جدال سپتامبر بر سر ماشه

در گزیده ای از گزارش روزنامه شرق آمده است: این درخواست آغاز ماراتن دوباره‌ای است که با سپتامبر داغ ایران و آمریکا در زمین شورای امنیت ادامه خواهد یافت و طبیعتا در اکتبر و تا موعد لغو تحریم تسلیحاتی ایران طبق برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ به اوج خود خواهد رسید. اگرچه پنجشنبه گذشته قطعنامه پیشنهادی آمریکا که با کش‌وقوس‌های فراوان به شورا ارائه شد با ۱۱ رأی ممتنع و دو مخالف و دو موافق تصویب نشد. با اینکه آرای مخالف روسیه و چین اهمیت زیادی داشت اما ۱۱ رأی ممتنع سرمایه بزرگ دیپلماتیکی بود که ایران به دست آورد و البته همراهی و موافقت جمهوری دومینیکن با آمریکا نیز تأمل‌برانگیز است. اما این بار ماراتن و جدال دیپلماتیک ماشه، حکایت متفاوتی است. 
نکته حائز اهمیت اینجاست که در ماه پیش‌رو، جدال سیاسی و دیپلماتیک ایران و آمریکا با بازیگری دیگر اعضای شورای امنیت در پیش خواهد بود. آنچه به‌وضوح پیداست این است که جدال پیش‌رو، مهم‌ترین مقطع زندگی برجام و حتی فراخ‌تر از آن، مقطع سرنوشت‌ساز تعامل ایران و اعضای اروپایی برجام خواهد بود. مکانیسم ماشه به دنبال بازگرداندن قطع‌نامه‌های تحریمی ایران است که بعد از برجام و طی قطع‌نامه ۲۲۳۱ متوقف شده بودند.
ترامپ بعدازظهر چهارشنبه به خبرنگاران گفت: «امروز از مایک پمپئو وزیر خارجه خواستم شورای امنیت سازمان ملل را از قصد آمریکا برای بازگرداندن تقریبا تمامی تحریم‌های معلق‌شده قبلی سازمان ملل علیه ایران آگاه کند». در بیانیه وزارت خارجه آمریکا نیز که بعد از این دستور ریاستی منتشر شده آمده «۳۰ روز بعد از اطلاعیه وزیر خارجه پمپئو، طیفی از تحریم‌های سازمان ملل احیا خواهد شد، از جمله این نیازمندی که ایران کلیه فعالیت‌های مرتبط با غنی‌سازی را معلق کند. این همچنین تحریم ۱۳ساله تسلیحاتی علیه ایران را تمدید خواهد کرد». 

خارج‌شده مدعی
طنز تاریخی آنچه این روزها در حاشیه برجام رقم می‌خورد، این است که ایالات متحده دو سال و چهار ماه بعد از خروجش از برجام، مدعی است در قطع‌نامه ۲۲۳۱ عضویت دارد؛ پس می‌تواند از حقوقش در این قطع‌نامه استفاده کند و مدعی عدم اجرای تعهدات ایران شود. از همین رو است که پمپئو روز پنجشنبه در نامه‌ به شورای امنیت سازمان ملل متحد نوشته «مطابق بند ۱۱ قطع‌نامه ۲۲۳۱، به نیابت از دولتم می‌نویسم که ایران بخش قابل توجهی از تعهدات خود تحت برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) را اجرا نکرده است». اما تنها ایران نیست که مخالف این ادعاست. اروپایی‌ها، روس‌ها و چینی‌ها نیز با این روند مخالف هستند و اگرچه هنوز نمی‌توان نتیجه نهایی آن را پیش‌بینی کرد اما می‌توان پایان این سناریو را یک نقطه عطف تاریخی دانست.

تماس اروپایی و روسی
ظهر روز گذشته وزیر امور خارجه روسیه و مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا درباره برجام تلفنی گفت‌وگو کردند و موضع دو طرف بر این بود که شرایط حقوقی برای پیشنهاد آمریکا به شورای امنیت درباره تحریم ایران وجود ندارد. وزارت امور خارجه روسیه این تماس تلفنی را گزارش داد و نوشت که سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه و جوسپ بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا درباره دورنمای حفظ برجام مذاکره و تبادل نظر کردند.
دو طرف خاطرنشان کردند که هرگونه شرایط قانونی برای پیشنهاد آمریکا به شورای امنیت سازمان ملل در مورد مسائل مربوط به اجرای برجام که واشنگتن در سال ۲۰۱۸ از آن خارج شد، وجود ندارد.
پیش از این نیز هلگا اشمیت، معاون مسئول سیاست خارجه اتحادیه اروپا عنوان کرد که آمریکا حق بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را ندارد. او در توییتی نوشت: «پس از آنکه ایالات متحده در سال ۲۰۱۸ به طور رسمی از برجام خارج شد، این کشور دیگر نمی‌تواند یکی از طرفین برجام به‌منظور بازگرداندن تحریم‌های احتمالی پیش‌بینی‌شده توسط قطع‌نامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل محسوب شود. اتحادیه اروپا به انجام هرکاری برای اطمینان حاصل‌کردن از حفظ و اجراشدن کامل توافق هسته‌ای با ایران ادامه خواهد داد».

قانونی نیست
نماینده دائم چین در سازمان ملل متحد در واکنش به درخواست رسمی آمریکا برای به‌کارگیری مکانیسم ماشه علیه ایران، گفت: آمریکا از برجام خارج شده و این درخواست، غیرقانونی است. ژانگ جون روز پنجشنبه در نامه‌ای به رئیس دوره‌ای شورای امنیت سازمان ملل متحد، افزود: مایل هستم که تأکید کنم درخواست‌ها و تلاش‌های آمریکا برای بازگرداندن تحریم‌های پیشین شورای امنیت علیه ایران، از زمانی که به‌طور یک‌جانبه در هجدهم اردیبهشت از برجام خارج شد، غیرقانونی است. مشارکت‌کنندگان باقی‌مانده برجام و اکثریت قریب به اتفاق اعضای شورای امنیت معتقدند که ادعای ایالات متحده هیچ مبنای قانونی‌ای ندارد.
«جائو لیجیان»، سخنگوی وزارت امور خارجه چین نیز روز جمعه در کنفرانس خبری در پکن در مورد اقدام جدید آمریکا گفت: اینکه ایالات متحده به دنبال تصویب قطع‌نامه‌ای علیه ایران باشد یا نامه‌ای به شورای امنیت ارسال کند، هیچ‌کدام قانونی نیست.

اروپایی‌ها: حمایت نمی‌کنیم
وزیران خارجه سه کشور اروپایی عضو برجام با رد اقدام آمریکا در به‌کارگیری مکانیسم ماشه، تأکید کردند از این اقدام که با تلاش‌های آنها برای حفظ برجام ناسازگار است، حمایت نمی‌کنند.
هایکو ماس وزیر خارجه آلمان، ژان ایو لودریان وزیر خارجه فرانسه و دومینیک راب وزیر خارجه انگلیس عصر پنجشنبه با صدور بیانیه مشترکی افزودند: از کلیه اعضای شورای امنیت سازمان ملل می‌خواهیم که از هرگونه اقدامی که فقط موجب شکاف‌بخشیدن به اختلافات در شورای امنیت می‌شود یا پیامدهای جدی دارد، خودداری کنند. در این بیانیه آمده است: فرانسه، آلمان و انگلیس متذکر می‌شوند که آمریکا به مشارکت خود در برجام به دنبال خروج هجدهم اردیبهشت ۱۳۹۷ از این توافق، خاتمه داده است. موضع ما در این رابطه به‌صراحت به رئیس و اعضای شورای امنیت بیان شده است. در بیانیه اروپایی‌ها، به عدم رعایت سیستماتیک تعهدات برجامی توسط ایران نیز اشاره شده و خواستار بازگشت ایران به تعهدات شده‌اند. جواد ظریف، وزیر خارجه ایران نیز در نامه‌ای به رئیس دوره‌ای شورای امنیت به نامه پمپئو واکنش نشان داد.