هشدار درباره آسیب‌ جدی به زبان، ادبیات و فرهنگ کشور

نشست تخصصی «زبان‌ فارسی در گستره گیتی» با هشدار درباره آسیب جدی به زبان، ادبیات و فرهنگ کشور برگزار شد.

به گزارش ایسنا به نقل از روابط عمومی موسسه خانه ‌کتاب و ادبیات ایران، در ابتدای این نشست که روز یکشنبه (۲۳ شهریورماه) با حضور غلامحسین غلامحسین‌زاده، رئیس انجمن استادان زبان و ادبیات فارسی و بهادر باقری، معاون گسترش زبان ‌فارسی و ایران‌شناسی در دانشگاه‌ها و مراکز علمی خارج از کشور در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در سرای اهل قلم به صورت مجازی برگزار شد، غلامحسین غلامحسین‌زاده ضمن اشاره به جایگاه و اهمیت زبان و ادب ‌فارسی گفت: زبان‌ها در عین حال که وسیله ارتباط انسان‌ها هستند از نظر نوع درک جهان نیز متفاوت هستند. به عنوان نمونه در زبان عربی هم مذکر و هم مونث دستوری داریم اما زبان‌ فارسی اینگونه نیست.  

او با بیان اینکه زبان‌های مختلف از نظر تقسیم‌بندی مقوله‌های جهانی با هم متفاوت هستند، گفت: نقطه‌قوت زبان ‌فارسی این است که اولا زبان اندیشیدن انسان درباره جهان و اسرار هستی و پاسخ به سوال‌هایی همچون جهان چیست؟ خدا کیست؟ رابطه انسان با خدا، جهان و خودش چگونه است؟  بوده و در ثانی زبان ‌فارسی در حوزه فرهنگی و پرداختن به مسائل عاطفی و درونی انسان و پاسخگویی به اسرار هستی بسیار ورزیده و توانا است و تواناترین زبان در این حوزه به‌حساب می‌آید چرا که نویسندگان و شاعران این زبان به این موضوع اندیشیده‌ و فکر کرده‌اند و آثاری در این زبان تولید کرده‌اند. این نقطه‌ قوت باعث شده جهان خارج از حوزه ایران نیز طالب آشنایی با زبان ‌فارسی باشد تا از این طریق بتواند به میراث فرهنگی که در زبان ‌فارسی است، دست پیدا کنند.

رئیس انجمن استادان زبان و ادبیات فارسی ادامه داد: شاعرانی مانند اقبال برای بیان دریافت‌های درونی خود به زبان اردو و زبان مادری خود به آن صورتی که به زبان ‌فارسی بیان می‌کنند، نمی‌توانند بیان کنند و یا شهریار اگرچه اشعار ترکی دارد اما زیباترین اشعارش به زبان‌ فارسی است چرا که این زبان لغات و تقسیم‌بندی‌های بیشتری در اختیار شاعران و نویسندگان قرار می‌دهد تا بهتر بتواند مکنونات درونی خود را بیان کنند.

او سپس بیان کرد: در زمینه تولید زبان، زبان ‌فارسی محدود به جغرافیای سیاسی امروز ما نیست بلکه همیشه گویندگان، نویسندگان، شاعران و... متعلق به منطقه وسیع‌تری بودند که امروز از نظر ما، منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای به‌حساب می‌آید. ما غیر از ایران، کشورهای فارسی‌زبانی همچون تاجیکستان و افغانستان داریم و در قلمرو فرهنگ ایرانی شبه قاره، بنگلادش، هندوستان، پاکستان، آسیای مرکزی، ترکمنستان، جمهوری آذربایجان در آسیای صغیر ترکیه، در غرب، کشورهای عربی به ویژه عراق قلمرو زبان فارسی بودند و نویسندگان و شاعران ما در این مناطق زندگی می‌کردند و آثاری به زبان فارسی تولید کرده‌اند که جزو میراث ما محسوب می‌شوند.

غلامحسین‌زاده همچنین بیان کرد: مهاجران این کشورها به نقاط مختلف دنیا نیز به زبان فارسی اثر تولید می‌کنند. در اروپا، آمریکا، روسیه و... آثار ادبی داریم که از سوی ایرانی‌ها، افغانی‌ها و تاجیک‌هایی که به این مناطق مهاجرت کردند، به زبان فارسی نوشته و چاپ می‌شوند. امروز زبان‌ فارسی در جاهای مختلف رواج و تولیدکننده دارد چرا که ایرانی، افغانی و تاجیکی زبانی بهتر از زبان‌ فارسی برای بیان احساسات خود پیدا نمی‌کنند. شاعران و نویسندگانی داریم که در تولید آثار خود از زبان ‌فارسی استفاده کرده‌اند اما هیچ وقت به ایران سفر نکرده‌اند یا در گفت‌وگوی زبان‌ فارسی مشکل دارند اما در زبان نوشتاری توانایی کاملی دارند.

رئیس انجمن استادان زبان و ادبیات فارسی ادامه داد: به لحاظ خوانش، چیزی که محققان و دانشمندان از دریچه زبان‌ فارسی کشف و بیان کردند، معمولا مفاهیم انسانی است که با خصوصیات فطری انسان سازگار است و هر انسانی در هر جای جهان با آنها روبه‌رو شود خود به خود به آن جذب می‌شود. آثار ما در خارج از کشور از لحاظ خوانش، گستره جهانی دارد. بسیاری از شاعران ما در جهان نه تنها نزد پژوهشگران و نویسندگان بلکه نزد عموم مشهور هستند؛ مانند خیام که در جهان خارج شناخته‌شده است چرا که سوال‌ها و پرسش‌های جدی را که انسان امروز همیشه با آن روبه‌رو است به زیباترین شکل بیان کرده است. آثار عرفانی ما همیشه در اروپا و آمریکا خواننده و خواهنده فراوان دارد. سال‌ها در آمریکا، ترجمه مثنوی معنوی یا بعضی از اشعار و غزلیاتش جزو پرفروش‌ترین آثار ادبی و ترجمه است. به این دلیل که محتوا، شیوه بیان، تقسیم‌بندی و ورزیدگی زبان سبب شده مفاهیم عمیق را کشف و آنها را زیبا بیان کند. لذتی که از خواندن اشعار شاعران خودمان می‌بریم به این دلیل است که آنها دریچه‌ای به روی ما باز می‌کنند که به آن وضوح برای ما باز نبود. آثار ادبی ما در جهان مورد استقبال قرار گرفته و حتی به حدی تاثیرگذار بوده که سبب شده مکتب‌های ادبی خاص پدید آید.

غلامحسین‌زاده با تاکید بر اینکه سعدی در فرانسه بسیار شناخته‌شده است، گفت: به قدری این شخصیت در بین مردم مهم بود که نام فرزندان خود را سعدی می‌گذاشتند. گوته آلمانی بسیار تحت تاثیر حافظ قرار داشت. در شاهنامه و آثار ادبی مطالبی بیان شده که امروز برای بشر تازگی دارد. آثار ادبی ما در جهان امروز خواهنده دارد و کسانی هستند که می‌خواهند این آثار را بخوانند. در بسیاری از دانشگاه‌های جهان، کرسی‌های زبان و ادبیات فارسی و ایران‌شناسی داریم و داوطلبانی داریم که خواهان تحصیل در این رشته هستند که یا در کشورهای خودشان تحصیل می‌کنند یا در دانشگاه‌های ما مشغول به تحصیل هستند که تعداد آنها زیاد است. این دانشجویان می‌خواهند گنجینه، محتوا و خصوصیات مختلف این زبان شامل؛ دستور، بلاغت، نشانه‌شناسی فرهنگی حاکم بر نشانه‌گذاری‌های ادبی را بشناسند تا این خصوصیات را مستقیما از طریق خود زبان بشناسند نه از طریق ترجمه‌ای که از آثار صورت گرفته است. این جایگاه زبان و ادبیات ما در جهان است که از لحاظ فرهنگی، نماینده و بازگوکننده فرهنگ ما است.

او با بیان اینکه فرزندان ما باید با ادبیات و میراث فرهنگی گذشته آشنا شوند، گفت: زبان فارسی، زبان فرهیختگی است؛ در هند و پاکستان زبان ‌فارسی یعنی زبان فرهیخته و اگر کسی به این زبان شعر بگوید شخص فرهیخته‌ای به حساب می‌آید. با همه این اهمیت، گله‌مند هستیم که جامعه و جوانان ما ارتباطشان با فرهنگ ضعیف است. رنگ فرهنگی جوانان ما عمیق نیست چرا که ما خوب زبان و ادب فارسی را به آنها را آموزش نداده‌ایم؛ در مدارس به هر کسی اجازه می‌دهیم زبان ‌فارسی آموزش دهد؛ برای جبران کسری سایر درس‌ها از ساعت تدریس ادبیات کم می‌کنیم. در دفترچه آزمون استخدامی که اخیرا منتشر شده برای استخدام دبیر زبان و ادبیات فارسی، از فارغ التحصیلان زبان و ادب فارسی یا فارغ التحصیلان دارای مدارک حوزوی سطح دو و سطح سه صورت می‌گیرد. فارغ التحصیلان دارای مدارک حوزوی سطح دو و سطح سه چه آموزشی درباره زبان و ادب فارسی دیده‌اند؟ آیا شاهنامه می‌شناسند؟ آیا از فارسی آگاهند؟ این گروه می‌توانند علوم دینی تدریس کنند اما ادبیات نه. ما اجازه نداریم درس زبان و ادب فارسی را به کسی بسپاریم که دروس غیرمرتبط خوانده باشند.  

غلامحسین‌زاده در پایان گفت: اگر با این شیوه پیش برویم، جنبه فرهنگی و بیگانگی ما با فرهنگ و ادبیات عمیق‌تر می‌شود و آسیب‌های جدی به ادبیات، زبان ‌فارسی و فرهنگ کشور وارد می‌شود. این کار غلط که نتایج نامطلوبی دارد، باید اصلاح شود. دانشجویانی که در رشته زبان و ادب فارسی تحصیل می‎کنند اگر بازار کار نداشته باشد آیا در آینده دانشجویان باذوق وارد این رشته می‌شوند؟ نتیجه این می‌شود کسانی در رشته زبان و ادب فارسی تحصیل می‌کنند که توانایی‌های لازم را ندارند. اگر توانایی ایجاد یک زبان ‌فارسی قوی نداریم حداقل این میراث را حفظ کنیم. تا زمانی که بدون اندیشه در این حوزه عمل کنیم به جایی راه نخواهیم برد. در نتیجه افراد متخصص باید در حوزه زبان و ادب فارسی تدریس کنند.

در ادامه این نشست، بهادر باقری با بیان اینکه زبان و ادب فارسی شیفتگان فراوانی دارد، گفت: در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، سفارت‌خانه‌ها و رایزنی‌های فرهنگی اعلام کرده‌اند که کشورها خواهان ایجاد کرسی‌های زبان فارسی هستند. در بیش از ۲۰۷ کشور جهان، در دانشگاه‌ها کرسی‌های زبان ‌فارسی، زبان و ادبیات فارسی، شرق‌شناسی یا ایران‌شناسی داریم. کشورها برای زبان‌های خود سرمایه‌گذاری می‌کنند و به دانشجویان علاقه‌مند بورس تحصیلی می‌دهند. توجه به گسترش زبان فارسی از قبل از انقلاب وجود داشته و استادان نامدار به کشورهای مختلف اعزام می‌شدند. بعد از انقلاب، خوشبختانه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به این امر توجه کردند و سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی نیز در گسترش زبان فارسی مسئولیت داشته است. اولین دوره‌های دانش‌افزایی را برای دانشجویان خارجی برگزار کردند و چندین دوره دانشجویان خارجی در ایران تحصیل کردند و از نزدیک با جامعه ایران آشنا شدند و این اتفاقات هنوز هم ادامه دارد.

او افزود: در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری حدود ۳۰۰ استاد به کشورهای مختلف اعزام شده است. تعدادی از کرسی‌های زبان و ادبیات فارسی در جهان مستقل هستند و استادان بومی یا استادان ایرانی مقیم یا استادان خارجی زبان و ادب فارسی در آنجا تدریس می‌کنند و سال‌ها چراغ زبان فارسی را روشن نگه داشته‌اند.  از ۲۰۷ کرسی، حدود ۸۰ کرسی با ما در ارتباط هستند و خواهان حضور استادان ایرانی در این کرسی‌ها هستند، هر چند مسائل ارزی و کرونا این حضور را محدود کرده است. اما به طور کلی، این حرکت رو به جلو بوده است و سال قبل توانستیم به بسیاری از کرسی‌ها حتی مناطق ناامنی مانند عراق، سوریه و لبنان استاد اعزام کنیم.  

معاون گسترش زبان‌فارسی و ایران‌شناسی در دانشگاه‌ها و مراکز علمی خارج از کشور در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری بیان کرد: استادان اعزامی به کرسی‌های زبان و ادب فارسی صرفا با هدف زبان‌آموزی اعزام نمی‌شوند بلکه آنها را نماینده فرهنگ، تمدن و ادبیات خودمان می‌دانیم. شخصیت، منش و نوع ارتباط این استادان با دانشجویان دوستانه است و گاهی به ارتباطات خانوادگی منجر می‌شود؛ در نتیجه شرایطی فراهم می‌شود که آنها با زندگی، منش و فرهنگی ایرانی آشنا خواهند شد. این استادان سخنرانی‌های علمی و فرهنگی در دانشگاه‌های این کشورها انجام می‌دهند و گاهی زمینه‌هایی فراهم می‌شود تا سینمای ایران معرفی شود. برنامه‌های فرهنگی زمینه‌ای فراهم می‌کند که دانشجویان زبان خارجی با زبان ‌فارسی آشنا شوند. انگیزه خارجی‌ها برای آموزش زبان فارسی متفاوت است. به عنوان نمونه در چین ۱۲ کرسی زبان ‌فارسی و ۱۵ کرسی ایران‌شناسی داریم؛ نگاه چینی‌ها به این موضوع جنبه اقتصادی دارد و کرسی‌های زبان چینی در کل دنیا گسترده است و اعلام کرده‌اند باید هزار کرسی در سطح جهان داشته باشند. در چین زمینه‌های فرهنگی، ترجمه و.. داریم و آنها علاقه‌مند هستند آثار ما به زبان چینی ترجمه شود.  

او افزود: در شبه قاره نسخه‌های خطی فراوان درباره زبان و ادبیات فارسی داریم که باید حفظ شود و قابلیت تصحیح و چاپ دارد. کرسی‌های زبان و ادب فارسی در ایران حدود ۸۰ سال سابقه دارد اما در پاکستان ۱۵۰ سال سابقه دارد. در پاکستان اگر یک فرد روحانی در منبر، صحبت‌های خود را با شعر فارسی آغاز کند او را فرهیخته می‌دانند. دانشجویانی داریم که خودآموز و از طریق اینترنت با زبان‌ فارسی آشنا شده‌ بودند. زمانی مستشرقان نامداری داشتیم که با زبان و فرهنگ ایران آشنا می‌شدند، تاریخ ادبیات می‌نوشتند، درباره مولانا اثر خلق می‌کردند و آثار ما را ترجمه می‌کردند؛ در نتیجه زمینه برای آشنا شدن آنها با میرث گرانسنگ ما فراهم بود. این حرکت نباید کند شود بلکه باید رو به جلو باشد. ما گاهی در جذب بودجه برای اعزام استادان با مشکل روبه‌رو می‌شویم که نتیجه آن از دست دادن تعدادی از کرسی‌ها خواهد بود. بنابراین درخواست می‌کنم بودجه انجام این امور به موقع به دست ما برسد. ما باید سال به سال تعداد این کرسی‌ها را در جهان افزایش دهیم.

باقری تاکید کرد: ما علاوه بر اعزام استاد، وظایفی همچون تعیین سرفصل‌های ایران‌شناسی و زبان ‌فارسی داریم که در بعضی از کشورها بسیار قدیمی شده‌اند و ارتباط و تناسبی با دنیای امروز ما، نوع زندگی و ارزش‌های حاکم بر زندگی ما ندارند. ما در حال بازنگری این سرفصل‌ها هستیم و به زودی سرفصل‌های جدیدی ارائه می‌کنیم.  البته این کشورها آزاد هستند که این سرفصل‌ها را بپذیرند یا خیر. همچنین باید کتاب‌های جدیدی تدوین کنیم که خوشبختانه چند کتاب در این زمینه تالیف شده است. اخیرا کتاب‌های خوبی در زمینه آموزش زبان‌ فارسی تالیف شده که باید به کشورهای دیگر بفرستیم. آموزش مجازی بسیار مهم است به ویژه با شیوع ویروس کرونا اعزام استاد ممکن نیست اما به کمک استادان بتوانیم کلاس‌های مجازی برگزار کنیم. همچنین یک سامانه واحد و رسمی زیر نظر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری راه‌اندازی کنیم. 

او افزود: در بیش از ۱۵ دانشگاه کشور، مراکز آموزش زبان فارسی ویژه دانشجویان خارجی داریم. همچنین، مرکز زبان فارسی در دانشگاه تربیت مدرس افتتاح شده است. در دانشگاه‌هایی که نزدیک مرز هستند مانند دانشگاه تبریز و کردستان که با کشورهای همسایه ارتباطات خوبی دارند نیز باید مرکز زبان فارسی وجود داشته باشد چرا که حدود ۳۰ هزار دانشجو در ایران در رشته‌های مختلف در حال تحصیل هستند که همه آنها باید یک دوره زبان فارسی را فرابگیرند.

باقری همچنین گفت: تلاش کردیم کرسی‌های آموزش زبان فارسی تعطیل نشوند بلکه گسترش پیدا کنند و به تقاضایی که از کشورهای مختلف برای تشکیل کرسی‌ها داده می شود پاسخ مثبت دهیم. هیئت دولت و مسئولان فرهنگی باید به این موضوع به صورت جدی‌تر نگاه کنند؛ کسانی که متخصص حوزه ادبیات فارسی نیستند نباید در ادبیات نقش ایفا کنند. همچنان که یک معلم ادبیات نمی‌تواند معلم فیزیک باشد؛ یک معلم فیزیک هم نمی‌تواند معلم ادبیات باشد. استاد فقط زبان‌آموز نیست بلکه زبان، محمل فرهنگ، تمدن، سینما، تئاتر، موسیقی و... است و فرهنگ و تمدن را کسی باید معرفی کند که نماینده خوبی برای فرهنگ ما باشد. اگر مدرسان خوب و دارای انگیزه با سواد انتخاب  شوند و در اختیار دانشگاه‌های خارجی قرار بگیرند روز به روز اقبال بیشتری نسبت به آموزش زبان و ادبیات فارسی می‌شود.

او در پایان گفت: در اروگوئه  ۱۵ سخنرانی در یک ترم در زمینه‌های مختلفی همچون حافظ، مولانا، هزار و یک شب و... برگزار کردیم از جمعیت چهار میلیون نفری، ۵۰ نفر از بزرگسالان و کودکان و جوانان در نشست هزار و یک شب شرکت کردند. وقتی اعلام می‌شد استادان ایرانی می‌خواهند سخنرانی کنند بسیار علاقه‌مند به شنیدن بودند. ما باید به این سمت رویم که آموزش به درجه‌ای از قدرت و قوت برسد که شاهد مستشرقان و ایران‌شناسان جوان باشیم که ایران را آن‌طور که هست معرفی کنند.

انتهای پیام