درباره سیف‌الدین نجم آبادی

«پیرمردی در آستانه ۱۰۰سالگی با قامتی متوسط، پیشانی‌ای بلند، سری طاس، صدایی با صلابت و خطی خوش. نشانی از نسیان در سخنش نبود. شمرده و سنجیده سخن می‌گفت. صمیمی و صریح. عمری رفت‌وآمد در کوچه‌پس‌کوچه‌های هایدلبرگ، با آن کلیساهای کهن و نفیر ناقوس‌ها نیز نتوانسته بود، آیات و روایات و اشعار را از یاد او ببرد. نخستین بار که درِ خانه‌اش را زدم، رمضان بود. با خواندن آیه‌ای به پیشوازم آمد. از فرزند شیخ‌مهدی نجم‌آبادی و نواده آن عالم اصیل و اصولی، آقاشیخ‌هادی نجم‌آبادی جز این نیز انتظار نداشتم. سال‌ها پیش برای آخرین‌بار به تهران آمد تا در مقام تولیت آستان آقاشیخ‌هادی، کتابخانه خطی آستان را به کتابخانه مجلس و کتابخانه شخصی خود را به کتابخانه دانشکده‌ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران اهدا کند.» این سخنان علی شهیدی عضو هیات علمی گروه فرهنگ و زبان‌های باستانی و ایران‌شناسی دانشگاه تهران است که در مراسم یادبود سیف الدین نجم آبادی ایراد کرده بود.

 سیف‌الدین نجم‌آبادی در هشتم فروردین ۱۳۰۱ خورشیدی در تهران متولد شد. پدرش شیخ مهدی نجم‌آبادی از روحانیون مشروطه خواه بود که علاوه بر نمایندگی مردم کرمان در مجلس دوّم مشروطه در ۱۲۸۸خورشیدی، مسوول نظارت بر مطبوعات در اداره معارف بود. او همچنین نوه آیت الله حاج شیخ هادی نجم آبادی روحانی نواندیش، آزادی خواه و قرآن پژوه عقل گرای روزگار قاجار است. سرسلسله خاندان علمی نجم آبادی، آهنگری ساده دل به نام استاد باقر بود که در سال های آغازین حکومت قاجار در روستای نجم آباد از توابع شهرستان نظرآباد به آهنگری اشتغال داشت. آخوند ملاابراهیم سنگلجی نجم آبادی از مدرّسان حکمت صدرایی و آیت الله حاج ملامهدی نجم آبادی تهرانی پدر حاج شیخ هادی و از مجتهدان دوره قاجار، فرزندان او هستند.

 یکی از نخستین بیمارستان‌های تهران را «شیخ‌هادی نجم‌آبادی» با نام «بیمارستان وزیری» بنیان گذاشت. از آلمان جراح به این بیمارستان دعوت کرد و خود با آن هیبت علمای عصر قاجار روی قبای روحانی، «گان» جراحی می‌پوشید و در اتاق عمل حاضر می‌شد تا مراحل و نحوه کار جراح آلمانی را نزدیک مشاهده کند. حتی نخستین تاریخ پزشکی ایران را نیز یک نجم‌آبادی یعنی دکتر محمود نجم‌آبادی، رییس وقت دانشکده پزشکی دانشگاه تهران نوشت.

هادی نجم‌آبادی از روحانیان بلندآوازه عصر ناصری و مظفری و پدریزرگ سیف الدین نجم آبادی است.

نجم آبادی در ۱۳۲۰ خورشیدی دیپلم خود را از مدرسه آلمانی‌ها گرفت و حدفاصل سال های ۱۳۲۷ تا ۱۳۳۰ تحصیلات کارشناسی خود را در دانشگاه تهران در رشته اسلام شناسی و ادبیات گذراند. او در ادامه با گرفتن بورسیه از سازمان تبادلات آکادمیک «آلمان دآآد» راهی آلمان شد و تحصیلات خود در مقطع کارشناسی ارشد را آغاز کرد. پس از تحقیق و پژوهش در زمینه‌های اسلام‌شناسی، ایران‌شناسی و هندشناسی در ۱۳۳۵ خورشیدی پایان‌نامه دکتری خود را با موضوع «زرتشت» آغاز کرد.

او پس از گرفتن مدرک دکتری حدود هشت سال در دانشگاه تهران تا ۱۳۴۶ خورشیدی  به عنوان استاد در رشته زبان‌شناسی مشغول به تدریس بود و پس از آن بار دیگر راهی آلمان شد و در دانشگاه فرایبورگ و هامبورگ به عنوان استاد میهمان در شاخه‌های شرق‌شناسی و اسلام‌شناسی به تدریس پرداخت.

نجم‌آبادی چند سالی نیز در دانشگاه وین تدریس کرد و سپس در تهران ریاست موسسه ایران‌شناسی را بر عهده گرفت و در نهایت شهر و دانشگاه هایدلبرگ را برای ادامه مسیر تدریس، تحقیق و پژوهش خود انتخاب کرد.

پروفسور سیف‌الدین نجم‌آبادی ۲۲ مهر ۱۳۹۵ در ۹۴ سالگی در سکوت خبری درگذشت و یکم آبان نیز در هایدلبرگ آلمان به خاک سپرده شد. یکی از شاگردان استاد نجم آبادی، مهیندخت معین پس از خبر درگذشت ایشان اظهار می دارد: "روانشاد دکتر سیف الدین نجم آبادی، از شاگردان پدرم، دکتر محمد معین بود. من نیز افتخار شاگردی استاد نجم آبادی را در دانشگاه تهران داشتم و دروس زبان های باستانی را در کلاس های ایشان آموختم. استاد نجم آبادی متخصص فرهنگ و زبان های باستانی بود. دستور زبان پهلوی را تالیف کرد که خوشبختانه اخیراً در انتشارات دانشگاه تهران تجدید چاپ شد. استاد به ادبیات فارسی و متون نظم و نثر کهن اشراف داشت و به زبان عربی مسلط بود. وی تا آخرین روزهای زندگی مشغول کار علمی بود و مجله ای را در حوزه ایران شناسی به ۲ زبان آلمانی و فارسی منتشر می کرد و در روزهای آخر به آماده کردن شماره دوم آن مجله اشتغال داشت. یکی از مهم ترین خدمات ایشان ترجمه کتاب های قابوس نامه، کلیله و دمنه و سفرنامه ناصرخسرو به آلمانی است. استاد فارغ از خصایص علمی، خصایل انسانی و اخلاقی کم نظیری داشت و به واقع انسانی نیکو اندیش و نیکو خصلت بود. به معلمی عشق می ورزید و تا ۸۹ سالگی به تدریس اشتغال داشت. هرگاه به ایران می آمد از مصاحبت و افاضاتش بهره ­مند می ­شدم. روحش شاد و مقامش در اعلی علّیین باد".

آثار و کتاب‌های سیف الدین نجم آبادی

سیف الدین نجم ابادی در حدود ۹ دهه و نیم زندگی پربار خود، آثار ماندگاری در باب تحقیقات ایرانشناسی و زبان های ایرانی برجای نهاد. وی در ۱۳۴۸ خورشیدی به ترجمه "زبان و ادبیات پهلوی" تالیف ارزشمند جهانگیر تاوادیا پرداخت که تقریبا هیچ منبع قابل توجهی به زبان فارسی در این باره در دست نبود. ترجمه وی از این اثر یکی از آثار خوب از منابع و اصطلاحات مربوط به زبان فارسی میانه است و ماخذی ارزشمند برای تالیف تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام به شمار می رفت، کاری که سال ها پس از آن به دست احمد تفضلی به انجام رسید.

ترجمۀ دیگر او "دین های ایران باستان" تالیف هنریک ساموئل نیبرگ بود که از آثار مطرح و چالش برانگیز درباره تاریخ ادیان ایرانی به شمار می رود. مترجم در مقدمه کتاب توضیح می دهد که این اثر در هنگامۀ جنگ جهانی دوم منتشر شد و به خاطر دیدگاه های تازه ای که از طرف نیبرگ ارائه شده بود، بیشتر ایرانشناسان آن زمان از جمله هرتسفلد، دوشن گیمن، هنینگ و زهنر علیه او شوریدند. نجم آبادی این اثر بسیار دشوار را که در اصل به سوئدی نوشته شده و به وسیلۀ هربرت شدر به آلمانی ترجمه شده بود، به فارسی برگرداند و از آنجا که در اوایل انقلاب امکانات حروفچینی و چاپ بسیار محدود بود، خود به دستخط خویش آنرا نگاشت و به همین صورت در سال ۱۳۵۹ خورشیدی از طرف مرکز ایرانی مطالعۀ فرهنگ ها چاپ و منتشر شد.

اما یکی از مهمترین خدمات فرهنگی و علمی نجم آبادی ترجمه و معرفی برخی آثار بسیار مهم فارسی به آلمانی بود. از جمله برگردان "قابوس نامه" نوشته عنصرالمعالی قابوس بن وشمگیر زیاری در ۱۳۶۷ خورشیدی، "کلیله و دمنه" نوشته نصرالله منشی در ۱۳۷۵خورشیدی، "سفرنامه ناصرخسرو" در ۱۳۷۲ خورشیدی و ترجمه "مجمل التواریخ و القصص" با همکاری پروفسور زیگموند وبر در ۱۳۷۸ خورشیدی. کتاب مجمل التواریخ و القصص در  ۱۳۷۹خورشیدی به عنوان اثر برگزیده بخش بین‌الملل پنجمین دوره پژوهش فرهنگی ایران معرفی شد.

دیگر آثاری که نجم آبادی در ایام اقامت در آلمان تالیف یا ترجمه کرد عبارتند از: "گزیده‌هایی از زبان و ادب فارسی برای نوآموزان آلمانی زبان همراه با پژوهشی درباره دستور زبان فارسی به آلمانی" با همکاری زیگفرید وبر در ۱۳۹۱ خورشیدی؛ ویرایش و چاپ کتاب‌های "تحریرالعقلا" نوشته شیخ هادی نجم‌آبادی در ۱۳۸۸خورشیدی در هامبورگ، "مختصر مفید در احوال بلاد و ولایات ایران"، نوشته محمّد مفید مستوفی یزدی بافقی در ۱۳۶۸خورشیدی، «مختصر مفید، فهرست‌ها و یادداشت‌ها» در ۱۳۷۰خورشیدی و در اردیبهشت ۱۳۹۱خورشیدی و مقالات "دستنویس های فارسی در کتابخانه سلطنتی سابق برلین" و "استاد دکتر محمد مقدم".

نجم‌آبادی آثار مخطوط و چاپ سنگی پدرش را به کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی هدیه کرد. این مجموعه نفیس، پیش از این در کتابخانه مقبره شیخ هادی نجم‌آبادی واقع در خیابان شیخ هادی تهران نگهداری می‌شد.

منبع:

- نیبرگ، ساموئل هنریک، ادیان ایران باستان، ترجمه سیف الدین نجم ابادی، مرکز ایرانی مطالعه فرهنگها، ۱۳۵۹.

- حسین عسکری، "پاسدار ادب در آلمان: پروفسور سیف الدین نجم آبادی"، روزنامه اطلاعات، سال ۸۹، ش ۲۶۰۷۳، ضمیمه فرهنگی، ش ۲۰۷، چهارشنبه ۱ بهمن ۱۳۹۳، ص ۲.

- روزنامه ایران، شماره ۶۳۴۳ به تاریخ ۵/۸/۹۵، صفحه ۲۴.