جشن ۱۲۰ سالگی سینما

سینما در اصل واژه ای است یونانی به معنای حرکت، اما در اصطلاح، سینما،  هنر و فنی است که به کمک برخی تصاویر متحرک، پیامی را به مخاطب خود که همان تماشاگر است، منتقل می کند. سینما در واقع یک رسانه دیداری و شنیداری مبتنی بر فناوری است که به وسیله آن فعالیت اقتصادی صورت می‌گیرد و همچنین قابلیت استفاده هنری را داراست. یک اثر سینمایی که فیلم سینمایی نامیده می‌شود، از عناصر تصویر به صورت مجموعه‌ای از فریم‌ها و صدا شامل گفت وگو، صدا و موسیقی تشکیل شده‌است. یک فیلم بر اساس فیلمنامه و به وسیله کارگردان، با هزینه تهیه‌کننده و مجموعه‌ای از بازیگرها،  فیلم‌بردار و عوامل دیگر ساخته می‌شود. سینما جدیدترین شاخه هنر، معروف به هنر هفتم است که امروزه یکی از عمومی‌ترین و محبوب‌ترین تولیدات هنری را ارایه می‌کند.  

در ایران هر ساله ۲۱ شهریور به عنوان روز سینما گرامی داشته و جشن خانه سینما هر ساله در این روز برگزار می شود که در ۱۳۹۸ خورشیدی آخرین دوره یعنی بیست و یکمین جشن سینمای ایران برگزار شد، امسال اما به دلیل شیوع کرونا شرایط متفاوت شده و تمهیدات دیگری برای نکوداشت این روز درنظر گرفته شده است.

دلایل نامگذاری روز سینما

در چهارمین جشن بزرگ سینمای ایران در ۱۳۷۹ خورشیدی و همزمان با بزرگداشت صدمین سال ورود سینما به ایران بود که ۲۱ شهریور به عنوان «روز ملی سینما» شناخته شد و هر سال جشن خانه سینما در این روز برگزار می شود و ۲۱ شهریور به عنوان روزی نمادین وارد تقویم شد.

این همه ماجرا نبود و یک دوره روز ملی سینما از تقویم ملی حذف شد. ماجرا از این قرار بود که ثبت روز ملی سینما در تقویم به طور مستمر ۱۲ سال طول کشید اما در ۱۳۹۱ خورشیدی این روز در تقویم‌ها حذف شد. آن سال از لابه‌لای اخبار شنیده می شد با توجه به اختلافاتی که میان خانه سینما و سازمان سینمایی وجود داشت که در نهایت به تعطیلی موقت خانه سینما منجر شد، این روز از بخش اصلی تقویم حذف و به بخش ضمایم منتقل شد، البته تصمیم گیرنده اصلی در حذف این نام از تقویم، شورای فرهنگ عمومی بود. این اتفاق واکنش های بسیاری از هنرمندان را در پی داشت که معتقد بودند، این اقدام منصفانه نبوده است.

با وجود واکنش‌های متعددی که حذف نام روز سینما از تقویم های رسمی داشت اما این اتفاق تا ۱۳۹۳ خورشیدی ادامه یافت تا اینکه علی جنتی وزیر وقت فرهنگ دولت یازدهم در نخستین مراسم جشن ملی سینما که بعد از بازگشایی خانه سینما در دولت رییس جمهوری روحانی برگزار شده بود از بازگشت مجدد روز سینما به تقویم خبر داد و در نهایت یکشنبه ۴ آبان بر اساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی روز سینما به طور رسمی به تقویم کشور بازگشت. (۱)

تاریخچه ورود سینما به ایران

ورود نخستین دوربین فیلم‌برداری یا دستگاه سینماتوگراف به ایران در زمان مظفرالدین‌شاه به ۱۲۷۹ خورشیدی است که این تاریخ، آغازگر فعالیت سینمای ایران شد. مظفرالدین شاه در یکی از سفرهایش به فرانسه از دستگاه سینماتوگراف خوشش آمد و به میرزا ابراهیم‌خان صحاف ‌باشی دستور خریداری آن را داد. شاه که مجذوب کارناوال ها و جشنواره‌های فرنگی بود، دستور داد تا از کارناوال اسناند فیلم برداشته شود و این نخستین تصاویری بود که سینماتوگراف ابتیاع شده ضبط کرد.

نخستین محل پخش فیلم در ۱۲۸۳ خورشیدی به وسیله ابراهیم خان صحاف‌باشی در خیابان چراغ گاز افتتاح شد و در آن فیلم‌های کمدی کوتاه نمایش داده شد.  اما نخستین سالن عمومی سینما به وسیله مهدی‌خان روسی در خیابان علاءالدوله افتتاح شد. او پس از مدتی با اجاره بالاخانه‌ای در خیابان لاله‌زار، سالن سینمای خود را به آنجا برد. (۲)

نخستین فیلم ناطق فارسی، فیلم دختر لر است که اردشیر ایرانی آن را در ۱۳۱۲ خورشیدی ساخت.

نخستین سالن سینمای ایران را در ۱۲۷۹ خورشیدی و تنها ۵ سال پس از آنکه برادران لومیر سینما را اختراع کردند،  با نام «سینما سولی» مبلغین مذهبی کاتولیک‌ در شهر تبریز تأسیس کردند. اما این سینما به دلیل عدم دسترسی به فیلم‌های روز، در  ۱۲۹۵ خورشیدی تعطیل شد. تا ۱۳۰۹ خورشیدی، اندک سینماهای تأسیس شده به نمایش فیلم‌های غربی که در مواردی زیرنویس فارسی داشتند، می‌پرداختند. تا اینکه در این سال،  اوانس اوگانیانس نخستین فیلم بلند سینمایی ایران را به نام آبی و رابی ساخت. (۳)

سینما از منظر صاحبنظران داخلی و خارجی

صدیق برمک کارگردان اهل افغانستان: «به نظر من سینما عبارت از زبانی است که با آن می‌توان خود را و دردهای درونی خود را در قالب تصویر بیان کرد، به تعبیر دیگر، سینما دریچه‌ایست برای فهماندن یا دریچهٔ برای رسیدن به آرمان‌های بزرگ و ایده‌آل.» 

ژان-لوک گدار کارگردان موج نوی فرانسه: «در سینما همه چیز در مورد پول است. اما پول دو بار ظاهر می‌شود. بار اول تمام وقت تو صرف فراهم کردن پول برای ساخت فیلم می شود. بار دوم پول دوباره از طریق تصویر بازمی‌گردد.»

ژاک اودیارکارگردان فرانسوی: «در سینما چیزی به‌عنوان واقعیت وجود ندارد. چیزی که در سینما داریم، واکنش است و تنها اغراق. سینما تصویری شیک از چیزی است که وجود دارد، حداقل از دیدگاه شخصیت‌های فیلم. منظور فیلم این است که ما بیشتر پیشامدها را از دید شخصیت‌ها می‌بینیم.»

ستاره اسکندری بازیگر سینما: «ذات سینما بی‌رحم است، در یک دوره‌ای ممکن است، بسیار دیده شوید و نقش‌های بسیار خوبی پیشنهاد شود و سال‌ها این روال ادامه داشته باشد، اما طبعاً با ورود نسل بعد و تغییراتی که حاصل می‌شود، میزان این دیده‌شدن‌ها کمتر می‌شود.»

بهروز افخمی کارگردان و نویسنده: «سینما محل شهرت، قدرت و ثروت است و هرجا این چیزها هست، جنگ مغلوبه و شدید می‌شود. درگیری‌هایی پیش می‌آید که خیلی راحت سر پول است. درگیری‌ها جدی است.»

لادن مستوفی بازیگر سینما: «در حوزه سینما فردیت وجود ندارد و فرد نمی‌تواند جریان‌ساز باشد. ما براساس شرایط اجتماع که روزمرگی مردم است، داریم کار می‌کنیم. خارج از هر نوع نگاهی به مقوله هنر، سینما یا تئاتر، کاملاً این روزمرگی و این شرایطی اجتماعی است که برهنر تأثیر می‌گذارد. تئاتر و سینما تحت‌تأثیر شرایط اجتماعی هستند.»

ژان لوک گدار از نظریه شناسان برجسته تاریخ سینما و پدیدآورندگان موج نوی سینمای فرانسه

بهترین فیلم های سینمای ایران 

انتخاب بهترین ها همواره با حاشیه ها، حرف و حدیث های فراوانی روبرو بوده و البته سلیقه انتخاب کنندگان نیز در ارایه منتخبین بسیار حایز اهمیت بوده است. در ادامه به برخی از این انتخاب ها از نگاه مطبوعات و نشریه های سینمایی داخلی و خارجی پرداخته شده است:

مجلّهٔ فیلم: نظرسنجی بهترین فیلم ایرانی سال ۱۳۸۸

گوزنها

باشو غریبه کوچک

سوته‌دلان

درباره الی

هامون

تنگنا و گاو

ناخدا خورشید

ناصرالدین‌شاه آکتور سینما

آرامش در حضور دیگران و کندو

مجلّهٔ فیلم: نظرسنجی بهترین فیلم ایرانی سال ۱۳۹۸

گوزنها

ناخدا خورشید

باشو غریبه کوچک

درباره الی

هامون

جدایی نادر از سیمین

سوته‌دلان

گاو و اجاره‌نشین‌ها

کندو

از نگاه مجله فارین پالیسی در ۲۰۰۹

گاو

گبه

مارمولک

نیمه پنهان

باشو غریبه کوچک

برزخی‌ها

آدم برفی

سنتوری

گوزن‌ها

از نگاه نشریه اسکرین در ۲۰۱۱

باران

روسری آبی

متولد ماه مهر

نیمه پنهان

بوی کافور، عطر یاس

سفر قندهار

آینه

عینک دودی

زمانی برای مستی اسب‌ها

باد ما را خواهد برد

از نگاه نشریه اگزماینر در ۲۰۰۹

بچه‌های آسمان

باران

روزی که زن شدم

گاو

ده

رنگ خدا

آفساید

کافه ترانزیت

از نگاه وب گاه بی بوک در ۲۰۱۱

کلوزآپ

درباره الی

بچه‌های آسمان

باد ما را خواهد برد

طعم گیلاس

جدایی نادر از سیمین

بادکنک سفید

پرسپولیس

سلام سینما

منابع:

۱.همه حاشیه‌های روز ملی سینما در تقویم؛ خبرآنلاین؛ ۲۱ شهریور ۱۳۹۷

۲. تاریخ سینمای ایران. مسعود مهرابی ص ۱۵.

۳. تاریخ سینمای ایران. مسعود مهرابی ص ۱۶.