زور «کرونا» به «تعزیه» نرسید!/ مذهبی‌ها بیشترین مراعات را می‌کنند

خبرگزاری مهر - گروه هنر- فریبرز دارایی: تعزیه مهمترین نمایش ایرانی است که در زندگی مردم از اقشار جامعه جایگاه خاصی به خود دارد؛ این جایگاه نه برای دیروز و امروز بلکه مربوط به سده‌های مختلف است. به جرأت می‌توان گفت تعزیه مردمی‌ترین گونه نمایش در ایران است زیرا با عقیده و باور مذهبی آنها ارتباط دارد.

همین ارتباط باعث شده تا در ایام محرم و صفر و همچنین ایام ماه مبارک رمضان برپایی مجالس تعزیه یکی از مهمترین برنامه‌هاست که متولی دولتی تئاتر و همچنین مراکز و سازمان‌های مختلف برپایی این مجالس را در برنامه‌های خود مدنظر قرار می‌دهند.

سال ۹۹ و به دلیل شیوع ویروس کرونا و تعطیلی اکثر فعالیت‌های فرهنگی و هنری، تعزیه هم شرایط متفاوتی را تجربه می‌کند. این گونه نمایشی به دلیل شکل و شیوه اجرا و علاقه‌ای که مردم برای تماشای تعزیه در ایام ماه محرم و صفر دارند، اجرا می‌شود و با رعایت پروتکل‌های بهداشتی، ظرفیت بالای خود را برای اجرا و برقراری ارتباط با مخاطب در شرایط بحرانی به رخ می‌کشد؛ ظرفیتی که در طول سال می‌توان از آن استفاده قابل توجهی داشت.

واقعیت این است که تعزیه در شکل‌گیری شیوه‌های اجرایی تئاترهای نوین و مدرن ایران نیز تأثیرگذار بوده و بسیاری از کارگردان‌های مطرح تئاتر ایران از شیوه‌های اجرایی تعزیه برای به صحنه بردن نمایش‌های خود بهره برده‌اند.

اما علی‌رغم اهمیت تعزیه در میان نمایش‌های ایرانی و همچنین در میان اقشار مختلف اجتماع، آنگونه که باید و شاید حمایت و توجه به آن نشده و نبود جایگاهی دائمی و مشخص و در عین حال در شأن برپایی مجالس تعزیه در تهران سال‌های سال است که به عنوان دغدغه اهالی فرهنگ و هنر و به ویژه تعزیه خوانان مطرح می‌شود.

در شرایط کرونایی موجود در جامعه که تمام فعالیت‌ها را به نوعی تحت تأثیر خود قرار داده و همچنین برپایی مجالس تعزیه در این شرایط و ایام ماه محرم، در قالب یک نشست به گفتگو با ابراهیم گله دارزاده مدیرعامل انجمن تعزیه ایرانیان و سید محسن هاشمی از تعزیه خوانان باسابقه پرداختیم.

در این گفتگو به موضوعات مختلفی از جمله جایگاه تعزیه در بین مردم، اهمیت این گونه نمایش ایرانی و همچنین نبود توجه و حمایت لازم از سوی مدیران و مسئولان تصمیم گیرنده پرداخته شد.

بخش نخست گفتگوی خبرگزاری مهر با ابراهیم گله‌دارزاه و سیدمحسن هاشمی درباره «تعزیه» را در ادامه می‌خوانید؛

* با توجه به شرایط کرونایی، خیلی از رویدادها و اتفاقات در سراسر جهان تحت تأثیر قرار گرفته‌اند. تئاتر و به‌طور خاص تعزیه هم از این قاعده مستثنا نیستند. برای شروع بد نیست گزارشی از وضعیت امروز تعزیه بدهید و اینکه با توجه به رونق هر ساله این هنر در ایام محرم، بفرمایید مهم‌ترین چالش‌های پیش روی تعزیه در محرم امسال چیست؟

ابراهیم گله‌دارزاده: قبل از هر چیز باید تشکر کرد که به این موضوع مهم پرداخته‌اید و فرصت این گفتگو را فراهم آوردید. به‌تبع شرایطی که امروز جهان درگیر آن است، طبیعتاً تنگناهای فراوانی در حوزه‌های مختلف به‌وجود آمده است اما واقعیت این است که به دلیل وضعیت ماهوی هنر «تعزیه»، مشکل فعلی در آن به حادی دیگر حوزه‌ها نیست. از هفته گذشته بچه‌های ما در نقاط مختلف در حال اجرای تعزیه هستند. البته برخی تعزیه‌خوانان برای ما حکم گنجینه‌هایی را دارند که ما نگران سلامتی‌شان هستیم اما همین دوستان بعضاً سالخورده هم قصد حضور در صحنه‌ها را دارند.

* چه ویژگی‌هایی باعث می‌شود خطر کرونا در اجرای تعزیه کمتر باشد؟

گله‌دارزاده: بالاخره میدانگاه که محل اصلی اجرای تعزیه است، فضایی بزرگ است. امکان حضور مردم با فاصله وجود دارد و همه این‌ها کمک می‌کند که با ملاحظات بهداشتی تعزیه اجرا شود. در حال حاضر هم بنابر گزارش‌هایی که دریافت کرده‌ایم، محرم امسال در هیچ کجای کشور، اجرای تعزیه متوقف نشده است و برنامه‌های طبق هر سال برقرار است، البته که به رونق سال‌های گذشته نیست. تعداد اجراها حتماً کمتر است، مجالس هم کمتر شده‌اند.

گله‌دارزاده: از هفته گذشته بچه‌های ما در نقاط مختلف در حال اجرای تعزیه هستند. البته برخی تعزیه‌خوانان برای ما حکم گنجینه‌هایی را دارند که ما نگران سلامتی‌شان هستیم اما همین دوستان بعضاً سالخورده هم قصد حضور در صحنه‌ها را دارند مثلاً برخی تکیه‌ها و حسینیه‌های سرپوشیده که پیش‌تر محل اجرای تعزیه بودند، امسال به دلیل نگرانی‌ها بابت تراکم مخاطب، امسال برنامه ندارند. در تهران هم هستند برخی تکایای سنتی که امکان برگزار تعزیه در آن‌ها وجود نداشت اما همچنان تعزیه به دلیل انعطاف‌پذیری فوق‌العاده‌ای که دارد، بلافاصله خود را با شرایط فعلی هماهنگ کرده و هنوز هم هنری است که دارد در میدان حرف اول را می‌زند. همه اجراها هم براساس پروتکل‌های تعریف شده است.

* مشخصاً وزارت ارشاد در این زمینه برای سامان‌دهی شرایط ورود داشته است؟

گله‌دارزاده: صحبتی با قادر آشنا به‌عنوان مدیرکل هنرهای نمایشی داشتیم تا بدانیم تکلیف تعزیه امسال چگونه خواهد بود. ایشان شرایط را به ما واگذار کردند تا هر استانی بنابر اقتضائاتی که ستاد ملی کرونا تعریف کرده است، شرایط را بررسی کرده و به‌صورت منطقه‌ای در این زمینه تصمیم‌گیری شود. نمی‌شد یک تصمیم سراسری در این زمینه گرفت. ما هم با اغلب دوستان در شهرستان‌ها مذاکراتی داشتیم. مثلاً در برخی از استان‌ها که شرایط قرمز اعلام شده، اینگونه نیست که همه شهرهای استان وضعیت قرمز داشته باشند. خلاصه اینکه طی تماس‌هایی که داشتیم دیدیم در همه استان‌هایی که سابق بر این شاهد اجرای تعزیه بوده‌ایم، امسال هم برنامه‌های مرتبط با اجرای تعزیه برقرار است.

سید محسن هاشمی: ضمن تأیید صحبت‌های آقای گله‌دارزاده، تصور من این است که با توجه به شرایط حاد کنونی، دلایل مختلف دیگری هم باعث کاهش اجراهای تعزیه شده است. مثلاً این یک واقعیت است که بار اصلی اجرای تعزیه و حتی بار مالی آن همواره بر دوش مردم کوچه و بازار بوده است و از آنجایی که شرایط اقتصادی مردم امسال، شرایط اقتصادی مناسبی نبوده است، طبیعتاً این وضعیت روی کمیت برگزاری جلسات تعزیه که نیازمند هزینه است، تأثیر گذاشته است. شاید یکی از دلایل اینکه امسال برخی اجراهای تعزیه محدود شده است، همین وضعیت اقتصادی باشد. این دلیلی است که به نظر من مزید بر علت «کرونا» شده است، وگرنه کرونا به خودی خود نمی‌توانست مانع اجرای تعزیه شود.

مستمعین سنتی و قدیمی آیین تعزیه برای دفع بلا و پریشانی و نگرانی‌های خود هم که شده، تعزیه را برگزار می‌کنند. اعتقاد دارند که همین اجراها و نفس عزاداری برای امام حسین (ع) باعث دفع مصیبت و گرفتاری می‌شود. اگر می‌بینیم تعداد این مجالس امسال کاهش داشته، شرایط اقتصادی در آن بی‌تأثیر نیست. به‌خصوص که دولت بودجه‌ای در این زمینه ندارند و غالباً مردم کوچه و بازار هستند که بانی «تعزیه» می‌شوند. باور دارم اگر شرایط اقتصادی تا این اندازه نامناسب نبود، همین تعداد جلسه‌ای هم که امروز شاهد تعطیلی آن‌ها هستیم، با رعایت کامل پروتکل‌ها اجازه نمی‌دادند برنامه سالانه‌شان تعطیل شود.

سید محسن هاشمی