جایزه نوبل ادبیات؛ ۱۱۷ برنده و تنها ۱۶ زن که ۳ نفر از آنها آمریکایی هستند

 در تاریخ ۲۷ ماه نوامبر ۱۸۹۵ آلفرد نوبل وصیت‌نامه‌ نهایی خود را امضاء کرد و بخش بزرگی از ثروتش خود را به جوایز نوبل اختصاص داد. 

علاقه به ادبیات از دوران جوانی در آلفرد نوبل جوانه زد. او کتابخانه‌ای بزرگ داشت که شامل مجموعه‌ای گسترده از آثاری به زبانهای مختلف بود. او حتی در سالهای پایان عمرش، استعداد خود در داستان‌نویسی را محک زد. ادبیات، چهارمین جایزه‌ای بود که در وصیت‌نامه آلفرد نوبل به آن اشاره شده است. 

از دید آلفرد نوبل جایزه نوبل ادبیات باید به شخصی تعلق بگیرد که در زمینه ادبیات، آثاری درخشان در مسیری «ایده‌آل» خلق کرده باشد. 

آکادمی نوبل در وب سایت خود اعتراف می کند که درک آلفرد نوبل از نوبل ادبیات، مبهم است و از همین رو انتخاب برنده از میان طیف گسترده ای از کسانی که اثر ادبی خلق می کنند می تواند به تعابیر مختلفی که از درک آلفرد نوبل می شود جامه عمل بپوشاند.  

از سال ۱۹۰۱ که نخستین جایزه نوبل ادبی به «سولی پرودوم» شاعر فرانسوی اهدا شد، تاکنون ۱۱۷ نفر جایزه نوبل ادبیات دریافت کرده‌اند و تنها ۱۶ زن برنده شده‌اند : 

• ۱۹۰۹سلما لاگرلوف - سوئد 

این نویسنده سوئدی، نخستین زنی بود که به دلیل ارائه آثاری «زنده و معنوی» جایزه نوبل ادبیات را دریافت کرد. مشهورترین اثر او «ماجراهای شگفت‌انگیز نیلز» نام دارد که زندگی پسر جوانی به نام نیلز هولگرسون را دنبال می‌کند. خانم لاگرلوف همچنین نخستین زنی بود که به عضویت آکادمی نوبل درآمد. 

• ۱۹۲۶ گراتزیا دلدا - ایتالیا  

گراتزیا دلدا متولد جزیره ساردینیا در ایتالیا بود و دررمان‌ها، داستان‌های کوتاه و اشعارش به فرهنگ و آداب مردم آن منطقه، سنت‌های قدیمی مانند باور عمیق مردم به سرنوشت و مشکلات انسانی به طور کلی می‌پرداخت. بسیاری از آثار مهم او از جمله «چشم‌های سیمونه» و «حریق در باغ زیتون» توسط بهمن فرزانه به فارسی ترجمه شده‌اند. 

• ۱۹۲۸ سیگرید اوندست - نروژ 

سیگرید اوندست در آغاز، زنان قدرتمند معاصر را که برای رهایی تلاش می‌کردند سوژه آثارش قرار می‌داد. اما بعدها با الهام از پدرش که باستان‌شناسی برجسته بود به نگارش در مورد زندگی و باورهای مردم قرون وسطی روی آورد.  

• ۱۹۳۸ پرل باک - آمریکا 

پرل باک متولد آمریکا و بزرگ شده در چین است؛جایی که پدر و مادرش به عنوان مبلغان مذهبی خدمت می کردند. او به دو زبان انگلیسی و چینی مسلط بود.خانم باک، چند سال در آمریکا تحصیل کرد و سپس به چین بازگشت و تا سال ۱۹۳۴ در آنجا ماند. سپس ساکن پنسیلوانیای آمریکا شد. خانم باک، علاوه بر نویسندگی به فعالیت‌های اجتماعی متعددی می‌پرداخت و یک مرکز فرزندخواندگی را در سال ۱۹۴۹ در آمریکا افتتاح کرد. 

اولین رمان پرل باک ، باد شرقی ، باد غربی ، در سال ۱۹۳۰ منتشر شد. پس از آن سه گانه «زمین خوب» (۱۹۳۱) ، «پسران» (۱۹۳۲) و «خانه‌ای تقسیم شده» (۱۹۳۵) را که داستانی حماسی در مورد خانواده «وانگ» است منتشر کرد.  

• ۱۹۴۵ گابریلا میتسرال - شیلی 

گابریلا میتسرال برای اشعاری که با الهام از احساساتی نیرومند سروده و نامش را به عنوان نمادی از آرزوهای آرمان‌‌گرایانه آمریکای لاتین ثبت کرده است جایزه نوبل ادبیات را دریافت کرد. او در آثارش به مضامینی چون «عشق»، «فریب»، «اندوه»، «طبیعت»، «سفر» و «عشق به کودکان» می‌پرداخت. 

• ۱۹۶۶ نلس زاکس سوئد-آلمان مشترکا با شموئل یوسف آگنون، نویسنده اسرائیلی جایزه نوبل را گرفت 

خانم زاکس به دلیل آثار «غنی که سرنوشت اسرائیل را با دقرتی تأثیرگذار تفسیر می‌کند» این جایزه را دریافت کرد. او سوژه‌های شعر خود را از باورها و روایت‌های عرفانی یهودیان وام می‌گیرد و آثارش به شدت تحت تأثیر آزار و اذیت نازی‌ها نسبت به یهودیان و وحشت اردوگاه‌های مرگ است. 

• ۱۹۹۱ نادین گوردیمر- آفریقای جنوبی 

کمیته نوبل هنگام اهدای جایزه به خانم گوردیمر گفت: « او از طریق حماسه نویسی باشکوه خود - به گفته آلفرد نوبل – منفعت بسیار زیادی برای بشریت داشته است.» نادین گوردیمز از چهره های برجسته برابری نژادی آفریقای جنوبی بود. از آثار مشهور او می‌توان به «خانواده جولای» و «دختر برگر» اشاره کرد. 

• ۱۹۹۳ تونی موریسون - آمریکا 

تونی موریسون، نویسنده آمریکایی و نخستین زن آمریکایی آفریقایی تباری که جایزه نوبل ادبیات را دریافت کرد.او در آثارش، مصیبتها و سختی های زندگی سیاهپوستان آمریکا را تصویر می کرد. از مشهورترین آثار خانم موریسون می توان به «محبوب» و «آواز سلیمان» و «یک بخشش» اشاره کرد. او طی شش دهه فعالیت ادبی خود، ۱۱ رمان، ۵ کتاب کودک، دو نمایشنامه و یک اپرا نوشت. 

• ۱۹۹۶ ویسواوا شیمبورسکا- لهستان 

کمیته نوبل برای «شعرهای هوشمندانه طعنه‌آمیز که مفاهیم تاریخی را به شکل قطعه‌هایی از واقعیت بشری نمایان می‌کند.» جایزه نوبل ادبیات را به خانم شیمبورسکا داد. 

• ۲۰۰۴ الفریده یلینک -اتریش 

کمیته نوبل، آثار خانم یلینک را «جریان موسیقی صداها و ضد صداها» توصیف کرده است که با زبانی فوق‌العاده قادر است پوچی گلیشه‌های اجتماعی را عیان کند. مشهورترین اثر او «معلم پیانو» است که در سال ۲۰۰۱ توسط میشائیل هانکه تبدیل به فیلمی به همین نام شد. 

• ۲۰۰۷ دوریس لسینگ - بریتانیا 

دوریس لسینگ متولد کرمانشاه است. کمیته نوبل از او به عنوان «حماسه‌پرداز تجربه‌ای زنانه که با قدرت بصری عمیق، تمدنی چند پاره را موشکافانه بررسی می‌کند» یاد کرده است. حدود ۵۰ کتاب در کارنامه ادبی خود دارد که ژانرهای مختلفی را در بر می‌گیرد. 

• ۲۰۰۹ هرتا مولر- رومانی- آلمان 

خانم مولردر آثار خود، دیکتاتوری و ریشه‌های آن را در رومانی تحت حکومت نیکولای چائوشسکو را شرح می‌دهد. مولردر سال ۱۹۸۷ به همراه همسر خود به آلمان مهاجرت کرد. نوشته‌های او از این پس بر دشواری های زندگی در یک دهکده کوچک آلمانی زبان در رومانی و فساد و سرکوب‌هایی که در آن جا جریان داشت متمرکز شد. 

• ۲۰۱۳ آلیس مونرو- کانادا  

کمیته نوبل، آلیس مونرو را «استاد داستان کوتاه مدرن» توصیف کرده است. داستانهای خانم مونرو نیز اغلب با آثار آنتون چخوف روسی مقایسه می شود. قصه‌های آلیس مونرو بیشتر درمنطقه جنوب غربی اونتاریو است اتفاق می‌افتند. از آثار شناخته شده او می‌توان به «گریزپا»، «پاییز داغ»، «دورنمای کاسل‌راک» و «خوشبختی در راه است» اشاره کرد.

• ۲۰۱۵ سوتلانا الکسیویچ - بلاروس 

شهرت خانم الکسیویچ که پیشینه روزنامه نگاری را در کارنامه خود دارد، بازتاب پیامدهای بی پایان فاجعه انفجار نیروگاه هسته ای چرنوبیل است. منتقدان آثار ادبی او را سرشار از بازتاب روحیه شهروندان روسیه پس از فروپاشی اتحادجماهیر شوروی می دانند. 

معروفترین اثر او «چرنوبیل» است. 

جنجال در سال ۲۰۱۷ و تمرکز بیشتر بر دستاوردهای زنان

جایزه نوبل ادبیات در سال ۲۰۱۷ و پس از افشاگری ۱۸زن که «ژان کلود آرنول»، یکی از چهره های بانفوذ فرهنگی سوئد و همسر «کاتارینا فراستِنسون»، شاعر و عضو آکادمی نوبل را به آزار جنسی متهم کردند به مانع برخورد و اعتبارش زیر سوال رفت. این جایزه یک سال اهدا نشد و از سال ۲۰۱۹ به بعد، با تلاش بر تجلیل دستاوردهای زنان نویسنده بار دیگر فعالیت خود را از سر گرفت. 

• ۲۰۱۸ اولگا توکارچوک - لهستان  

خانم توکارچوک برای «تخیل روایی که بیانگرعبور از مرزها به عنوان شکلی از زندگی است»  برنده نوبل ادبیات شد. 

او نخستین کارش را که مجموعه ای از شعر بود در سال ۱۹۸۹ منتشر کرد. مشهورترین اثرش، «پروازها» است که مانند یک قطعه بزرگ لگو، متشکل از قصه هایی از قرن هفدهم تا امروز است. 

• ۲۰۲۰ لوئیز گلیک - آمریکا  

لوئیز گلیک، شاعر آمریکایی به دلیل «صدایی بی شک شاعرانه» و «زیبایی‌ای ناب که زندگی فردی را جهان‌شمول می‌کند» برنده این جایزه شد. لوئیز گلوک در سال ۱۹۴۳ در نیویورک متولد شد و در حال حاضر ساکن کمبریج در ایالت ماساچوست است و در دانشگاه معتبر «ییل» تدریس می‌کند. خانم گلیک، دوازده مجموعه شعر و چندین مقاله درباره شعر منتشر کرده است. از شناخته‌شده‌ترین آثار لوئیز گلیک می‌توان از دو مجموعه شعر «پیروزی آشیل» و «زنبق وحشی» نام برد. 

در تاریخ اهدای این جوایز، تنها دو نفر از گرفتن آن خودداری کردند:«بوریس پاسترناک»، خالق کتاب «دکتر ژیواگو» در سال ۱۹۵۸ و «ژان پل سارتر»، فیلسوف و نویسنده‌ مشهور فرانسوی، که در سال ۱۹۶۴ این جایزه را نپذیرفت.