گرفتاری خودساخته آمریکا با مکانیسم ماشه

حدود سه هفته قبل با وجود همه مخالفت‌های جهانی «مایک پومپئو» وزیر امور خارجه آمریکا با حضور در مقر سازمان ملل متحد درخواست واشنگتن برای فعالسازی ساز و کار حل اختلاف برجام یا مکانیسم ماشه را ارائه کرد.

طبق مفاد توافق هسته‌ای و قطعنامه ۲۲۳۱ هر یک از کشورهای امضاکننده برجام قادر است پس از شکایت در مورد نقض تعهدات، همه تحریم‌های سازمان ملل متحد را علیه ایران بدون توجه به حق وتو برقرار سازد. موضوع نقض تعهدات برجامی ایران در حالی از سوی کاخ سفید و دولت «دونالد ترامپ» به عنوان بهانه‌ای برای نابودی برجام مطرح شده است که پیش از این بیشتر کشورهای عضو شورای امنیت و حتی روسای دوره‌ای آن در چند مرحله با خواسته و ترفند آمریکا مخالفت کرده‌ بودند.

انزوای آمریکا، مخمصه برای اروپا

اقدام اخیر ایالات متحده تنها با این هدف انجام گرفت که از رفع تحریم تسلیحاتی ایران جلوگیری کند. براساس برجام این دسته از تحریم‌ها از ۲۷ مهر ماه آینده باید پایان یابد. با این حال وزیر امور خارجه آمریکا در مقر سازمان ملل متحد مدعی شد  ۳۰ روز پس از فعالسازی مکانیسم ماشه از سوی واشنگتن (یعنی از ۲۱ سپتامبر یا ۳۱ شهریور)، همه تحریم های پیشین علیه تهران برقرار می‌شود. مقام‌های آمریکایی دیگر کشورهای جهان را تهدید کرده‌اند اگر دولت ها خواسته کاخ سفید در مورد تدوام تحریم تسلیحاتی ایران را رعایت نکنند هدف تحریم‌های آمریکا قرار می‌گیرند.

نشریه آمریکایی «بلومبرگ» اعتقاد دارد دولت آمریکا درحالی برای بازگرداندن تحریم‌ها علیه ایران تلاش می‌کند که حمایتی را از متحدان کلیدی خود دریافت نمی‌کند. طبق دیدگاه فوق اگرچه سیاست‌های کاخ سفید تا انتخابات نوامبر آمریکا به آرزویی دست نیافتنی شبیه است اما پیامدهای بلندمدت این خط مشی غلط، منافع آمریکا را به خطر خواهد انداخت.

بنا بر تحلیل این رسانه آمریکایی، بهره‌برداری از مکانیسم ماشه در توافقی که واشنگتن از آن خارج شده است موجب مخالفت آشکار دوستان آمریکا و دوری بیشتر ایالات متحده از متحدانش می‌شود. با اینکه شکست واشنگتن در شورای امنیت برای برقراری دوباره تحریم‌ها همین امر را نشان داد اما در مقابل به تلاش مجدد آمریکا برای استفاده پیچیده از برخی بندهای برجام منجر شد. با این حال همچنان بقیه امضاکنندگان برجام، ایالات متحده را دارای صلاحیت و حقوق کافی در استفاده از این بند نمی‌دانند.

طبق تحلیل فوق، آنگونه که مقام‌های آمریکایی مدعی‌اند از ۲۰ سپتامبر تحریم‌ها بار دیگر علیه ایران به جریان می‌افتد؛ اما مساله این است تحریم‌هایی که خواسته ترامپ است با مخالفت دیگر کشورها روبرو است. پس از آن هم دولت‌های دیگر به دنبال راه‌هایی برای خنثی‌ کردن سیاست‌های واشنگتن از طریق راهکارهای قانونی در سازمان ملل خواهند بود. بلومبرگ تاکید دارد «این خط مشی بیش از آنکه ایران را منزوی کند ایالات متحده را منزوی می‌کند».

تحلیلگر نشریه «پلیتیکو» نیز بر این باور است که اقدام ترامپ در برجام و فعالسازی مکانیسم ماشه، اتحادیه اروپا را در موقعیت نامطلوبی قرار داده است. اگر اروپا تا پیش از این در صحنه‌های جهانی خود را در کنار آمریکا قرار می‌داد اما اکنون شرایط تغییر کرده است. به اعتقاد تحلیلگران آن‌ها اکنون نمی‌دانند چه کاری را باید در قبال رفتار ترامپ انجام دهند.

در این تحلیل آمده است: قدرت های اروپا به عنوان مهمترین متحد آمریکا نمی‌توانند خود را متقاعد کنند که در کنار چین و روسیه‌ای بایستند که با موضع کاخ سفید مخالفت دارند. به عبارت دیگر اروپا اگرچه در طرف ایران ایستاده است و می‌خواهد از برجام محافظت کند ولی تحمل دوری از واشنگتن نیز برایش سخت است.

راهبردی که این نشریه برای کشورهای اروپایی پیش بینی کرده خرید زمان است. در این چارچوب آن ها قادر نیستند هیچ راه حل مناسبی را تا انتخابات ریاست جمهوری آمریکا پیدا کنند. در دو ماه آینده اگر ترامپ شکست بخورد مسیر تازه‌ای برای توافق هسته‌ای باز خواهد شد اما اگر وی پیروز انتخابات آینده باشد اروپا بار دیگر به پله اول باز می‌گردد.

روسیه و چین رو در روی آمریکا

به اعتقاد تحلیلگران، رهبران ایالات متحده بر این باورند حتی اگر دیگر کشورهای جهان به صورت رسمی با دیدگاه واشنگتن علیه ایران هم‌نظر نشوند در هر صورت به دلیل ترس از مجازات و تحریم‌های آمریکا به شکل غیررسمی آن را اجرا می‌کنند.

در هر صورت اما ایالات متحده در اجرای خواسته خود با موانع بزرگی روبرو است. به رغم فشارهای گسترده واشنگتن، سفر اخیر «رافائل گروسی» مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی به تهران و توافق بر سر همکاری بیش از پیش آژانس و ایران، عرصه را برای بهانه جویی‌های بیشتر کاخ سفید تنگ‌تر کرده است.

در همین چارچوب به نظر نمی‌رسد کشورهای اروپایی از جمله آلمان، فرانسه و انگلستان گام خاصی را خلاف نظر و سیاست واشنگتن اتخاذ کنند. این کشورها در نشست شورای امنیت نیز به قطعنامه پیشنهادی آمریکا رای ممتنع داده بودند. این کشورها تصریح می‌کنند با روش‌های مورد نظر ترامپ علیه ایران مخالفند.

با این وجود چالش اصلی آمریکا با دیگر کشورها به ویژه روسیه و چین مطرح است که به صورت آشکار با سیاست‌های آمریکا مخالفت می‌کنند. مسکو از گذشته با تهران روابط خوبی داشته و به نظر می‌رسد تهران را مشتری تسلیحات خود می‌داند. از طرف دیگر گذشته از روابط رو به گسترش تهران و پکن، تنش میان آمریکا و چین به دلایل گوناگون هر روز عمیق‌تر می‌شود. از نگاه ناظران حل و فصل اختلافات سیاسی، اقتصادی و تجاری این دو قدرت به سادگی و در کوتاه مدت امکان‌پذیر نیست.

همانطور که پیش از این گفته شد، گزارش نشریه آمریکایی بلومبرگ نیز اذعان می‌دارد روسیه و چین به راحتی می‌توانند تحریم‌های آمریکا را نادیده بگیرند و سیاست‌های مورد علاقه خود را در مورد ایران پیگیری کنند. نکته خسارت‌بار برای آمریکا آن است که این رویه به الگویی در اجرای تحریم‌های آتی سازمان ملل تبدیل خواهد شد به ویژه آنکه رویکردهای این سازمان در قبال کره شمالی را تضعیف می‌کند. 

بلومبرگ در تحلیل خود ضمن انتقاد از تصمیم‌های ایالات متحده آورده است که به جای چنین سیاست تند و غیرمنطقی، دولت آمریکا باید بدون سر و صدا با متحدان اروپایی و شرکای منطقه‌ای خود هماهنگ شود تا بر روسیه و چین، جهت تداوم تحریم تسلیحاتی ایران و حتی اجرای تحریم‌های سازمان ملل فشار بیاورند. در این صورت واشنگتن می‌تواند زمینه را برای امضای توافقی جامع و فراتر از موضوعات هسته‌ای با ایران آماده ‌سازد. از این رو تحلیلگران به کاخ سفید  توصیه می‌کنند تا زمان انتخابات آمریکا، با امضای یک توافق اولیه با تهران در زمینه اجرای برجام، راحت‌تر دیدگاه کشورهای جهان را به خود نزدیک کند.