دلی برای «دلا» نسوخت؛ بلوط‌های هزار ساله اما سوخت!

خبرگزاری مهر؛ گروه استان‌ها - کوثر کریمی: بازهم حقیقتی تلخ از آتش گرفتن یکی از مناطق حفاظت‌شده این بار در خوزستان، داغی بر دل اهالی منطقه و دوستداران محیط‌زیست گذاشت. آتشی که چند روزی طبیعت بکر و دست‌نخورده دلا و شیمبار را در خود سوزاند و هرلحظه بر گستره مکانی آن افزوده می‌شد.

اما آتشی که بیشتر از شعله‌های حریق، شرر به جان طبیعت می‌اندازد، آتش بی‌توجهی‌هایی است که دامان طبیعت بکر را دستخوش حوادثی می‌کند که دودش تا مدت‌ها به چشم دوستداران، حامیان محیط زیست و اهالی دلسوز این مناطق می‌رود و بلای جان حیات‌وحش و جنگل‌های چندین ساله‌ای می‌شود که گاهی سرشار از گونه‌هایی است که شاید آخرین نسل از یک گونه به شمار آیند.

و اما کوه «دلا» در منطقه حفاظت‌شده «شیمبار» منطقه‌ای با حیات‌وحشی چون مار، گراز، راسو و حتی پلنگ و پوشش‌های گیاهی چند هزارساله مانند بلوط و بادام است که متأسفانه آتش‌سوزی اخیر با منشأ انسانی و به دنبال آن کوتاهی و بی‌توجهی در سرعت بخشیدن به مهار آتش، خسارات میلیاردی به بار آورده است.

کوتاهی در اعزام به‌موقع بالگرد آبپاش به‌منظور خاموش کردن سریع آتش به هر دلیلی و صعب‌العبوری و یا بسته بودن منطقه، توجیهی غیرقابل‌پذیرش در مدیریت چنین بحران عظیمی است.

اعزام بالگرد آبپاش بعد از گسترده شدن آتش و خاکستر شدن حجم عظیمی از پوشش گیاهی و جانوری منطقه، نوشدارو بعد از مرگ سهراب بوده است و این گونه به نظر می‌رسد که فقط به‌منظور خنک‌سازی مناطق سوخته شده کارایی داشت، درحالی‌که اعزام به‌موقع بالگرد آبپاش می‌توانست آبی باشد بر آتش دل مردمی که به چشم سوختن طبیعت چند هزارساله را می‌دیدند ولی کاری از دستشان برنمی‌آمد و چشم امیدشان به دستان محیط‌بانان و حامیان محیط‌زیست بود.

مدیرکل حفاظت از محیط‌زیست خوزستان در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، از شروع آتش‌سوزی از روز جمعه ۲۴ مردادماه امسال خبر داده است و در خصوص اقدامات حفاظت محیط‌زیست برای مهار آتش‌سوزی، بیان می‌کند: گسیل تمام نیروهای شهرستان‌های مسجدسلیمان، شوشتر، اندیمشک، دزفول، پارک ملی دز و کرخه و محیط‌بانان شهرستان ایذه به منطقه اندیکا برای مشارکت در مهار آتش‌سوزی ازجمله این اقدامات بود.

محمدجواد اشرفی ادامه می‌دهد: یکی از علل طولانی شدن آتش‌سوزی در منطقه کوه دلا صعب‌العبور بودن و سخت و دشوار بودن دسترسی به منطقه دچار آتش‌سوزی بود و همچنین اینکه وجود مراتع زیاد به خاطر بارندگی و افزایش پوشش مرتعی، وزش بادهای شدید فصلی باعث شد تا گسترش آتش غیرقابل‌کنترل باشد.

وی به هماهنگی با گروه پروازی هلال احمر و سپاه پاسداران برای اطفای حریق اشاره می‌کند و در ادامه می‌گوید: هلال احمر برای هلی بُرد نیروها به منظور دسترسی سریع‌تر به نقاط مختلف و گروه پروازی بالگرد سپاه نیز برای آبپاشی و مهار آتش و خنک‌سازی منطقه همکاری داشتند.

مدیرکل حفاظت از محیط زیست خوزستان با اشاره به انجام بیش از ۵۰ سورتی پرواز بالگرد آبپاش، عنوان می‌کند: عمده‌ترین آسیب وارد شده به پوشش مرتعی است و درختان کمتر آسیب دیده‌اند و همچنین درختانی که دارای بیماری و پوسیدگی بوده و مقاومت کمی در برابر آتش داشتند، مقداری آسیب دیدند.

اشرفی با اشاره به اینکه در این آتش‌سوزی کمترین آسیب را درختان بلوط منطقه دیده‌اند، یادآور می‌شود: رفتار آتش غیرقابل پیش‌بینی بود ولی سرانجام صبح روز یکشنبه آتش به صورت کامل مهار شد.

وی اظهار می‌کند: نیروها تا آخرین لحظه در منطقه حاضر بودند و با توجه به اینکه آتش‌سوزی در نزدیکی دره‌ها و کنار صخره‌های سنگی رخ داد، دسترسی به آن سخت بود ولی با تلاش‌های جمعی، آتش‌سوزی به بن‌بست رسید و از گسترش مجدد آتش نیز جلوگیری شد.

مدیرکل حفاظت از محیط زیست خوزستان با اشاره به اینکه به صورت تقریبی ۲۰۰ هکتار از مراتع کوه دلا دچار حریق شده است، می‌گوید: البته بررسی‌های دقیق‌تر برای میزان اراضی خسارت دیده تا چند روز بعد از مهار آتش‌سوزی ادامه دارد.

اشرفی در خصوص علت بروز این آتش‌سوزی بیان می‌کند: علت آتش‌سوزی عوامل انسانی بود که عمدتاً اختلافات بین دامداران و مرتع‌داران منطقه است.

وی با اشاره به اینکه آتش مهار شده است ولی کار پایش توسط نیروهای یگان محیط زیست در حال انجام است تا در صورت آتش‌سوزی مجدد سریع مهار شود، تصریح می‌کند: هلال احمر، منابع طبیعی، بسیج، انجمن‌های زیست محیطی، کوهنوردان، جوامع محلی و کادر پروازی سپاه نقش مهمی را در مهار و کنترل آتش‌سوزی در منطقه داشتند که از زحمات آنها تشکر و قدردانی می‌کنیم.

سرهنگ عزیز قلاوند در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار می‌کند: نیروهای منابع طبیعی شهرستان اندیکا، باغملک، هفتکل، ایذه و مسجدسلیمان برای همکاری با حفاظت محیط زیست خوزستان در اطفای حریق کوه دلا منطقه حفاظت شده شیمبار اعزام شدند.

فرمانده یگان حفاظت منابع طبیعی خوزستان ادامه می‌دهد: از روز اول این نیروها در عرصه دچار حریق شده حضور داشتند و در صورت دوباره شعله‌ور شدن آتش این نیروها به محل اعزام می‌شوند.

پیامدهای آتش‌سوزی زاگرس ملی است

دبیر انجمن دوستداران طبیعت و محیط زیست خوزستان در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، اظهار می‌کند: وقتی آتش‌سوزی در یک بلوط زار یا رویشگاه زاگرس رخ می‌دهد، به دلیل خسارت‌های وارد شده عملاً مجموعه‌ای از دارایی‌های اکولوژیکی و زیستی را در آن منطقه از دست می‌دهیم.

هژیر کیانی با اشاره به منحصر به فرد بودن رویشگاه زاگرس در دنیا، اضافه می‌کند: این رویشگاه با توجه به تنوع زیستی در مورد گیاهان، حیوانات و زیستگاه پرندگان و ذخیره‌گاه‌های ژنتیکی ارزشمند خیلی خاص است و وقتی با آتش درگیر شوند، عملاً بسیاری از این گونه‌ها، بقایا و بذرها به هیچ وجه قابل احیا نیستند و برای همیشه آنها را از دست می‌دهیم. بنابراین پیامدهای یک آتش‌سوزی در زاگرس یقیناً ملی است.

دبیر انجمن دوستداران طبیعت و محیط زیست خوزستان با اشاره به از دست دادن گنجینه‌ای از دارایی‌های اکولوژیکی و زیستی در این ناحیه، یادآور می‌شود: کارشناسان ارزش اکولوژیکی یک درخت بلوط بالغ را حدود یک میلیارد تومان ارزش‌گذاری کردند. این درخت در کنار دیگر گونه‌ها یک دارایی بزرگ اکولوژیکی به ایران می‌دهد. بنابراین خسارت‌ها در «کوه دلا» منطقه حفاظت شده شیمبار میلیاردها دلار است.

کیانی تصریح می‌کند: این مناطق سهم عمده‌ای را در تأمین حدود نیمی از منابع آبی کشور ایران دارد. بنابراین خسارت‌ها قابل‌توجه است. یک سرزمین خشک در کمربند خشک، منابع تولید آب آنکه جنگل‌ها، مراتع و پوشش گیاهی زاگرس است را از دست می‌دهد و عمق خسارت و پیامدهای آن به معنای فقر اقتصادی ساکنان مناطق است.

وی ادامه می‌دهد: در حوزه زاگرس معیشت دو میلیون نفر مستقیم به جنگل‌ها و مراتع وابسته است. جوامع دامدار و کوچ گرانی که به خاطر مراتع در این مناطق زندگی و نقش بسیار مهم و تعیین‌کننده‌ای را در تولید لبنیات و گوشت کشور دارند.

دبیر انجمن دوستداران طبیعت و محیط زیست خوزستان می‌گوید: به همین نسبت که خسارت‌ها وسیع است و آتش‌سوزی جوامع محلی را فقیرتر می‌کند، باعث فشار مضاعف در سال‌های آینده بر بقایای این جنگل‌ها و مراتع می‌شود.

کیانی اظهار می‌کند: معتقدیم با قصور مدیران فعال در مدیریت بحران‌های از این دست که در حوزه دلا نزدیک به ۱۰ روز ادامه داشت، باید برخورد شود. مدیران سرگرم روزمرگی‌های خودشان هستند و اقدامی عملی و کاربردی دارای نتیجه که بتواند بخشی از این آتش را مهار و کنترل کند، ندیدیم.

وی با گلایه از اینکه ستاد بحران خوزستان هیچ خبری از فراخوان برای کمک از نیروهای کشوری و لشکری منتشر نکرده است، می‌گوید: عملاً ستاد بحران خوزستان مستند به همین رخداد سنگین و خسارت بار برای کشور سکوت کرد و از پایگاه هوایی مسجدسلیمان که می‌توانست بسیار تأثیرگذار باشد و تجربه ورود به موقع در آتش‌سوزی‌های لالی و سایر مناطق را نیز داشت، طلب کمک نکرد.

دبیر انجمن دوستداران طبیعت و محیط زیست خوزستان انتقاد می‌کند: پنهان‌کاری مدیران و اینکه اوضاع خوب و تحت کنترل بوده از خیانت‌های نابخشودنی است. این رفتارها از سوی هر مدیری در هر جایگاهی در حقیقت دهن‌کجی به سند ملی حفاظت از محیط زیست کشور و سیاست‌های کلی است که در آبان ۹۴ به دستگاه‌ها ابلاغ شد.

کیانی می‌افزاید: بیش از یک هزار و ۷۰۰ روز از ابلاغ این سند جامع و کامل می‌گذرد ولی به خاطر اهمیت میز و صندلی برای مدیران و همچنین سوءمدیریت، نبود دانش و درک درست از منابع طبیعی و ارزش آن همه ساله باید شاهد رخدادهای سنگینی برای کشور ایران باشیم که خائیز، دلا و شیمبار نمونه‌های عینی آن است.

وی با اشاره به اینکه سوءمدیریت‌ها و خسارت‌های ملی باید یک جایی خاتمه پیدا کند، یادآور می‌شود: در استان خوزستان به عنوان سومین رویشگاه بلوط در زاگرس نیاز به یک برنامه جدی داریم و طرح‌های فعالان محیط زیست که در کنار کارشناسان منابع طبیعی تدوین شده نشان می‌دهد که اگر نیروهای داوطلب اطفای حریق محلی را ساماندهی و با تشکیل تیم‌های مختلف آنها را به وسایل انفرادی و گروهی تجهیز کنیم، نتایج بهتری به دست می‌آید.

دبیر انجمن دوستداران طبیعت و محیط زیست خوزستان ادامه می‌دهد: این طرح که به سازمان جنگل‌ها ارائه و در جلسه مردادماه امسال با استاندار خوزستان نیز از آن صحبت شد، با هزینه‌ای معادل ارزش اکولوژیکی یک بلوط می‌تواند تمام جنگل‌های نوار شمالی خوزستان را که حدود یک میلیون هکتار است، نجات دهد.

کیانی با اشاره به اینکه با کمک جوامع محلی و آموزش و توانمندسازی آنها در قالب طرح ساماندهی تیم‌های اطفای حریق محلی می‌توان این مناطق را بیمه کرد، خبر می‌دهد: در طرح پیشنهادی ۶ روستا را پیشنهاد کردیم تا با تجهیز آنها در قالب تیم‌های ۱۲ نفره با هزینه‌ای کمتر از ۱۰۰ میلیون تومان، عرصه معادل ۲۰ هزار هکتار را بیمه کرد.

وی می‌گوید: طبق نقشه‌ها و مطالعات انجام شده و با توجه به اهمیت زمان در آتش‌سوزی‌ها و موعد کنترل، مردم در کمتر از یک ساعت می‌توانند این آتش‌سوزی‌ها را به موقع کنترل کنند.

بالگرد به موقع آمد

مدیرکل بحران استانداری خوزستان در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، بیان می‌کند: از جمعه‌شب ۲۴ مردادماه امسال آتش‌سوزی در منطقه کوهستانی اندیکا سمت دلا و شیمبار شروع و آتش‌سوزی اولیه در ۲۴ ساعت بعد مهار شد ولی مجدداً فردای همان روز نیز یک حریق دیگر رخ داد که آن هم مهار شد و روز بعد حریق نداشتیم.

امید بن عباس ادامه می‌دهد: روز سه‌شنبه دوباره شعله‌های حریق در منطقه مشاهده و بر اساس بررسی‌های میدانی محیط‌بانان محیط زیست و فرمانداری این حریق‌ها عامل انسانی داشته که بر اساس اختلافات محلی نسبت به آتش زدن مراتع اقدام و به دلیل سطح مرتعی بالا (رشد مراتع به خاطر بارندگی‌ها) آتش گسترش پیدا کرد.

وی در خصوص شائبه اعزام دیرهنگام بالگرد آبپاش، یادآور می‌شود: بر اساس پروتکل‌های اطفای حریق در کشور وقتی آتش‌سوزی در مناطق جنگلی و کوهستانی رخ می‌دهد، عرصه در تملک منابع طبیعی یا محیط زیست که باشد همان نهاد موظف است که نسبت به اطفای حریق در ساعات اولیه اقدام و در صورت نیاز به بالگرد آبپاش درخواست خود را به یگان حفاظت سازمان کشوری ارسال کنند و اعزام بالگرد به محل حریق نیز سازمان نیز از طریق وزارت دفاع درخواست می‌شود.

مدیرکل بحران استانداری خوزستان اضافه می‌کند: این درخواست از سوی اداره کل حفاظت از محیط زیست خوزستان انجام و بالگرد آبپاش از روز چهارشنبه در استان حاضر و تا روز شنبه انجام مأموریت داشته که شنبه‌شب نیز حریق کامل مهار شد.

بن عباس با اشاره به کمبودهای موجود، عنوان می‌کند: شاید می‌شد بهتر هم عمل کرد؛ مثلاً این سازمان‌ها اگر یک سری اقدامات مانند احداث آتش بُر در سطح مراتع مناطق مختلف را انجام می‌دادند که نیاز به اعتبار مالی دارد، شاید حریق خیلی زودتر کنترل می‌شد.

وی با اشاره به لزوم احداث پایگاه‌های اطفای حریق در نقاطی که سابقه حریق‌های جنگلی داشته‌اند، می‌افزاید: ۶ نقطه در استان برای احداث این پایگاه‌ها شناسایی شد که به خاطر محدودیت منابع اعتباری کار انجام نشد ولی اگر احداث و تجهیز شده بود، عملیات اطفای حریق خیلی سریع‌تر انجام می‌شد.

مدیرکل بحران استانداری خوزستان می‌گوید: رفتار آتش هم به شکلی است که اگر در ساعات اولیه کنترل و اطفا شود، مهار آن خیلی ساده‌تر است و در غیر این صورت به شکل تصاعدی گسترش و کار هر روز سخت‌تر می‌شود.

بن عباس اظهار می‌کند: یکی دیگر از علل گسترش آتش در اندیکا صعب‌العبور بودن منطقه است، یعنی در نقاطی با شیب ۸۰ درجه کوه امکان اعزام نیروی انسانی به راحتی برای انجام عملیات اطفای حریق میسر نبود.

وی با اشاره به دچار حادثه شدن برخی نیروها در انجام اطفای حریق، بیان می‌کند: هلی‌کوپتر آبپاش در این مناطق آن اثربخشی و کارکرد لازم را به دلایل فنی ندارد، کما اینکه وزش باد اجازه نمی‌داد تا دقیقاً روی نقطه حریق عملیات خنک‌سازی را انجام دهد یا اینکه مناطق دچار حریق شده تنگه‌ای بود و هلی‌کوپتر امکان ورود به آن مناطق یا پرواز را در سطح پایین نداشت که اثربخشی خنک‌سازی با آبپاشی کاهش پیدا می‌کرد.

مدیرکل بحران استانداری خوزستان با اشاره به اینکه الزاماً وجود هلی‌کوپتر آبپاش به تنهایی کفایت نمی‌کند و مجموعه‌ای از امکانات لازم است، یادآور می‌شود: در این حوادث نقاط قوت و ضعف را باید شناسایی و علاوه بر تقویت نقاط قوت نسبت به رفع نقاط ضعف با برنامه‌ریزی اقدام می‌کنیم تا در آینده دچار مشکل مشابه نشویم.

بن عباس با اشاره به تأثیرگذاری بالای سازمان‌دهی نیروهای داوطلب و مردمی در اطفای حریق، می‌گوید: سازمان مدیریت بحران به استناد قانون مدیریت بحران کشور دستورالعملی را برای نحوه به‌کارگیری این نیروها تدوین و در انتظار تأیید آئین‌نامه اجرایی آن از سوی هیئت‌وزیران است که پس از تأیید نیز نیروها باید آموزش ببینند چرا که کار تخصصی و نحوه اطفای حریق در مناطق مختلف نیز متفاوت است.

وی اضافه می‌کند: اطفا در دشت یک سری امکانات و تجهیزات و روش‌های متفاوت را از تپه‌ماهوری و یا مناطق کوهستانی و صعب‌العبور دارد و اکنون در حال برنامه‌ریزی برای برگزاری دوره‌های آموزشی تخصصی هستیم تا در حد امکان آنها را تجهیز کنیم.

مدیرکل بحران استانداری خوزستان با اعلام خبر اینکه گزارش آتش‌سوزی‌های اخیر در دست تهیه برای ارسال به مراجع ملی است، می‌گوید: امیدوارم با حمایت استاندار خوزستان و نمایندگان مجلس اعتبارات لازم را برای احداث پایگاه‌های اطفای حریق، تجهیز امکانات مورد نیاز را برای مقابله با این حریق‌ها، احداث آتش بُرها و اقدامات پیشگیرانه جذب کنند تا سرمایه‌های ملی کمتری را از دست دهیم.

بن عباس تصریح می‌کند: در این مدت ۷ تا ۱۰ روز آتش‌سوزی اندیکا را پیگیری کردیم تا با توجه به وسعت حریق‌های خوزستان یک هلی‌کوپتر آبپاش را در استان داشته باشیم که سرعت عمل اطفای حریق افزایش یابد و در ساعات اولیه با آن مقابله کنیم.

وی خبر می‌دهد: سبد آبپاش با همکاری وزارت دفاع و همچنین ۱۰ تُن مایع اطفای حریق تولیدی شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی (با نظارت وزارت دفاع) برای استان خریداری و در عملیات‌های چند روز اخیر از آنها استفاده شد.

مدیرکل بحران استانداری خوزستان اضافه می‌کند: با توجه به عمر بالای استفاده از هلی‌کوپتر هلال احمر خوزستان، استاندار در حال پیگیری است تا آن را با یک هلی‌کوپتر جوان‌تر و پرقدرت‌تر جایگزین کند و بعد از آن تمام امکانات را برای اطفای حریق توسط هلی‌کوپتر آبپاش خواهیم داشت.

بن عباس در پاسخ به علت عدم همکاری هوانیروز مسجدسلیمان در اطفای حریق اندیکا، توضیح می‌دهد: وزارت دفاع موارد لازم را به هوانیروز ارتش در مسجدسلیمان ابلاغ کرده که در عملیات‌های اطفای حریق مشارکت کنند ولی در حریق اخیر به دلیل اینکه امریه‌های لازم پیش از این توسط مراجع ذیصلاح به هوانیروز ابلاغ نشده بود، نتوانستیم از ظرفیت‌های آنها استفاده کنیم و حالا دیگر مراحل اداری آن طی و در عملیات‌های بعدی از ظرفیت آنها به عنوان پشتیبان استفاده می‌کنیم.

وی با اشاره به هلی بُرد نیروها با هلی‌کوپتر هلال احمر خوزستان برای دسترسی بیشتر نیروها و افزایش سرعت عمل آنها در اطفای حریق، یادآور می‌شود: به دلیل سنگلاخی بودن نقاط کوهستانی امکان نشستن هلی‌کوپتر در هر قسمتی نبود و یا اینکه به دلیل شیب تند کوه امکان ورود نیروها وجود نداشت.

مدیرکل بحران استانداری خوزستان با اشاره به اینکه باقیمانده تنه بعضی درختان تبدیل شده به زغال به پایین کوه سقوط کرده و باعث شعله‌ور شدن آتش در دامنه‌های پایین کوه می‌شدند، عنوان می‌کند: این مسئله نیز یکی دیگر از علل تداوم آتش‌سوزی در چند روز بود ولی با همکاری نیروهای دولتی، محیط‌بانان، منابع طبیعی، نیروهای بسیجی، مردم منطقه، فرمانداری‌ها و =هلی‌کوپترهای آبپاش هوافضای سپاه این آتش‌سوزی اطفا شد.

بن عباس با تقدیر از همکاری انجمن‌های مردمی ادامه می‌دهد: نیروهایی نیز از فرمانداری اندیکا، ایذه، باغملک، لالی، مسجدسلیمان، دزفول و اندیمشک برای اطفای حریق گسیل شدند چون نیروها خسته شده و کار در این گرمای هوا سخت و طاقت‌فرسا بود.

وی در خصوص دستگیری عاملان انسانی آتش‌سوزی می‌گوید: موضوع توسط شورای تأمین شهرستان بررسی و گزارش‌های لازم در اختیار مرجع قضائی قرار گرفته تا نسبت به پیگرد افراد خاطی رسیدگی و مطابق قانون با آنها برخورد شود.

به گزارش خبرنگار مهر، وقتی بر یک منطقه نام حفاظت شده می‌گذارند، توقع رسیدگی و میزان محافظت از آن و حتی پیشگیری از وقوع هر نوع حادثه به خصوص حوادث انسانی از سوی مسئولان محیط زیست بالا می‌رود و هیچ‌گونه قصوری در از بین رفتن و آسیب‌پذیری این مناطق به راحتی قابل‌پذیرش نخواهد بود.

در روزگاری که حرف اول در دنیا پیشرفت روزافزون فناوری‌های علمی و تکنولوژی‌های پیشرفته صنعتی است، نبود امکانات اطفای حریق در استانی به وسعت خوزستان هیچ‌گونه توجیه منطقی نخواهد داشت.

آنچه طلبیده می‌شود تأمین امکانات لازم اطفای حریق به شکل گسترده و حرفه‌ای برای جلوگیری از آسیب‌های این‌چنینی است که در همین راستا انجمن‌های محیط زیست خوزستان طی نامه‌ای به رئیس‌جمهور خواستار برخورد با بی‌تدبیری در مهار آتش‌سوزی‌های زاگرس و پیشگیری از نابودی این سرمایه‌های ملی شدند که امیدواریم بالاخره روزی یک بالگرد آبپاش به خوزستان اختصاص داده شود و اعتبارات لازم برای احداث و تجهیز پایگاه‌های اطفای حریق منطقه‌ای در نقاط مختلف این استان نیز تأمین شود.