کشف میدان گازی بر روابط انرژی ایران و ترکیه تأثیر منفی ندارد

خبرگزاری مهر، گروه بین الملل - آذر مهدوان: جمعه ۳۱ مرداد، «رجب طیب اردوغان» رئیس جمهور ترکیه، طی سخنانی از کشف ذخایر عظیم گازی در دریای سیاه خبر داد.

وی با بیان اینکه ترکیه بزرگترین منبع گازی تاریخ خود را در دریای سیاه کشف کرده است، گفت که این میدان ۳۲۰ میلیارد متر مکعب گاز دارد و در سال ۲۰۲۳ برداشت از آن آغاز خواهد شد.

پس از سخنان اردوغان، «برات آلبایراک» وزیر خزانه داری ترکیه نیز با اشاره به واردات سالانه بیش از ۴۰ میلیارد دلار انرژی از خارج گفت، این کشف ترکیه را وارد دوره جدیدی خواهد کرد.

اینکه خبر کشف منبع انرژی در دریای سیاه که «میدان ساکاریا» نام دارد، تا چه حد می‌تواند نتیجه بخش باشد، خود جای سوال است.

زیرا رسانه‌های ترکیه در ۱۸ سال اخیر یعنی از زمانی که حزب و عدالت و توسعه بر سرکار آمده است، حدوداً ۱۰ بار از کشف منابع انرژی در مناطق مختلف این کشور خبر داده است. اما همه اینها صرفاً در قالب خبر مانده و هیچ گاه اخباری در خصوص بهره برداری از این منابع انرژی انعکاس داده نشده است.

خبرنگار مهر، در خصوص تأثیر منبع گازی کشف شده در اقتصاد و مراودات انرژی ترکیه، گفتگویی با دکتر «قادر ارتاچ چلیک»، استاد دانشگاه «حاج بایرام ولی» آنکارا و عضو مرکز مطالعاتی آنکاسام انجام داده که در ادامه می‌خوانیم:

* جمعه گذشته رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه اعلام کرد که یک منبع گازی در دریای سیاه کشف شده است. این اکتشاف تا چه حد می‌تواند نیاز گازی ترکیه را تأمین کند؟

رئیس جمهور ترکیه، مقدار منبع کشف شده را ۳۲۰ متر مکعب عنوان کرد؛ این مقدارکشف شده ۷ برابر نیاز سالانه ترکیه به گاز طبیعی است.

در اصل این منبع گازی می‌تواند برای هفت سال نیاز ترکیه را در زمینه‌های مسکن، تجارت و صنعت تأمین کند. حجم منبع کشف شده معادل ۲۰ سال واردات گاز سالانه ترکیه از روسیه در توافق «ترک استریم» است.

با توجه به استانداردهای بین المللی، کارشناسان انرژی معتقدند از این ۳۲۰ میلیارد متر مکعب ۲۱۰ میلیارد متر مکعب آن قابلیت برداشت خواهد داشت که اگر اینگونه باشد، نقطه عطفی در نیازها و واردات انرژی ترکیه خواهد بود.

با توجه به اینکه ۸۰ درصد از توافقات انرژی ترکیه تا سال ۲۰۲۵ به پایان خواهد رسید، پس از آن دردیگر قراردادها دست ترکیه بازتر خواهد بود.

* تاثیر این رویداد در سیاست خارجی و اقتصاد ترکیه چگونه خواهد بود؟

این خبر از ابعاد اقتصادی، سیاسی و انرژی گرفته تا امنیت و دیپلماسی، پیامدهای گسترده‌ای خواهد داشت. زیرا این اتفاق نشان داد ترکیه در زمینه تکنولوژی هم پیشرفت کرده است. ترکیه در سال‌های اخیر فعالیت‌های اکتشافی بسیاری انجام داده بود، اما هیچ کدام با امکانات مالی خود نبود و بیشتر به صورت مشترک با کشورهای دیگر و یا با کرایه سیستم‌های اکتشافی انجام می‌شد وهیچ کدام از این فعالیت‌ها هم به نتیجه‌ای نرسیده بود. این یک مشکل جدی برای ترکیه بود که روز جمعه، اردوغان هم در سخنانش به آن اشاره کرد.

این رویداد دست ترکیه را در اقتصاد و سیاست خارجی این کشور بازتر خواهد کرد. همانطور که گفتم این اکتشاف هفت برابر واردات گازی ترکیه در سال است. یعنی چیزی حدود ۸۰ میلیارد دلار؛ آمار جمعیتی ترکیه حدود هشتاد میلیون نفر است این یعنی برای هر فرد یک هزار دلار درآمدزایی.

اگر بخواهیم تأثیر غیر مستقیم این موضوع را تحلیل کنیم، باید گفت زمانی که ترکیه پس از اتمام توافق‌های گازی دوباره بر سر میز مذاکره بنشیند شانس بیشتری برای انجام این توافقات به نفع خود خواهد داشت.

بدین صورت که مثلاً این توافقات متضمن ۱۱۰ میلیارد متر مکعب از نیاز گازی ترکیه است، اگر ترکیه به ۷ میلیارد متر مکعب گاز نیاز داشته باشد، باز هم مجبور است طبق توافق تعیین شده خریداری کند اگر هم قصد واردات آن را نداشته باشد باز ملزم به پرداخت هزینه آن است. در نتیجه از این پس می‌توانیم تأثیر این اکتشاف را در اینگونه توافقات گازی ترکیه هم مشاهده کنیم.

اگر بخواهیم از منظر سیاست خارجی این موضوع را مورد بررسی قرار دهیم باید گفت دولت‌ها انرژی را به عنوان یک اهرم تأثیر گذار در سیاست استفاده می‌کنند.

انرژی چه از بعد سیاسی، چه از بعد امنیتی و چه از بعد اقتصادی یک عنصر بسیار مهم است.

برای مثال وابستگی اروپا در حوزه انرژی به روسیه موجب شده دولت مسکو از انرژی به عنوان یک کارت سیاسی برای ترغیب اروپا در مسائل مختلف استفاده کند. انرژی نه تنها تأمین کننده قدرت اقتصادی یک کشور است، بلکه دولت آن کشور را تبدیل به یک بازیگر قوی در سیاست خارجی می‌کند.

مثلاً کشورهایی مانند قطر، عربستان سعودی و مصر بخاطر داشتن ذخایر انرژی همیشه مورد حمایت بوده است. اگر ترکیه این بار در حوزه انرژی موفق شود به مرور کشورهای اروپایی نیز به دولت آنکارا وابسته خواهد بود و در مقابل ترکیه، سیاست ضعیف‌تری خواهند داشت.

* ترکیه در ۱۸ سال اخیر ۱۰ بار از کشف ذخایر انرژی در منطقه‌های مختلف این کشور خبر داده است. اما هیچ کدام پس از اعلام خبر به بهره برداری نرسیده است. با این حساب نتیجه خبر کشف ذخایر گازی دیروز ترکیه چه خواهد بود؟

بله درست است؛ ما در زمان‌های مختلف از طریق رسانه‌های ملی ترکیه، اخباری در خصوص اکتشاف انرژی این کشور ملاحظه کرده ایم. برخی از این اخبارهم از سوی برخی مقامات سطح پایین مورد تأیید قرار می‌گرفت. تمامی این اخبار درست بود اما دلایل به نتیجه نرسیدن این اکتشافات، به کیفیت آن انرژی، عمق بستر مورد نظر برای استخراج و هزینه هنگفت آن برای حفاری مربوط است.

اما منبع گازی کشف شده در دریای سیاه شرایط ویژه ای دارد. گفته می‌شود این منبع ۸۰۰ میلیارد متر مکعب انرژی را در خود جای داده است که ۳۲۰ متر مکعب آن قطعی است. ضمن اینکه این خبر از سوی عالی‌ترین مقام سیاسی ترکیه یعنی رئیس جمهور این کشور اعلام شد. حتی وی عنوان کرد که این منبع تا سال ۲۰۲۳ مورد استفاده قرار خواهد گرفت.

هر چند گفته می‌شود برای ایجاد شرایط استخراج نیاز به تأسیسات خاص خود دارد و این ممکن است بیش از سه سال طول بکشد، اما با توجه به عملکرد اسرائیل در کشف گاز در دریای مدیترانه، می‌توان پی برد که ترکیه هم تا سال ۲۰۲۳ می‌تواند به هدف خود برسد. سال ۲۰۲۳ مقارن با صدمین سالگرد تأسیس جمهوری ترکیه است و این رویداد می‌تواند برای این کشور بسیار مهم باشد.

* این موضوع در مراودات انرژی ترکیه و ایران چه تأثیری خواهد داشت؟

ترکیه و ایران، تاریخ و فرهنگ مشترک و یک روابط سیاسی جدی باهم دارند. پس از توافق «قصر شیرین» در سال ۱۶۳۹ مرزبندی بین دو کشور هیچ تغییری نکرده است. هر چند در طول تاریخ درگیری‌ها و رقابت‌های کوچکی میانشان رخ داده است اما هیچ گاه شاهد اختلاف جدی میان دو کشور نبوده ایم. در سال‌های اخیر نیز شاهد حمایت دو کشور از یکدیگر در منطقه بوده ایم. ترکیه در بحران‌های مختلفی که از سوی جهان غرب، ایران را مورد هدف قرار داده بود همراه این کشور بود. حتی شاهد سفر تاریخی رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ایران و ترکیه به کشور یکدیگر بوده ایم.

جدا از آن، بازدیدهای متقابل در سطح بالا و موضوع بهار عربی را نیز می‌توانیم به عنوان موضوعی که موجب گسترش روابط ایران و ترکیه شد، ارزیابی کنیم. در بحران سوریه نیز شاهد همکاری ایران، ترکیه و روسیه در چارچوب روند آستانه بوده ایم که توانستند الگویی برای مقابله با دخالت قدرت‌های امپریالیستی در منطقه، ترسیم کنند. در نتیجه می‌توان گفت که روابط تهران و آنکارا در شرایط مطلوبی پیش می‌رود.

ترکیه از ایران گاز طبیعی خریداری می‌کند، ایران حدود ۳۲ تریلیون متر مکعب ذخیره گاز دارد. اما یافتن منبع گاز در دریای سیاه به معنی دور زدن ایران نیست. هنوز سرنوشت این منبع کشف شده مشخص نیست؛ باید کیفیت این منبع مورد بررسی قرار گیرد، احتمال صادرات آن به اروپا وجود دارد. فقط در مراودات انرژی و تصمیمات مشترک دو کشور ایران و ترکیه، دست آنکارا بازتر خواهد بود.

همچنین وجود کشورهایی که انرژی را به عنوان برگ برنده علیه ترکیه استفاده می‌کردند محدود خواهد شد. در نتیجه شرایط ترکیه برای حمایت و همراهی بیشتر با ایران مطلوب‌تر می‌شود.

متأسفانه برخی کارشنانسان معتقدند که ترکیه هر چقدر منبع انرژی بیشتری داشته باشد موقعیت بهتر و بیشتری در مقابل ایران خواهد داشت؛ این گونه تحلیل‌ها اشتباه است، زیرا روابط ایران و ترکیه بر حسب پارامترهای منافع نیست. همانطور که پیشتر اشاره کردم، پس از توافق قصر شیرین، یک رابطه خوب میان دو دولت وجود داشته است. با توجه به اشتراکات جغرافیایی، تاریخی و فرهنگی در اتخاذ برخی تصمیم‌ها شرایط و منافع همدیگر را مورد توجه قرار می‌دهند.

همکاری ایران و ترکیه همانند سدی در مقابل دخالت کشورهای امپریالیستی در منطقه و گروه‌های تروریستی پ-ک-ک و اقدامات اسرائیل مقابل مردم فلسطین است.