به تو از دور سلام/ آداب و اعمال روز اربعین و زیارت از راه دور

خبرگزاری مهر، گروه دین و اندیشه: اربعین حسینی امسال با ذکر «به تو از دور سلام» گره خورده است؛ هرساله میلیون‌ها عاشق اباعبدالله الحسین از سراسر کشورهای دنیا در این ایام مشغول پیاده روی و راهپیمایی به سمت حرم حضرت سیدالشهدا بودند و در چنین روزی جمع بزرگی از عشاق این حضرت در حرم اباعبدالله حسین (ع) شکل می‌گرفت که حتی دیدن این جمع از راه دور اشک شوق را از چشمان هرکسی سرازیر می‌کرد. امسال اما حال و هوای حرم ایشان کمی متفاوت‌تر است؛ اگرچه در همین شرایط هم بسیاری از زائران عراقی با رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی به زیارت امام حسین (ع) می‌روند و حرم این حضرت را خالی نمی‌گذارند اما افراد غیر عراقی از زیارت این حضرت در اربعین امسال محروم شده‌اند و خیلی‌ها این روزها فقط با مرور خاطرات سال‌های قبل خود کمی آرام می‌گیرند و هرازگاهی اشکی هم در حسرت سال‌های گذشته از چشمشان روانه می‌شود. این روزها دعای همه کسانی که حداقل یک‌بار به کربلا رفته‌اند این است که به زودی بتوانند باز به این فضای معنوی و ملکوتی مشرف شوند؛ محرومیت امسال اما به معنی فراموشی حس و حال هر سال عاشقان امام حسین (ع) و به جا نیاوردن آداب و زیارات ایشان نیست. مقام معظم رهبری هم نظرشان این بود که «از داخل خانه اظهار ارادت کنیم. روز اربعین، همه‌ی مردم بنشینند زیارت اربعین را با حال، با توجّه بخوانند و شِکوه کنند پیش امام حسین (ع) و بگویند یا سیّدالشّهداء، ما دلمان می‌خواست بیاییم، نشد، وضع این جوری است تا نظری بکنند.»

اربعین چه روزی است؟

کتاب مصباح المتهجد شیخ طوسی که حاصل گزینش دقیق و انتخاب معقول شیخ طوسی از روایات‌فراوان درباره تقویم مورد نظر شیعه درباره ایام سوگ و شادی و دعا و روزه وعبادت است‌، ذیل ماه «صفر» می‌نویسد: روز ۲۰ صفر یا همان اربعین زمانی است که حرم امام حسین (ع) یعنی کاروان اسرا، از شام به مدینه مراجعت کردند. روزی است که جابر بن عبدالله بن حرام انصاری‌، صحابی رسول خدا (ص) از مدینه به کربلا رسید تا به زیارت قبر امام حسین (ع) بشتابد و او نخستین کسی است از مردمان که قبر آن حضرت را زیارت کرد.

ویژگی‌های زیارت از راه دور چیست؟

در آموزه‌های دینی، زیارت از راه دور و نزدیک وجود دارد و این دو از نظر ویژگی و آداب تفاوت اساسی با هم ندارند؛ البته شاید فتوایی برای برخی احکام و اعمال مانند غسل زیارت کردن یا لباس پاکیزه پوشیدن در زیارت از راه دور وجود نداشته باشد، اما در کیفیت ارتباط برقرار کردن یا سلام دادن تفاوتی بین آن‌ها وجود ندارد.

روایات بسیاری در رابطه با فضیلت زیارت امام حسین علیه السلام از راه دور وارد شده، چنان که زیارت هر معصوم دیگری نیز این گونه است.

از جمله گروهی از یاران امام صادق علیه السلام نزد آن حضرت بودند، یکی از بزرگان آنها عرض کرد: فدایت شوم، من بسیاری از اوقات امام حسین علیه السلام را یاد می‌کنم، در آن لحظه چه بگویم؟ فرمود: سه مرتبه بگو: «السَّلامُ عَلَیْکَ یا اباعَبْدِاللَّه»؛چرا که سلام، از دور یا نزدیک به آن حضرت می‌رسد.

در روایتی دیگر آمده است که زیارت‏ امام حسین علیه السلام، در هر یکی از سه شب قدر، مستحب مؤکد است، و در روایتی آمده است که سبب آمرزش گناهان می‌شود و اگر زائر، دسترسی به زیارت‏ از نزدیک نداشته باشد، از دور زیارت‏ کند.

در فرازی، راوی از امام صادق علیه السلام می‌پرسد: فدایت شوم بسیار می‌شود که یادی از امام حسین علیه السلام می‌کنم در آن هنگام چه بگویم؟ فرمود: سه مرتبه بگو «صَلَّی اللَّهُ عَلَیْکَ یا اباعَبْدِاللَّهِ» که سلام به آن حضرت از دور و نزدیک به او می‌رسد.

هم چنین از روایت‏ علقمه‏ از امام باقر علیه السلام استفاده می‌شود که زیارت عاشورا برای دور و نزدیک هر دو وارد شده است. همانگونه که زیارت‏ اربعین که تنها در مورد امام حسین علیه السلام وارد شده، را نیز می‌توان از راه دور و نزدیک خواند.

از روایت سُدیر (یکی از یاران امام صادق علیه السلام) به خوبی استفاده می‌شود که زیارت آن حضرت از دور نیز، فضیلت بسیار دارد، به این صورت که فرد در فضای باز قرار گیرد و به راست و چپ نظر بیفکند، سپس سر خود را به سوی آسمان بلند کند و به جانب قبر امام حسین علیه السلام توجّه نماید و بگوید: «السَّلامُ عَلَیْکَ یا اباعَبْدِاللَّهِ، السَّلامُ عَلَیْکَ وَ رَحْمَةُاللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ» که در مقابل آن برای او ثواب بسیار نوشته می‌شود.

اعمال روز اربعین چیست؟

روز اربعین هم همانند سایر مناسبت‌های مذهبی آداب و اعمال مخصوص به خود را دارد. در کتاب‌های ادعیه و روایات مختلف، اعمال مختلفی برای این روز ذکر شده است که در ادامه به بخشی از این اعمال اشاره می‌شود؛

بجا آوردن ۵۱ رکعت نماز که ۴۷ رکعت آن واجب و ۳۴ رکعت دیگر آن به صورت نافله برگزار می‌شود در اربعین حسینی یکی از اعمال مهم محسوب می‌شود. ذکر «بسم الله الرحمن الرحیم» با صدای بلند در این نماز که در روز اربعین سفارش بر آن شده و همچنین سجده بر خاک خصوصاً تربت «امام حسین (ع)» بسیار ارزشمند است. همچنین بهترین مناجات برای اربعین حسینی خواندن دعای چهل و سوم «صحیفه سجادیه» است که از زبان «امام سجاد (ع)» بیان شده و فضیلت‌های فراوانی را برای مومنان و اندیشمندان به همراه دارد.

دعای دیگری از سوی بزرگان دین مطرح شده که خواندن آن مستحب است، قرائت ۱۰ مرتبه‌ای این دعا برای روزهای ماه صفر به ویژه در اربعین حسینی فضیلت بسیار برای مومن دارد، «یا شَدیدَ الْقُوی وَیا شَدیدَ الْمِحالِ یا عَزیزُ یا عَزیزُ یا عَزیزُ ذَلَّتْ بِعَظَمَتِکَ جَمیعُ خَلْقِکَ فَاکْفِنی شَرَّ خَلْقِکَ یا مُحْسِنُ یا مُجْمِلُ یا مُنْعِمُ یا مُفْضِلُ یا لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ سُبْحانَکَ اِنّی کُنْتُ مِنَ الظّالِمینَ فَاسْتَجَبْنا لَهُ وَنَجَّیْناهُ مِنَ الْغَمِّ وَکَذلِکَ نُنْجِی الْمُؤْمِنینَ وَصَلَّی اللّهُ عَلی مُحَمَّدٍ وَ الِهِ الطَّیِّبینَ الطّاهِرینَ»، ای سخت نیرو وای سخت عقوبت! ای عزیز، ای عزیز، ای عزیز! در برابر عظمت تو همه آفریدگانت خوار شدند، پس کفایت کن از من شر خلقت را.‌ای نیکو ده، ای زیبایی بخش، ای نعمت بخش، ای فزون بخش، ای که معبودی جز تو نیست! منزهی تو و من از ستمکاران هستم. پس دعای او یونس را اجابت کردیم و از اندوه نجاتش دادیم و این چنین نجات دهیم مؤمنان را و درود خدا بر محمد و آل پاک و پاکیزه‌اش.

غسل کردن در روز اربعین برای زائران و به نیت زیارت «امام حسین (ع)» بسیار مهم است، مهمترین و ارزشمندترین دعا در روز اربعین «زیارت اربعین» بشمار می‌رود، این مناجات مقوله‌های ارزشمندی را در خود جای داده است و در آن به زائر یاد آوری می‌شود که هدف «امام حسین (ع)» چه بوده و در چه مسیری حرکت کرده و چگونه راضی به رضای خدا شده است و در عین حال چگونه با خون خود اسلام را از نابودی نجات داده است، پس از قرائت زیارت اربعین و به نیت برآورده شدن حاجت دو رکعت نماز باید در روز اربعین خوانده شود.

در بیشتر ادعیه‌ها و روایات به زیارت اربعین و زیارت امام حسین (ع) در این روز بسیار تاکید شده است. طبعاً بر اساس اعتباری که این روز میان شیعیان داشته است‌، از همان آغاز که تاریخش معلوم نیست‌، شیعیان به حرمت آن‌، زیارت اربعین می‌خوانده‌اند و اگر می‌توانسته‌اند مانند جابر بر مزار امام حسین (ع) گرد آمده و آن امام را زیارت می‌کردند. این سنت تا به امروز در عراق با قوت برپاست و شاهدیم که میلیون‌ها شیعه عراقی و غیر عراقی در این روز بر مزار امام حسین (ع) جمع می‌شوند.