آنچه تاریخ از تولد سینما در مشهد به یادگار گذاشت

ایسنا/خراسان رضوی بازگویی تاریخ از تولد سینما در ایران را می‌توان از جنبه‌های گوناگونی نگریست؛ این تاریخ علاوه بر به تصویر کشیدن اولین مکان‌ها به عنوان سینما، روایت‌گر اولین‌ کسانی است که نامشان در ورود این صنعت به ایران ماندگار شده؛ در تقویم ایران 21 شهریورماه به عنوان روز «ملی سینما» به ثبت رسیده است. سینما و بی‌شک هر پدیده‌ای در طی مسیرش پیش از هر چیز به تاریخ خود وام‌دار است و جذابیت سخن از اولین‌ها در ورود سینما به ایران را نمی‌توان نادیده گرفت.

حسین پورحسین، پژوهشگر تاریخ سینما در گفت‌وگو با ایسنا، در خصوص تاریخچه و چگونگی ورود سینما به ایران و به ویژه مشهد، اظهار کرد: در حقیقت می‌توان زمان ورود سینما به ایران را با بازگشت میرزا ابراهیم صحاف‌باشی از فرنگ یکی دانست؛ میرزا ابراهیم صحاف‌باشی تصمیم به سفر می‌گیرد و از کشورهایی چون روسیه، فرانسه، آلمان، ژاپن و ... دیدن می‌کند، میرزا ابراهیم در مسیر بازگشت به ایران ملزومات بسیاری را خریداری می‌کند که دستگاه آپارات نیز یکی از این وسایل بوده است.

وی افزود: خریداری دستگاه آپارات باعث شد که میرزا ابراهیم صحاف‌باشی در خیابان امیرکبیر برای اولین بار سینمایی البته نه به معنای امروزی راه‌اندازی کند و به عنوان اولین دایرکننده سینما در سال 1276 در تاریخ ایران نامش را به ثبت رساند.

پورحسین ادامه داد: اما سرنوشت این سینما آن طور که باید ادامه پیدا نکرد و میرزا ابراهیم از سمت برخی در آن زمان تحت فشار قرار گرفته و مجبور می‌شود سینمایی را که به هزینه شخصی خود راه انداخته، تعطیل کند و به فردی به نام اردشیر خان بسپارد. البته اردشیر خان نیز خود در گذشته عکاس بوده و سینما داشته که با این انتقال آپارات از میرزا ابراهیم به او، سینماداری در تهران ادامه پیدا می‌کند.

معاون سابق امور سینمایی بنیاد مستضعفان و جانبازان در خصوص ورود سینما به مشهد، تشریح کرد: 110 سال پیش در سال 1289 شمسی فردی به نام مرتضی قره‌باغی تبعه روسیه درخواست احداث سینما در مشهد را به وابستگان کنسول‌گری روس داده تا بتواند به سفارش آن فرد سینمایی در مشهد دایر کند.

پورحسین افزود: از این درخواست سندی در سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران وجود دارد که متن آن به این شرح است، «ژنرال کنسولگری روس، با نهایت احترام از قراری که تبعه روس مرتضی به دوستار معروض داشته می‌خواهد در مشهد پرده تئاتر سینما تلگراف دایر نماید، لذا خواهشمند است قدری مهربانی فرموده و اجازه فرمایید برای آسایش حال مشارالیه از طرف اولیای دولت حاصل دارم زیاده زحمتی ندارد.»

وی تصریح کرد: در ادامه موضوع ورود سینما و رشد آن در مشهد باید گفت که میرزا ابراهیم صحاف‌باشی پس از تعطیلی و واگذاری اجباری سینمایش در تهران به مشهد رفت و در این شهر به صحافی مشغول شد. میرزا ابراهیم در مشهد دیگر دنباله کار قدیمی خود را نگرفت و دوباره نیز ازدواج کرد. حاصل این ازدواج نیز پسری شد به نام ابوالقاسم که در حال حاضر به عنوان اولین مستندساز تاریخ‌ساز ایران شناخته می‌شود.

این نویسنده و تهیه‌کننده سینما اضافه کرد: میرزا ابراهیم صحاف‌باشی که اولین سینما را در تهران راه‌اندازی کرده بود در مشهد به خاک سپرده شده و صاحب پسری بوده که مستند تاریخ‌ساز «خانه خدا» را ساخته است؛ این گفته‌ها از اتفاقات مهم تاریخ است که باید به یادگار بماند.

پورحسین عنوان کرد: روز سینما تنها به سالن‌های سینما و تاریخچه ساخت آن‌ها تعلق ندارد؛ بلکه این روز متعلق به خود سینماست و به همین دلیل است که در تاریخ به ثبت رسیده است. در این روز باید علاوه بر سینماهای تاسیس شده در سال‌های مختلف به اولین افرادی که در این حوزه فعالیت داشته‌اند نیز اشاره کرد که ابوالقاسم رضایی پسر میرزا ابراهیم و آوانس اوگانیانس از جمله این افراد هستند.

وی ادامه داد: اوانس اوگانیانس از ارامنه مقیم مشهد بود که توانست در حوزه ساخت فیلم به فرد موفقی تبدیل شود، او هم‌چنین اولین فردی بود که 110 سال پیش به کمک اردشیرخان و با تشویق دارنده تالار اعتبارالسلطنه در مشهد به تاسیس سینما پرداخت.

مولف کتاب «100 سال سینما در مشهد» بیان کرد: همانطور که گفته شد این سینماست که اهمیت دارد نه فقط سالن آن و به این دلیل است که می‌توان آوانس اوگانیانس را به عنوان فرد مشهوری در تاریخ معرفی کرد و اولین فردی است که در نوجوانی به عنوان آپاراتچی در سالن اعتبار السلطنه مشغول به کار شد و سال‌ها بعد پس از تحصیل در تهران اولین فیلم خود را ساخت.

پورحسین در خصوص اولین سینمایی که در مشهد دایر شد، تشریح کرد: همانطور که گفته شد اولین سینمای مهم در مشهد سینمایی روباز در باغ ملی بوده، اما بعدها در کنار همین سینما در سال 1305 سالن دیگری به نام «سینما ملی» تاسیس شد که به عنوان اولین سینمای سرپوشیده مشهد از آن یاد می‌شود، این سینما سال‌های زیادی فعال بوده و در طی این سال‌ها نام آن به هما تغییر پیدا کرده است.

وی ادامه داد: در همان سال‌ها سینماهای دیگری با نام سینما مایاک و سینما حبیبی در مشهد تاسیس شد که سینما مایاک با نام جدید فردوسی تا بعد از انقلاب نیز فعالیت داشت و من نیز دوره‌ای مدیریت آن را بر عهده داشتم، سینما حبیبی نیز که به نام سینما ایران شناخته می‌شود در خیابان ارگ تاسیس شده بود و فعالیت می‌کرد.

معاون سابق امور سینمایی بنیاد مستضعفان و جانبازان در مورد تالار اعتبار السلطنه مشهد، تصریح کرد: این سالن که متعلق به یکی از قشون قزاق در مشهد بوده حدود سال‌های 1280 دایر و در سال  1305 پس از تاسیس سینما ملی، مایاک و حبیبی تعطیل می‌شود. لازم به ذکر است که این سه سینما در مشهد پس از تهران و تبریز با وجود اینکه شهری مذهبی بوده به خوبی مدیریت شده‌ و فعال بودند.

پور حسین از سینما شهر قصه به عنوان یکی از اولین سینماهای پس از انقلاب در مشهد نام برد و خاطرنشان کرد: این سینما در منطقه گلشهر مشهد واقع شده و بنده موسس آن بودم، البته با توجه به سیری از اتفاقاتی که این سینما پشت سر گذاشته در حال حاضر تخریب شده و دیگر وجود خارجی ندارد، سینما شهر قصه قبل از مجموعه‌هایی چون سینما سیمرغ، بهمن و پیروزی در مشهد افتتاح شده بود.

وی اضافه کرد: سینما شهر قصه که اولین سینمای تاسیس شده در مشهد پس از انقلاب بود در 23 شهریور 1373 افتتاح شد، البته قرار بر این بود که در تاریخ 21 شهریور این افتتاحیه انجام شود اما به دلیل طولانی بودن فرایند دعوت مسئولان روز افتتاحیه در 23 شهریور انجام شد و مقارن شدن تاریخ افتتاح سینما شهر قصه با تاریخ ثبت روز ملی در تقویم کاملا برنامه‌ریزی شده بود.

مولف کتاب «100 سال سینما در مشهد» ادامه داد: پس از سینما فردوسی و هما سینماهایی از جمله رادیو سیتی، سینما آسیا، سینما شهرزاد و متروپل در سال 1340 نیز در مشهد تاسیس شدند که تعدادی از آن‌ها سینما تابستانی بودند، دلیل ذکر این اسامی این است که باید نام سینماهای مشهد در تاریخ نیز به ثبت برسد.

پورحسین در خصوص اولین فیلم‌هایی که در اولین سینماهای مشهد اکران شده است، گفت: از اولین فیلم‌های اکران شده در اولین سینماهای مشهد مطلبی وجود ندارد و در تحقیقات من نیز افراد چیزی به یاد نداشتند، در آن زمان فیلم‌ها به صورت حلقه‌ای و متناوب پخش می‌شدند، اکثرا بی‌صدا بودند و هیچ کس فیلم‌های اکران شده را به خاطر نمی‌آورد.

وی در خصوص وضعیت امروزی سالن‌های سینما در مشهد، ابرازعقیده کرد: اشتباهی که امروزه در ارائه آمار انجام می‌شود این است که تعداد سالن‌های سینما با اینکه نسبت به سال‌های گذشته بیشتر شده است، اما از تعداد صندلی‌ها کاسته شده و صندلی‌ها تقریبا به نصف رسیده‌اند، برای مثال سینما هویزه در گذشته و قبل از بازسازی نزدیک به دو هزار و 200 صندلی داشته که در حال حاضر این تعداد با تمام سالن‌هایی که در این سینما ساخته شده به هزار و 100 عدد تقلیل یافته است.

انتهای پیام