ماجرای امضای توافق صلح میان اسرائیل و مصر و سپس میان اسرائیل و اردن

تبلیغ بازرگانی

روز پنجشنبه ۱۳ اوت دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا، نخستین کسی بود که خبر امضای توافق صلح میان اسرائیل و امارات متحد عربی را اعلام کرد. یک ساعت بعد خبرگزاری روُیترز با انتشار گزارشی از اورشلیم (بیت‌المقدس) خبر را تأیید کرد. سفیر اسرائیل در واشینگتن گفت: امارات متحد عربی و اسرائیل با میانجیگری دولت آمریکا و شخص دونالد ترامپ به این توافق رسیده‌اند. او آن روز را «روزی بزرگ برای صلح» نامید و افزود: پس از توافق صلح با مصر در ۱۹۷۹ و اردن در ۱۹۹۴ اسرائیل اکنون با امارات متحد عربی نیز به توافق صلح دست یافته است.

کشورهای عربی از همان آغازِ تشکیل اسرائیل در ۱۹۴۸ از برقراری روابط دیپلماتیک با آن کشور خودداری کردند. آن‌ها به طرح تقسیم فلسطین به دو دولت جداگانه که با قطعنامۀ ۱۸۱ سازمان ملل متحد پس از سه بار رأی گیری سرانجام در ۲۹ نوامبر ۱۹۴۷ به تصویب رسید، رأی ندادند. در نخستین جنگی که بی‌درنگ پس از پایان یافتن قَیمومتِ بریتانیا بر فلسطین و تشکیل دولت اسرائیل میان این کشور و چند دولت‌ عربی درگرفت، اسرائیل بخش غربی اورشلیم را نیز ضمیمۀ خاک خود کرد و روی هم رفته بر ۷۷ درصد خاک فلسطین چیره شد. سازمان ملل مرزهایی را که در قراردادهای آتش‌بس ۱۹۴۹ تعیین شد، به طور ضمنی به رسمیت شناخت. اسرائیل بخش غربی اورشلیم را پایتخت خود اعلام کرد. با آن جنگ، درواقع، فاتحۀ طرح تقسیم فلسطین خوانده شد و سازمان ملل ایدۀ تشکیل دولت فلسطین را درعمل کنار گذاشت. در جنگ شش روزۀ ۱۹۶۷ اسرائیل بخش شرقی اورشلیم را نیز از دست اردن خارج کرد و به مناطق دیگری از فلسطین دست یافت. از آن پس، کار سازمان ملل این شد که قطعنامه ای از پس قطعنامۀ دیگر در محکوم کردن توسعه‌طلبیِ اسرائیل صادر کند.

نخستین جنگ اسرائیل و اعراب در ۱۵ ماه می ۱۹۴۸ آغاز شد و پس از امضای چند قرارداد آتش‌بس در فاصلۀ میان فوریه و ژوئیۀ ۱۹۴۹ پایان یافت. البته از ۲۹ نوامبر ۱۹۴۷ که قطعنامۀ ۱۸۱ سازمان ملل متحد به تصویب رسید، زد و خوردها میان یهودیان و فلسطینیان در فلسطین آغاز شده بود. در جنگ شش روزه که میان اسرائیل و سه کشور عربیِ مصر و اردُن و سوریه در گرفت و از ۵ ژوئن تا ۱۰ ژوئن ۱۹۶۷ به طول انجامید، مصر نوار غزه و شبه جزیرۀ سینا را از دست داد، سوریه بلندی‌های جولان را و اردُن کرانۀ باختری رود اردن و اورشلیم شرقی را. 

در ۱۷ سپتامبر ۱۹۷۸ با میانجیگری جیمی کارتر، رئیس جمهور آمریکا، پیمانی میان انور سادات، رئیس جمهور وقت مصر، و مناخیم بگین، رئیس جمهور وقت اسرائیل، در کاخ سفید به امضا رسید که به «پیمان کمپ دیوید» معروف است. زیرا آن پیمان سرانجامِ ۱۳ روز مذاکراتِ مخفی میان رهبرانِ سه کشورِ مصر و اسرائیل و آمریکا در کمپ دیوید، خانۀ ییلاقیِ رئیس جمهور آمریکا در۱۰۰ کیلومتریِ واشینگتن دی سی، بود. پیمان کمپ دیوید دراصل از دو پیمان تشکیل شده بود. نخستین پیمان که چارچوبی برای صلح در خاورمیانه تعیین می‌کرد، سه بخش داشت. بخش نخست مربوط به خودمختاری فلسطینیانِ کرانۀ باختری رود اردُن و نوار غزه بود که چون سپس هریک از سه کشورِ شرکت کننده در مذاکرات کمپ دیوید تفسیر خاص خود را از آن ارائه دادند، به اجرا درنیامد.

بخش دوم پیشگفتاری بود برای دومین پیمان که به برقراریِ روابط دیپلماتیکِ مصر و اسرائیل مربوط می‌شد. بخش سوم دربرگیرندۀ یک رشته اصول در بارۀ روابط اسرائیل با کشورهای دیگر عربی بود که سپس به حال خود رها شد. 

پیمان دوم مربوط به امضای قراردادِ صلح میان دوکشورِ مصر و اسرائیل در ۶ ماه آینده بود. آن قرارداد در ۲۶ مارس ۱۹۷۹ در واشینگتن بسته شد و با آن مصر توانست در سال ۱۹۸۲ شبه جزیرۀ سینا را پس از بیرون رفتنِ نیروهای اسرائیلی و نونشین‌های یهودی از آنجا پس بگیرد. دولت اسرائیل همۀ شهرک‌های یهودی‌نشین را که پس از اشغالِ نظامی آن شبه جزیره برپا شده بود، برچید. درعوض اسرائیل توانست روابطش را با یکی از همسایگان عرب خود و یکی از بزرگ‌ترین کشورهای عربی عادی کند. از سوی دیگر، کشتی‌هایش اجازه یافتند در آبراه‌های کانال سوئز و تنگۀ «تیران» آزادانه رفت و آمد کنند. با آن قرارداد دو کشور متعهد شدند از تمرکز نیروهای نظامی در مرزهای مشترک خودداری کنند. اسرائیل هم‌چنین متعهد شد راه عبور از مصر به اردن را نبندد. در سال ۱۹۷۸ پس از امضای «پیمان کمپ دیوید» انور سادات و مناخیم بگین جایزۀ نوبل صلح گرفتند.

دومین کشور عربی که با اسرائیل قرارداد صلح بست، اردن هاشمی بود. آن قرارداد در ۲۶ اکتبر ۱۹۹۴ در شهر مرزیِ «وادی عربة» امضا شد. تحلیل‌گران چند عامل اساسی را در عادی شدن روابط میان اردن هاشمی و اسرائیل مؤثر می‌دانند. نخست، همجواریِ جغرافیایی دو کشور؛ دوم، جهت‌گیری غرب‌گرایانۀ ملِک حسین، پادشاه اردن هاشمی؛ سوم، کمبود ادعاهای ارضی میان دو کشور؛ و چهارم، قصد و ارادۀ اسرائیل به ایجاد روابط صلح آمیز با همسایگانش. 

در پی جنگ شش روزه در ۱۹۶۷ اردنِ هاشمی کرانۀ باختری رود اردن و بیت‌المقدس شرقی را از دست داد. سه سال بعد در ۱۲ سپتامبر ۱۹۷۰ به دنبال چندین تلاش ناکامِ سازمان آزادیبخش فلسطین به رهبری یاسر عرفات و کمک‌های نظامی سوریه برای برانداختنِ پادشاهی اردن، سرانجام ملک حسین با فداییان مسلحِ سازمان آزادیبخش فلسطین در خاک اردن وارد جنگ شد. آن جنگ که چند هزار کشته به ویژه در میان غیرنظامیانِ فلسطینی بر جای گذاشت در ژوئیۀ ۱۹۷۱با بیرون رفتن عرفات و فداییانش از اردن پایان یافت. آنان زیر حمایت سوریه در لبنان پناه گرفتند. در آن جنگ نیروهای سوری به کمک فداییان عرفات شتافتند، اما با مداخلۀ نیروی هوایی اسرائیل مجبور به خروج از خاک اردن شدند.

می گویند ملک حسین از طریق موساد، سازمان اطلاعات و عملیاتِ ویژۀ اسرائیل، از قصد سازمان آزادیبخش فلسطین آگاه شده بود. بعضی‌ها نیز مدعی‌اند که گلدامایر، نخست وزیر وقت اسرائیل، ملک حسین را در سفر مخفیانه‌اش به اسرائیل از توطئۀ براندازی او به دست سازمان آزادیبخش فلسطین آگاه کرده بود. با این حال، در «جنگِ یوم کیپور» در ۱۹۷۳ میان اسرائیل و دو کشور مصر و سوریه، هنگامی که ارتش سوریه نتوانست از پیشرویِ نیروهای اسرائیلی در بلندی‌های جولان جلوگیری کند، ملک حسین، هرچند در آغاز قصد داشت در آن جنگ بی‌طرف بماند، به یاری ارتش سوریه شتافت. 

 در ۱۹۸۸ اسرائیلی‌ها حاضر شدند با امضای یک قرارداد صلح با اردن هاشمی بخش بزرگی از کرانۀ باختری رود اردن را به اردن بازگردانند. در همان سال پادشاه اردن از ادعاهای ارضی‌اش در کرانۀ باختری رود اردن چشم پوشید به شرطی که مذاکرۀ صلح میان اسرائیل و سازمان آزادیبخش فلسطین پیش برود.

در ۱۹۹۴ اسحاق رابین، نخست وزیر اسرائیل، و شیمون پِرِز، وزیر امور خارجۀ آن کشور، به اطلاع ملک حسین رساندند که پس از امضای «پیمان اُسلوُ» میان اسرائیل و فلسطینی‌ها ممکن است کلاه اردن پس معرکه بماند. ملک حسین با حُسنی مبارک، رئیس جمهور مصر، و حافظ اسد، رئیس جمهور سوریه، مشورت کرد. حسنی مبارک او را به امضای قرارداد صلح تشویق کرد. در عوض، حافظ اسد به او توصیه کرد که با اسرائیلی‌ها وارد مذاکره شود اما قرادادی امضا نکند. از سوی دیگر، بیل کلینتوُن به ملک حسین پیشنهاد کرد که اگر در جهت صلح با اسرائیل وارد مذاکره شود، بدهی‌های اردن بخشیده خواهد شد. سرانجام در ۲۵ ژوئیۀ ۱۹۹۴ ملک حسین و اسحاق رابین با میانجیگریِ بیل کلینتوُن  پیمانی در واشینگتن امضا کردند که به امضای قراداد صلح میان دو کشور در ۲۶ اکتبر همان سال انجامید. به موجب آن قرارداد اسرائیل پذیرفت که از بخش‌هایی از خاک اردن عقب نشینی کند. اردن نیز قول داد تحریم اقتصادی سرزمین های اشغالی را لغو کند و آمریکا نیز، چنان که قول داده بود، متعهد شد در جهت بخشش بدهی‌های اردن گام بردارد. البته با ترور اسحاق رابین در نوامبر ۱۹۹۵ آن وعده‌ها به طور کامل تحقق نیافت.

 

دریافت رایگان خبرنامهبا خبر-پیامک های ما اخبار را بصورت زنده دریافت کنید

آبونه شوید

اخبار جهان را با بارگیری اَپ ار.اف.ای دنبال کنید