هاول در (قدرت بی‌قدرتان) چه می‌گوید؟

چکیده :در وضعیتی که تنگنای معیشتی مردمان تا بدانجا رسیده که دیگر مشکل اصلی نه حتی «بی‌فردایی» بلکه بسیار حادتر از آن، یعنی همین «بی امروزی» است و گروه بزرگی از مردم در ‌تأمین نان روزانۀ سفره‌هاشان هم مانده‌اند و صدای خرد شدن استخوان‌هایشان زیر فشارهای روزافزون اقتصادی و اجتماعی به‌وضوح شنیده می‌شود، آیا در چنین شرایطی صحبت از متن و کتاب و گفتگو و مباحثه و ‌... زیادی شیک...

کلمه – فرهاد میثمی

پیش روایت:

چند لقمه نان و معنا!

۱-به جرأت می‌توانم بگویم «قدرت بی‌قدرتان» از مهم‌ترین متن‌هایی است که هر فرد یا جریان اجتماعی ـ سیاسی که خود را علاقمند به تحول، تغییر ‌و بهبود اوضاع ایران بپندارد، اعم از آنکه اصلاح‌طلب کلاسیک باشد یا تحول‌خواه و یا حتی خواهان تغییر نظام، بایستی به دقت حلاجی‌اش کند و تکلیفش را با مفاهیم اساسی مندرج در آن روشن سازد.

چندی پیش متنی در قالب «معرفی کتاب» در این‌باره نوشتم. حال در ادامه، سعی کرده‌ام همانند یک عضو حاضر در حلقه‌های کتابخوانی و گفتگو و مباحثه، اگرچه به‌صورت مکاتبه‌ای و از راه دور، خلاصه‌ای از آنچه هاول در این کتاب می‌گوید را به‌عنوان یک کار کارگاهی تهیه کنم‌.

۲-استفادۀ بهینه از متن در صورت آشنایی مختصری با پیشینۀ اتحاد جماهیر شوروی و کشورهای تحت سیطره‌اش در اروپای شرقی تحت عنوان بلوک شرق، تسهیل می‌شود. حجم دست‌نوشتۀ این روایت با مقدمه‌های آن حدود نیمی از یک دفتر چهل برگ معمولی است. خوانندۀ علاقمند حتماً توجه خواهد داشت که متونی از این دست به تأمل و حوصله‌ای بیش از میانگین متون عادی نیازمندند و شاید برای اشتراک‌گذاری در شبکه‌هایی با علاقمندی‌های عمومی‌تر متناسب نباشند.

۳-در وضعیتی که تنگنای معیشتی مردمان تا بدانجا رسیده که دیگر مشکل اصلی نه حتی «بی‌فردایی» بلکه بسیار حادتر از آن، یعنی همین «بی امروزی» است و گروه بزرگی از مردم در ‌تأمین نان روزانۀ سفره‌هاشان هم مانده‌اند و صدای خرد شدن استخوان‌هایشان زیر فشارهای روزافزون اقتصادی و اجتماعی به‌وضوح شنیده می‌شود، آیا در چنین شرایطی صحبت از متن و کتاب و گفتگو و مباحثه و ‌… زیادی شیک نیست؟!

من اتفاقاً معتقدم یکی از دلایل مهمی که موجب شده امروزمان چنین فاجعه‌بار باشد همان است که به وقتش مفاهیمی را که لازم بوده نپرداخته‌ایم و نپرورده‌ایم. نمونه‌اش همین که از نگارش متنی به این اهمیت و تا این حد مرتبط به مسائل‌مان حدود چهار‌دهه باید بگذرد تا بالاخره به همت کسانی ترجمه شود و رسماً انتشار یابد. اگر درگیری‌های روزمره و خرابی اوضاع معیشت را دست‌مایه و بهانۀ تأخیر بیشتر قرار دهیم و همچنان مشارکت در پیش‌برد جمعی آگاهی اجتماعی‌مان را عقب بیاندازیم، حاصلش چیزی جز همچنان بدتر و بدتر شدن مستمر اوضاع نخواهد بود. حتی اگر در وضعی قرار بگیریم که در میان سفره‌ها چندتکه نانی بیش باقی نمانده باشد هم، باز باید با هر آن تکۀ باقیمانده همین معناها را لقمه پیچ کنیم. از طریق افزایش همین نوع آگاهی‌ها و عمل پیگیرانه و متعهدانه به آن‌ها است که تغییر اوضاعمان ممکن می‌شود یا دست‌کم آن بخشی از قضیه که در حیطۀ ارادۀ ماست امکان تحقق می‌یابد؛ از خلال همین لقمه‌های نان و معنا !

۴-آگاهی از این تجربه‌ها به چه درد می‌خورد؟ مگر نه آن است که ایران با چکسلواکی (کشوری که مفاهیم کتاب «قدرت بی‌قدرتان» در بطن شرایط آن صورت‌بندی شده است) خیلی فرق دارد؟ همینطور با آفریقای جنوبی، هند، شیلی، لهستان و …؟ (سؤال راحت‌تر این است که ایران با کجا فرق ندارد؟!) وقتی «ایران» با همه جا «فرق»دارد، خواندن دربارۀ تجربه‌ها و مسیر موفقیت آن دیگران به چه کار ما می‌آید؟

البته پیش از ما هم کنشگران بسیاری از همان جنبش‌های قبلی همین سؤال را مطرح می‌کرده‌اند. وقتی در … ] دنبالۀ مطلب بند ۴ را در صورت تمایل می­توانید از نسخۀ کامل متن (قابل دانلود از لینک انتهای این نوشتار) مطالعه فرمایید.[

۵-بد نیست خوانندۀ گرامی حین خواندن متن کتاب، پیگیری طرح هاول به این صورت را مد نظر داشته باشد که :

زیستن در دایرۀ حقیقت ← پدیدآمدن «حیات مستقل جامعه» ← ابتکار عمل‌های شهروندی و جنبش‌های ‌تحول‌خواه (دگراندیش) ← ایجاد ساختارهای موازی ← دولت‌شهر موازی

۶-امیدوارم «نقد»هایی نغز و پر مغز دربارۀ دیدگاه هاول در «قدرت بی‌قدرتان» تا کنون منتشر شده باشد و پس از این هم منتشر شود. مهم این نیست که طی این نقدها، با کدام بخش‌های دیدگاه هاول موافقت یا مخالفت شود؛ مهم آن ‌است که پرسش‌های هاول در مواضعی گلوگاهی به نحوی مطرح شده‌اند که چالش انتقادی حول آن‌ها به واضح‌تر شدن چارچوب‌های فکری هر جریان و به تبع آن راه حل‌هایی که ارائه می‌دهند کمک شایانی می‌کند.

به‌قول خود هاول :

«گمان می‌کنم سؤالاتی که پیش نهادم سؤال‌های بجایی بوده‌اند. این سؤال‌ها دست‌کم دعوتی هستند به تأمل جدی در بستر جهان واقعی دربارۀ تجربۀ خودمان…»

۷-در شرایطی که هستم، امکان در اختیار داشتن متن انگلیسی اثر را نیافتم؛ روایت من با تکیه بر ترجمۀ «احسان کیانی‌خواه» شکل گرفته است. طبعاً دیدگاه منِ راوی در نوع برداشت، خلاصه کردن و نحوۀ روایت کردنم اثر می‌گذارد؛ پس بهتر آن است که هرکس خودش مستقیماً کتاب را بخواند و روایت خود را شکل دهد. اما اگر فعلاً امکان یا فرصت خواندن کل کتاب را ندارید و تصمیم گرفته‌اید از طریق این خلاصه نوشتار محتوای آن را‌ دنبال کنید، باز هم خواهش می‌کنم کتاب را تهیه بفرمایید، اولاً به این دلیل که شاید بعداً بخوانید، ثانیاً از بابت رعایت احترام و حقوق مترجم اثر و ناشر آن.

[قدرت بی‌قدرتان، واتسلاف هاول، ترجمه احسان کیانی‌خواه، فرهنگ نشرنو]

 

فعلاً بفرمایید چند لقمه

نان داغ، کتاب داغ !

 

فرهاد میثمی

مرداد ۹۹

بند ۴  زندان رجایی شهر