آیا مشاور باید برای‌مان تصمیم بگیرد؟

همین موضوع بهانه‌ای شده که بعضی مراجعه به روان‌شناس و مشورت با خبرگان را اتلاف وقت و انرژی بدانند. «گای وینچ» -نویسندۀ «کمک‌های اولیه عاطفی» و «رهایی از دلشکستگی»- دلیل‌هایی این عدم صراحت را بیان کرده ‌است:

-پرسش مُراجع به‌هیچ وجه ساده نیست
برای نمونه، پرسش از امکان یا عدم امکانِ تغییر آدم‌ها بسیار پیچیده است (قرن‌هاست که اندیشمندان و عالمان رشته‌های مختلف علوم انسانی به آن پرداخته و پاسخی اجماعی، قطعی و حتمی برای آن نیافته‌اند).

-پاسخ هم هرگز ساده نیست
با توجه به نکتۀ قبلی، به پرسش‌های پیچیده نمی‌توان به آسانی پاسخ‌هایِ کوتاه داد. هم‌چنین توضیح روندهایی مانند ترمیم روان فرد پس از جدایی و فرآیندهای هیجانی دشوار است و بعضی حوصله و تحمّل شنیدن آن‌را ندارند.

-فرد ذهنیت و برنامۀ مشخصی دارد
کمک‌گیرنده برای تأیید نظر خود آمده و از پیش تصمیمش را گرفته است. وقتی پرسش مُراجع دارای بار ارزشی یا دربردارندۀ نفرت یا خوش‌بینی، رؤیا و سوگیر است، احتمالاً مشورت‌دهنده هم واکنشی طنزآمیز نشان دهد؛ چراکه به‌نظر می‌رسد مقاومت در برابر موضع از پیش اخذشدۀ فرد، کمتر اثربخش باشد.

-اساساً روان‌شناس این‌گونه تربیت شده و آموزش دیده
برای نمونه، روان‌شناسانِ دلبستۀ مکتب «روان‌کاوری» به‌جای پاسخ به پرسش فرد، او را با سؤال جدیدی مواجه می‌سازند؛ چراکه باور دارند ارائۀ سریع و سهل پاسخ یعنی از دست‌دادن فرصت کشف معنای پرسش مطرح شده و دانستن بیشتر دربارۀ ناخودآگاه فرد.    

-پاسخ، به آگاهی از جزئیات بیشتر یا متغیّر میانجی بستگی دارد
شاید خود فرد هم آگاهی لازم پیرامون موضوع نداشته و از پیشینۀ ماجرا بی‌خبر باشد. در این شرایط پاسخ کوتاه «بستگی دارد» را می‌شنود که احتمالاً برایش خوشایند نیست.

-اساساً دربارۀ موضوع مورد پرسش فرد اختلاف نظر جدّی در میان صاحب‌نظران وجود دارد.

-گاه هم روان‌شناس عمداً از پاسخ دادن طفره می‌رود
نمی‌توان و نباید انتظار داشت روان‌شناس همه جا! پاسخ گوی پرسش‌های افراد باشد، مهمانی یا سر میز شام جای مناسبی برای مشورت‌کردن دربارۀ موضوع‌های سرنوشت‌ساز نیست و پاسخ یک کلمه‌ای ندارد.

*
افزون بر این دلیل‌ها، شاید پاسداشت «مسئولیت» فرد در برابر زندگی خودش، مهم‌ترین دلیلی باشد که مشاوران را از ابراز نظر مستقیم و مشخص باز می‌دارد. مشاورۀ حرفه‌ای و اخلاق‌مدار یعنی کمک به مُراجع (کمک‌گیرنده) برای تصمیم‌گیریِ خردمندانه و مناسب، نه تصمیم‌گیری به‌جای فرد و سلب مسئولیت از او.

نباید از یاد برد که احتمالاً بستر اجتماعی و زمینۀ فرهنگی جوامع مختلف هم می‌تواند این انتظار [پاسخ شفاف، رُک و مستقیم] را در مُراجعان تقویت یا تضعیف کند.

در سرزمینی با تاریخ استبدادی و فرهنگ دینی-فقهی (استخاره و استفتاء و ...)، عرفانی (مرید و مرادی) و ایدئولوژیک، شاید پاسخی سرراست، قاطع و حتی تحکّم‌آمیز از سوی مَرجعِ پاسخ خوشایندتر است.

در نتیجه، برای مردمان این دیار تفکیکِ ساحت گسترده و سترگ دین، شهود و عرفان از عرصۀ علمِ تجربی ضروری‌تر به نظر می‌رسد؛ چراکه از اصناف دانایان انتظار یکسان داشتن خردمندانه نیست و بی‌توجهی به تفاوت ماهوی این حوزه‌ها و تسرّی توقعات، احکام، قواعد و روش هر یک به دیگری می‌تواند فتنه‌انگیز و دردسرزا باشد.

پ.ن.
Guy Winch
-Emotional first aid
-How to fix a broken heart