس و یا ذکر منبع، ساده‌ترین وظیفه اخلاقی است که منتشر کننده باید آن را رعایت کند و اگر از نگاه حرفه‌ای به این موضوع بنگریم، باید هزینه عکس نیز پرداخت شود.

میرمعصومی ادامه داد: مگر در روزنامه و مجلات نام نگارندگان و سردبیران و بر روی جلد کتاب نام نویسندگان و در پایان شعر نام شاعران و یا در تیتراژ فیلم نام کارگردانان و یا در آلبوم موسیقی نام خوانندگان درج نمی‌شود پس چرا به راحتی درج نام عکاسان فراموش می‌شود.

عکاس ایرنای سمنان تصریح کرد: عکاسان اگر در مکانی و یا اجتماعی می‌روند، همگان توقع دارند عکسی از آنها ثبت و در اولین فرصت برای آنها ارسال کنیم.

او بیان کرد: با این حال، عکاسان توقع چندانی ندارند و تنها آوردن نامی از آنها رضایتشان را جلب می‌کند؛ اما چرا رسانه‌ها و انتشارات که مدعی فرهنگ سازی هستند با هر روشی سعی بر حذف نام عکاس و فرار  از هزینه کردن برای عکسی که چاپ یا منتشر می‌کنند دارند؟ آیا تلاش، هزینه، خلاقیت و زمانی که برای تولید آن اثر گذاشته شده است کافی نیست؟

او تصریح کرد: باید زمینه‌ای فراهم شود تا کسانی که توسط کارشناسان به عنوان عکاس تایید می‌شوند، از لحاظ حقوقی بتوانند از آثارشان که بی اجازه و بدون پراخت هزینه به ویژه توسط مطبوعات، رسانه‌ها و انتشارات سرقت می‌شود، دفاع کرده تا در سریع‌ترین زمان ممکن خسارت آنها جبران شود.

عکاس ایرنای سمنان گفت: قانون برای اثر عکاسی که با روش ابتکاری و ابداع پدید آمده باشد در قانون حمایت حقوق مولفان و هنرمندان دفاع می‌کند، اما آنچه در عکاسی خبری و بی اخلاقی در مواجهه با عکاسان رخ می‌دهد نیاز به بازنگری در قانون دارد.

اثر خلاقانه یک عکاس، رایگان و بی‌اهمیت نیست

مسعود محقق، عکاس خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) استان سمنان در گفت‌وگو با خبرنگار ما گفت: حفظ مالکیت مادی و معنوی یک اثر هنری نه تنها مشکل عکاسان، بلکه مشکل اکثریت هنرمندان کشور ماست، هنرمندانی که با استعداد، علاقه، خلاقیت و ذوق هنری که دارند یک اثر هنری را خلق می‌کنند، و نهایتاً می‌بینند که اثر هنری آنها بدون حتی یک اجازه کوچک، کپی شده و در جا‌های مختلف استفاده می‌شود، همه باید قبول کنند که تمام مالکیت یک اثر هنری متعلق به خالق آن اثر است.

او افزود: عکاسی ثبت لحظه‌ها است. یک عکاس با نگاه متفاوتی که نسبت به سایر افراد جامعه دارد، سعی ثبت لحظات می‌کند و این هنر بسیار ارزشمندی است. ولی این اثر هنری که ساخته و پرداخته ذهن عکاس، نگاه تیزبینانه و متفاوت عکاس است، به راحتی دزدیده می‌شود و خیلی از عکاسان به خاطر نجابتی که دارند پیگیر موضوع و شکایت کردن نمی‌شوند، قطعاً برای هر هنرمندی دیدن اینکه اثر هنری‌اش بدون اجازه کپی برداری شده خیلی سخت و تلخ است.

محقق ادامه داد: من به عنوان یک عکاس خبری با ۱۰ سال سابقه کار از این کپی برداری‌ها شدیداً ناراحت می شوم و تا جایی که بتوانم با طرف مقابل که اقدام به این کار کرده برخورد می‌کنم، در عکاسی خبری خیلی با این مشکل روبرو هستیم.

عکاس ایسنای سمنان تصریح کرد: به نظر من با دو شکل از این کپی برداری مواجه هستیم، متداول‌ترین شیوه به این صورت است که به یک برنامه خبری می‌روم، برگزار کننده مراسم درخواست می‌کند چند تا از عکس‌ها را برای ایشان هم بفرستم و این درخواست را به شیوه‌های مختلف مطرح می‌کند. اما بیشتر مواقع در جواب می‌گویم عکس‌ها را از داخل سایت خبری ما دانلود کنید.

او تصریح کرد: گاهی عکسی که از یک برنامه مثل راهپیمایی، تشییع شهید یا یه برنامه آیینی و ملی و مذهبی یا حتی رویداد خبری تهیه کرده‌ایم بعد از چند روز متوجه می‌شویم همان عکس را در حالی که اسم عکاس و منبع اصلی حذف شده و حتی عکس دستکاری هم شده در صفحات مختلف می‌بینیم. این کار واقعاً غیر اخلاقی و غیر حرفه‌ای هست.

محقق ابراز داشت: زمانی که با این موضوع برخورد جدی می‌کنم، طرف مقابل شگفت‌زده می‌گوید حالا یه عکس مگر چه اهمیتی دارد؟ چنین افرادی درک درستی از کار و حرفه عکاسی ندارند. باید فرهنگ استفاده از آثار هنری هنرمندان در هر زمینه‌ای اصلاح شود.

عکاسی یک شغل محسوب می‌شود

او افزود: اولین خواسته من این است که همه قبول کنند عکاسی هم مثل نانوایی، بقالی، کشاورزی، پزشکی، مهندسی، معلمی، کارگری و غیره، شغل محسوب می‌شود و عکاسان از این شغل امرار معاش می‌کنند. خیلی از عکاسان با هزینه‌های خیلی زیاد اقدام به خرید تجهیزات می‌کنند و به عنوان عکاس آزاد کار می‌کنند، خب این عکاسان برای خرج روزانه و تعمیر و خرید تجهیزات باید هزینه سنگینی را متحمل شوند در حالی که بسیاری از عکاسان ما امروز درآمد ثابت ندارند.

محقق ادامه داد: دومین خواسته من این هست که به اثر هنری که توسط یه هنرمند عکاس خلق شده احترام کذاشته شود، چرا یه عکاس باید برای ما مجانی عکاسی کند؟ آیا شما از نانوایی محل سکونت خودتان نان مجانی می‌گیرید؟ آیا شما از فروشگاه مجانی خرید می‌کنید؟ ارزش یک اثر هنری خیلی بیشتر از این مواردی که نام بردم است، ولی منظور این است که هم به مالکیت معنوی و هم مالکیت مادی یک اثر هنری توجه بشود.

عکاس ایسنای سمنان گفت: خواسته دیگر من این است که رفتار و برخورد مردم در خیابان و کوچه با عکاسان و هنرمندان این بخش مقداری مهربان‌تر باشد. بار‌ها در خیابان با اعتراض شدید مردم مواجه شده‌ام که چرا عکاسی میکنی؟ آقا عکس نگیر. برای خیلی از پروژه‌های عکاسی مجبوریم وارد محیط‌های خاص، اجتماعات، خیابان، کوچه، بازار شویم، ولی بعضی از افراد زمانی که متوجه می‌شوند دوربین عکاسی داریم مانع ورود می‌شوند. همین موضوع و مشکل برای پوشش برنامه‌ها و رویداد‌های خبری هم هست و بعضی از جا‌ها اجازه ورود به عکاسان را نمی‌دهند. در حالی که عکاسی ما در واقع تهیه مستندات مهم و معتبری از همین رویداد است.

فرهنگ غلطی که باید اصلاح شود

احمد صبوری، عکاس خبرگزاری مهر استان سمنان در گفتگو با خبرنگار ما گفت: در فرهنگ متداول بین مردم کشور ما، عکاس نسبت به عکس خود هیچ حقوقی ندارد. یعنی قانون کپی رایت رعایت نمی‌شود. من بار‌ها تجربه کرده‌ام که عکسی که من گرفتم در صفحات مختلف بدون اجازه یا بردن نام عکاس استفاده شده است.

او افزود: نکته اینجاست گاهی افرادی اینکار را کرده‌اند که ظاهرا جزو هنرمندان فرهیخته و مشهور و سرشناس این کشور به حساب می‌آیند و اتفاقا بیشتر مطالب و حرف‌هایشان درخصوص رعایت اخلاق و حقوق شهروندی است. درحالی که خودشان با انتشار بدون اجازه و بدون اسم اثر هنری یک عکاس، اخلاق را رعایت نمی کنند. حتی وقتی تذکر بدهیم هم یا بی‌توجهی می‌کنند یا ناراحت می‎‌شوند.

صبوری تصریح کرد: طبیعی است من که خالق یک اثر هستم از دزدیده شدن آن ناراحت شوم. برخی افراد هم فکر می‌کنند با ذکر نام عکاس و منبع عکس، در حق عکاس لطف می‌کنند. در حالی که این لطف نیست. این وظیفه و ابتدایی‌ترین حقوقی است که عکاسان باید از آن برخوردار باشند.

عکاس خبرگزاری مهر استان سمنان ابراز داشت: از عکس‌های ما استفاده و بهره‌برداری می‌کنند و فقط جایی که عکس، به ضرر هر شخص یا ارگانی بوده، اسم عکاس اهمیت پیدا می‌کند. با این همه، کاش این رعایت نکردن حق کپی رایت تنها مشکل ما عکاس‌ها بود.

درآمد کم عکاسی پاسخگوی هزینه تجهیزات نیست

احمد امیر احمدی، عکاس و تصویربردار خبرگزاری صدا و سیما استان سمنان در گفت‌وگو با خبرنگار ما گفت: ذهنیت مردم در مورد ما و کارمان عجیب است. مثلاً زمانی که برای کار کردن در بحران‌ها از وقت و حتی از هزینه شخصی مایه می‌گذاریم، فکر می‌کنند چقدر دریافت می‌کنیم که حاضر به انجام این کار هستیم.

او افزود: علاوه بر استفاده بدون اجازه و بدون ذکر نام از عکس‌های ما که قطعا مشکل بسیاری از همکاران من است، موضوع دیگری که به عنوان یک عکاس خبری از آن گلایه‌مندم، تعرفه‌های بسیار پایین گزارش‌های تصویری است که در این شرایط اقتصادی و با این قیمت بالای تجهیزات و استهلاک آن، مقرون به صرفه نیست، اما عکاسان به دلیل عشق و علاقه خود به این کار این سنگر را حفظ کرده‌اند. البته عکاسانی هم داشته‌ایم که از این حرفه به دلیل عدم تأمین معیشت و زندگی خداحافظی کرده و به سراغ شغل دیگری رفته‌اند.

امیراحمدی ادامه داد: حوزه کار عکاسی خبری ترس و خجالت را بر نمی‌تابد، زیرا عکاس خبری در قبال آنچه که قرار است به عنوان یک رویداد، دغدغه و یا یک معضل و نارسایی به جامعه نشان دهد مسئول است.

عکاس و تصویربردار خبرگزاری صدا و سیمای استان سمنان بیان کرد: امروزه مخاطبان خبرگزاری‌ها و سایت‌های خبری از دیدن گزارش‌های تصویری بیش از سایر بخش‌ها استقبال می‌کنند و این استقبال مخاطبان اهمیت زیادی دارد و نباید از آن غافل شد.

امیراحمدی ادامه داد: عکاسان خبری به خاطر دغدغه‌های شخصی، اجتماعی و مذهبی روز‌ها از آسایش خانه و زندگی فاصله می‌گیرد و با وسیله نقلیه شخصی خود به شهر‌های دیگر مثل شهر‌های زلزله زده و سیل‌زده یا مناطق محروم، مشکلات از این دست و پنجه نرم می‌کند در حالی که در قبال انجام این اقدامات، از حق مأموریت و در اختیار داشتن سایر امکانات لازم کار، خبری نیست. متأسفانه متولی مشخصی برای پیگیری مشکلات عکاسان در استان وجود ندارد و گاهی عکاسان خبری در پوشش رویداد‌ها با مشکلات و عدم هماهنگی برای ثبت رویداد‌ها مواجه هستند و بسیاری اوقات این مساله باعث می‌شود به ما اجازه ورود ندهند و این خیلی بی احترامی بزرگی است.

حمایت قانون از مالکیت معنوی آثار هنری عکاسان

محمدرضا حسنی، وکیل پایه یک دادگستری در گفت‌وگو با خبرنگار ما گفت: حقوق مالکیت معنوی و یا فکری عبارت است از حقوق مربوط به آفرینش‌ها و خلاقیت‌های فکری در زمینه‌های علمی صنعتی، فنی، ادبی و هنری در کنوانسیون‌ها (پاریس-۱۸۸۳) و موافقت نامه‌های مربوطه و حتی در موافقت نامه جنبه‌های مرتبط با تجارت حقوق مالکیت معنوی، تعاریف جامعی از این حق نشده بلکه اغلب به مصادیق آن پرداخته شده است.

او افزود: مرحوم دکتر کاتوزیان، پدر علم حقوق ایران، حقوق مالکیت معنوی را، حقوقی میداند که صاحب آن اجازه می‌دهد از منافع و شکل خاصی از آن فعالیت یا فکر انسان منحصرا استفاده نماید. در کشور ما قانون گذار به منظور صیانت از این حقوق، ضمانت‌های اجرایی را مقرر کرده تا راهی برای دادخواهی و احقاق حقوق این قشر از جامعه گشوده شود و در مواردی تجاوز به قدری شدید است که علاوه بر ورود خسارت مادی و معنوی به دارنده حق نظم عمومی جامعه نیز مورد آسیب قرار می‌گیرد.

حسنی ادامه داد: ماده ۶۵ قانون مجازات اسلامی اسرار تجاری الکترونیکی، داده پیامی شامل اطلاعات فرمول‌ها، الگو‌ها، نرم افزار‌ها و برنامه ها، تالیفات، نقشه‌ها، طرح‌های تجاری و غیره است که به صورت مستقل دارای ارزش اقتصادی بوده و در دسترس عموم قرار ندارد و تلاش‌های معقولانه‌ای برای حفظ و حراست آن‌ها انجام نشده است.

این وکیل پایه یک دادگشتری تصریح کرد: ماده ۷۵:متخلفین از ماده ۶۴ و ۶۵ این قانون و هر کس که در بستر مبادلات الکترونیکی تلاش‌های و یا ورود خسارت به بنگاه‌های تجاری، صنعتی، اقتصادی، خدماتی و افشای اسرار آن‌ها اقدام و برای خود تحصیل مال نماید به حبس از ۶ ماه تا ۲ سال و نیم جزای نقدی معادل ۵۰ میلیون ریال محکوم می‌شود؛ و مهم‌ترین مواد در احقاق حقوق هنرمندان ماده ۲۳ قانون حمایت از حقوق مولفان و هنرمندان در سال ۱۳۴۸ است.

او ابراز داشت: ماده ۲۳: هر کس تمام یا قسمتی از اثر دیگری را که مورد حمایت این قانون است به نام خود یا پدیدآورنده بدون اجازه او عالما و عامدا به نام شخص دیگری نشر و عرضه کند به حبس تادیبی از ۶ ماه تا ۳ سال محکوم می‌شود. ماده ۱۹، ۲۰، ۲۵، ۲۴ و ۲۸ همین قانون ضمانت اجرا‌ها و مجازات‌هایی را برای این جرم در نظر گرفته است.

سخن آخر

عکاسی، فعالیت تخصصی است که هرکسی به سادگی از عهده آن بر نمی‌آید در حالی که شاید اینگونه به نظر نرسد. قطعا یک اثر عکاسی برای خالقش بسیار با ارزش است و استفاده بدون اجازه و بدون ذکر نام خالق یک عکس، رفتار شایسته‌ای نیست. گذشته از این، بسیاری از فعالان این عرصه از عکاسی امرار معاش می‌کنند و در آمد کمشان در کنار هزینه‌های بالای تجهیزات عکاسی دغدغه‌ای است که بیشترشان با آن درگیرند.

گزارش از آتنا نائینی‌نژاد

انتهای پیام / ن