آیا با «حماسه مسیب‌نامه» آشنایی دارید؟/یک میراث عاشورایی ماندگار

به گزارش خبرگزاری مهر، «حماسه مُسیّب‌نامه» نیز میراث داستانی نثر فارسی در ادبیات عاشورایی است. مسیّب بن قعقاع خزاعی، شخصیتی تاریخی و از یاران امام علی (ع) و حضرات حسنین علیهم‌السّلام و یکی از سران نهضت توابین است.

مسیّب‌نامه، گزارش نخستین قیام خون‌خواهان حسینی علیه یزید و مروان حکم و هدف آن، منحصر به آزاد ساختن امام زین‌العابدین (ع) و اسرای کربلا و بازگرداندن سرهای شهدا به مزار ایشان است. کتاب «حماسه مُسیّب‌نامه» گزارش نخستین قیام خون‌خواهان امام حسین (ع) علیه یزید نوشته محمدبقای وارس بخاری و به تصحیح میلاد جعفرپور، توسط بنیاد موقوفات افشار منتشر شده است. به انجام رساندن کتابی با سه‌هزار صفحه و تصحیح و تحقیق این حجم کم از ساخت یک سریال فاخر نیست اما دو صد حیف این تلاش کمتر در صداوسیما دیده می‌شود و مردم کمتر با این نوع حماسه‌ها ارتباط برقرار می‌کنند. خواندن این کتاب سه‌جلدی به جامعه واعظان و مداحان پیشنهاد می‌شود تا از گذشتگان و روایت آنان از واقعۀ عاشورا شناخت بهتری داشته باشند. روایت و ابیاتی که می‌توانند منبرها را گرمای دیگری ببخشد و مستمعان را به نحوه سوگواری پیشینیان آشناتر کند.

میلاد جعفرپور در گفت‌وگویی با یک رسانه این حماسه عظیم را چنین معرفی می‌کند: حماسه مسیّب‌نامه پرداخته ابوطاهر طرسوسی در قرن ششم هجری است که صورت اصلی آن تا امروز باقی نمانده است؛ امّا قرن‌ها بعد، محمدبقای وارس بخاری بر اساس نقل ابوطاهر، تحریر بزرگ‌تری آن را در ماوراءالنّهر (احتمالاً در تاجیکستان) ترتیب داده است که میان شیعیان تاجیکی، هندو، افغان، ایرانی، ازبک و ترکمن رواج یافته است و ادب فارسی وجود تحریر بزرگ مسیب‌نامه را مدیون تلاش داستان‌پردازان و شیعیان اهل بیت در مکتب ماوراءالنّهر است. در این پژوهش، پس از مطالعه ۴۵ نسخه خطّی منثور و منظوم مسیّب‌نامه، هر دو تحریر بزرگ و کوچک به روش التقاطی و انتقادی تصحیح و معرّفی شده‌اند.

وی افزود: چون والدین اغلب شخصیت ابومسلم‌نامه در قیام مسیّب حضور دارند و از طرفی، مسیّب‌نامه با شرح داستان رشیده عرب و سید جنید (نیای داستانیِ ابومسلم) به پایان می‌رسد، می‌توان مسیّب‌نامه را پیش‌درآمد ابومسلم‌نامه در نظر گرفت.

جعفرپور می‌گوید: حضور پرشمار و فعال عیاران یکی از مشخصات ممتاز مسیّب‌نامه در مقایسه با تمام حماسه‌های منثور فارسی است و به اعتباری مسیّب‌نامه را باید پرعیارترین متن ادب فارسی محسوب کرد. در مسیّب‌نامه عیاران اغلب در قالب گروه‌های نظامی پرتعدادی ظاهر می‌شوند. با وجود این، نام بیش از ۱۶۰ عیار در مسیّب‌نامه ذکر شده است. از این شمار، بیش از ۱۰۰ عیار در لشکر خون‌خواهان و حدود ۵۰ عیار در لشکر خوارجان به سر می‌برند. از خیل عیاران محب، ۱۲ عیاره به نام‌های «بی‌بی ستی تکلباز، رشیده، زرینه‌خاتون، قمردخت، ثمردخت، مخدره، قارعه، مستوره، مطهره، جاریه‌ی اکبر، جاریه‌ی اصغر و مشهوره» نقش پررنگی دارند. برخی از این عیاران مانند حیت عیلابادی، چالاک جاجرمی، بی‌بی ستی و رشیده صاحب نام و آوازه‌ای هستند و دوران ابومسلم را نیز درک کرده و در ابومسلم‌نامه رویدادهای شگفتی را از سر می‌گذرانند، اما یکه‌تاز عیاران مسیّب‌نامه، ماهان اسفراینی، شاگرد باباشغال فیل‌زور است.

اوراق شگفت مجموعه سه‌جلدی حماسه مسیّب‌نامه در حدود سه‌هزار صفحه سال ۱۳۹۸ به همت بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار یزدی در شمارگان ۱۱۰۰ نسخه و به قیمت ۴۹۵ هزار تومان منتشر شده است.