ایران کارآمدترین تولیدکننده محصولات کشاورزی در خاورمیانه است

به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، موسسه تحقیقاتی فیچ در آخرین گزارش مربوط به ایران به بررسی بخش کشاورزی ایران پرداخته و ارزش صنعت کشاورزی ایران رادر سال جاری ۵۳.۵ میلیارد دلار برآورد کرده و معتقد است این بخش بین سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۴ رشد سالانه ۲.۷ درصدی را تجربه خواهد کرد.

موسسه تحقیقاتی فیچ سولوشنز (Fitch solutions) این پیش بینی را در جدیدترین گزارش خود از وضعیت بخش کشاورزی ایران و دورنمای آن در چهار سال آینده که در سه ماهه سوم سال ۲۰۲۰ منتشر شده مطرح کرده است.

رادار اقتصاد این گزارش که چشم انداز صنعت کشاورزی ایران طی سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۴ را بررسی می‌کند در چند قسمت منتشر خواهد کرد.

در قسمت اول این گزارش برداشت کلی موسسه فیچ از آینده صنعت کشاورزی ایران ارائه شده است و پیش بینی کارشناسان این موسسه از رشد تولید گندم، گوشت مرغ، گوشت گوساله و نیز رشد مصرف گوشت گوساله ارائه شده است.

در این قسمت همچنین آخرین تحولات مهم بخش کشاورزی ایران و نیز تحلیل SWOT صنعت کشاورزی ایران از نگاه این موسسه ارائه شده است.

مشروح قسمت اول گزارش به شرح زیر است:

بخش کشاورزی ایران در راه رسیدن به هدف غایی آن که خودکفایی همه جانبه است با چالش‌های فراوانی دست و پنجه نرم می‌کند. تشدید تنش با آمریکا و بازگشت تحریم‌ها علیه ایران در سال‌های اخیر، در کنار تأثیر بحران کرونا و افت قیمت نفت که تأثیر منفی بر چشم انداز اقتصاد ایران داشته، از جمله چالش‌های مهمی هستند که ایران و به ویژه بخش کشاورزی آن را درگیر کرده‌اند. اما با این وجود از نظر ما بخش کشاورزی ایران طی دوره مورد پیش بینی ما یعنی از ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۴ (۱۳۹۹ تا ۱۴۰۳ شمسی) در همه حوزه‌ها وضعیتی رو به رشد خواهد داشت. در حال حاضر وضعیت ایران در برابر آمریکا رو به بهبود است. این کشور از یک سو استراتژی بازدارندگی فعال را در پیش گرفته است و از سوی دیگر خود را برای ازسرگیری تعامل دیپلماتیک پس از انتخابات ریاست جمهوری ماه نوامبر آماده می‌کند. هدف نهایی ایران لغو تحریم‌ها است.

پیش بینی‌های مهم

* رشد تولید گندم ایران از سال ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۲: تولید گندم ایران در این دوره به طور متوسط سالانه ۵ درصد رشد می‌کند و در سال ۱۴۰۲ به ۱۸.۴ میلیون تن می‌رسد. استفاده از تکنولوژی پیشرفته‌تر، کشت ارقام مقاوم‌تر، افزایش دسترسی به مواد افزودنی کشاورزی و گسترده شدن زیرساخت آبیاری از جمله دلایل این رشد به حساب می‌آیند.

* رشد تولید گوشت مرغ طی دوره ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۲: تولید گوشت مرغ در این بازه به طور متوسط رشد سالانه ۱.۵ درصدی را تجربه می‌کند و در سال ۱۴۰۲ تولید گوشت مرغ به ۲.۳ میلیون تن خواهد رسید. افزایش تقاضای داخلی و افزایش سرمایه گذاری از جمله دلایل این رشد به حساب می‌آید. اما در کوتاه مدت، تحریم‌های آمریکا رشد این صنعت را محدود می‌کند. شیوع آنفلوآنزای مرغی نیز می‌تواند تولید مرغ را کاهش دهد.

* رشد تولید گوشت گوساله در دوره ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۲: پیش بینی شده است تولید گوشت گوساله در ایران طی این دوره هر سال ۳ درصد رشد کند و در پایان دوره به ۵۸۰ هزار تن در سال برسد. زمانی اکثر گوشت گوساله تولیدی ایران در گاوداری‌های کوچک پرورش داده می‌شد، اما امروزه صنعت تولید گوشت ایران بیشتر به سمت تجاری سازی رفته و بدین ترتیب بهره وری و حجم تولید افزایش یافته است.

* رشد مصرف گوشت گوساله در ایران از ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۲: مصرف گوشت گوساله در ایران طی این دوره سالانه ۱.۷ درصد افزایش می‌یابد و در سال ۱۴۰۲ به ۶۴۶ هزار تن خواهد رسید. افزایش دستمزد‌ها منجر به افزایش مصرف گوشت گوساله و کاهش مصرف گوشت مرغ در ایران خواهد شد، چرا که وقتی درآمد بالاتر می‌رود مردم گرایش بیشتری به مصرف گوشت‌های گران‌تر مانند گوشت قرمز پیدا می‌کنند.

* ارزش بخش کشاورزی ایران در سال ۱۳۹۹: ارزش بخش کشاورزی ایران در سال جاری ۵۳.۵ میلیارد دلار برآورد شده که این رقم نسبت به رقم ۵۰.۳ میلیارد دلاری سال قبل رشد ۶.۳ درصدی دارد. پیش بینی می‌شود بخش کشاورزی ایران طی سال‌های ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۲ سالانه ۲.۷ درصد رشد کند.

آخرین تحولات مربوط به صنعت کشاورزی

وضع دوباره تحریم‌های آمریکا علیه ایران در ماه نوامبر ۲۰۱۸ و تشدید این تحریم‌ها در ماه می ۲۰۱۹ فرصت‌های جدید رشد بخش کشاورزی ایران پس از انعقاد برجام را از بین برد. بازگشت تحریم‌ها موجب تیره‌تر شدن چشم انداز اقتصاد ایران می‌شود و ورود سرمایه خارجی و تجارت مواد غذایی و کشاورزی را دشوارتر می‌کند. ما معتقدیم تحریم‌ها طی سال‌های آتی، حداقل تا زمانی که ترامپ رئیس جمهور آمریکا باشد، همچنان برقرار خواهد بود.

همچون سایر بخش‌ها، در بخش کشاورزی نیز شرکت‌های غربی برای ورود به ایران بسیار محتاطانه رفتار می‌کنند و عمدتاً سعی می‌کنند با توقف فعالیت در ایران تحریم‌ها را رعایت کنند. با توجه به تجربه سال‌های گذشته و اوضاع بی ثبات منطقه، حتی اگر مذاکرات بین ایران و آمریکا از سر گرفته شود باز شرکت‌های خارجی سریعاً وارد بازار ایران نخواهند شد و این یعنی بخش کشاورزی ایران در میان مدت رشد کندی را تجربه خواهد کرد.

تشدید تحریم‌ها موجب شد سال ۱۳۹۸ سالی سخت برای بازار محصولات کشاورزی ایران باشد و این واقعیت در مصرف برخی کالا‌ها مثل شکر، گوشت، روغن پالم، پنبه و شیر مشهود بود. به طور کلی انتظار می‌رود مصرف این کالا‌ها در سال جاری بیشتر شود. ما پیش‌بینی می‌کنیم مصرف همه کالا‌های کشاورزی در این سال افزایش یابد، بجز گوشت گوساله که مصرف آن نسبت به سال قبل ۴.۴ درصد کاهش می‌یابد.

رشد تجارت مواد غذایی و کشاورزی در ایران طی سال‌های آینده به خاطر تحریم‌ها محدود باقی می‌ماند. تحریم‌ها به طور مشخص تأمین مالی را در این بخش محدود می‌کنند و مانع توسعه زنجیره عرضه می‌شوند. واردات کود‌های شیمیایی و ماشین آلات کشاورزی که برخلاف مواد غذایی و بذر تحت تحریم قرار دارند به سختی انجام می‌شود. شرکت‌های هندی و چینی تا حدودی خلاء حضور توسط شرکت‌های غربی در این بخش را پر می‌کنند. البته در چند ماه اخیر صادرات برنج هندی نیز به دلیل مشکل پرداخت پول کند شده است.

تحلیل SWOT صنعت کشاورزی

نقاط قوت

* تنوع اقلیمی و آب و هوایی به موجب می‌شود ایران زیرساخت قوی در اختیار داشته باشد و این ایران را به کارآمدترین تولیدکننده محصولات کشاورزی در خاورمیانه تبدیل کرده است.

* دولت ایران سخاوتمندانه از بخش کشاورزی حمایت می‌کند و سیاست خودکفایی را در این بخش دنبال می‌کند.

* ایران زیرساخت‌های نسبتاً توسعه یافته‌ای برای فرآوری شکر دارد.

* زیرساخت صنعت تولید شیر و فرآوری شیر در ایران به خوبی توسعه یافته است.

* ماه جولای سال ۲۰۱۹ سازمان دامپزشکی ایران اعلام کرد این کشور عاری از تمام انواع آنفلونزای پرندگان است. سازمان جهانی بهداشت حیوانات نیز این موضوع را مورد تأیید قرار داد. در نتیجه چشم انداز رشد تولید ماکیان روشن است.

نقاط ضعف

* شرایط آب و هوایی همچنان چالشی برای بخش کشاورزی ایران است، چرا که ایران در بسیاری از مناطق خود از کمبود آب و خاک حاصلخیز رنج می‌برد. این مسئله امکان رشد تولیدات کشاورزی ایران را محدود می‌کند.

* وابستگی زیاد تولید ناخالص داخلی ایران به درآمد‌های نفتی به این معناست که سرمایه گذاری در بخش کشاورزی تا حد زیادی وابسته به فاکتور‌های بی ثبات خارجی است.

* حضور و کنترل گسترده دولت بر بعضی بخش‌های کشاورزی و ناکارآمدی سیستم دولتی موجب می‌شود سود بالقوه تولیدکننده محدود شود و در نتیجه سرمایه گذاری بخش خصوصی در این بخش‌ها محدود باشد.

* بخش زراعت عمدتاً متشکل از زمین داران کوچک بخش خصوصی است که در مزارع خود با مساله بهره وری پایین مواجه هستند و زراعت آن‌ها بدون کمک سخاوتمندانه دولت اقتصادی نیست.

* مشکل دیگر ناکارآمدی سیستم توزیع و زنجیره عرضه و حضور جدی دولت است.

* نرخ مکانیزاسیون صنعت کشاورزی ایران پایین است، چرا که سال‌ها تحریم موجب محدود شدن عرضه و خدمات نگهداری ماشین آلات کشاورزی در ایران شده است.

فرصت‌ها

* سرمایه گذاری برای توسعه زیرساخت آبیاری می‌تواند بخشی از ضرر تولید ناشی از کمبود آب و خشکسالی‌های پیاپی را جبران کند. البته توسعه زیرساخت آبیاری بسیار گران است.

* توافق سال ۲۰۱۹ ایران با روسیه و قزاقستان برای واردات گندم و صادرات مجدد محصول فرآوری شده (آرد) به کشور‌های همسایه می‌تواند به رشد صنعت آرد ایران کمک کند. البته این به شرطی است که پروژه به خصوص از لحاظ تأمین اعتبار پیشرفت داشته باشد.

* انتخابات آمریکا که نوامبر امسال برگزار می‌شود می‌تواند موجب شود ایران گزینه‌های خود را در سال ۲۰۲۱ به طور مجدد ارزیابی کند. ایران در آن زمان می‌تواند با رییس جمهور جدید آمریکا مذاکره کند یا با این واقعیت رو به رو شود که چهار سال دیگر را تحت تحریم‌های شدید ترامپ بگذراند. در هر دو صورت از نظر ما تعامل دیپلماتیک اتفاق خواهد افتاد، چرا که ایران به دنبال رفع تحریم‌ها است.

تهدید‌ها

* اعمال مجدد تحریم‌های هسته‌ای آمریکا در نوامبر ۲۰۱۸ و تشدید تحریم‌ها در ماه می ۲۰۱۹ موجب محدود شدن فرصت رشد تجارت کشاورزی می‌شود. در پی انعقاد برجام امید‌هایی برای گسترش این تجارت به وجود آمده بود.

* باز شدن اقتصاد موجب بیشتر شدن عایدی صنعت کشاورزی می‌شد. اما تشدید تحریم‌ها موجب محدود شدن دسترسی به مواد افزودنی کشاورزی می‌شود و در نتیجه تجارت دشوار می‌شود و آینده تولید کشاورزی و رشد مصرف در معرض خطر قرار می‌گیرد.

* گسترده شدن بازار‌های خاکستری یا غیررسمی موجب اختلال در جریان بهینه کالا از طریق کانال‌های رسمی می‌شود و فضای سرمایه گذاری مالی را محدود می‌کند.

* در آینده اختصاص یارانه موجب دوری منابع مالی از بخش‌هایی می‌شود که پول در آن‌ها بهتر و پایدارتر می‌تواند مصرف شود.

* تشدید تنش بین ایران و آمریکا بعد از حمله هوایی آمریکا در ژانویه ۲۰۲۰ که منجر به (ترور سردار) قاسم سلیمانی فرمانده نیروی قدس شد.